نظریه انتظار مسلمانه در دعای غیبت و کلام مرحوم دولابی
نظریه «انتظار مسلمانه» که در دعای غیبت و در تحلیل مرحوم دولابی آشکارا بیان شده است تصور مشهور از انتظار که تعجیل را در خود دارد دگرگون می کند.
اشتراک گذاری :
به گزارشخبرگزاری تقریب، دعای غیبت از ادعیه معرفت بخشی است که با درخواست معرفت آغاز می شود و اولین درخواست هم معرفت خود خداست. به عبارت دیگر ما از امام به خدا نمی رسیم بلکه از خدا به امام می رسیم! در ادامه هم می فهمیم که برای تثبیت وباقی ماندن بر دین، معرفت به امام بعد از معرفت خدا و رسول ضروری است وگرنه مرگ جاهلی در انتظار ماست!
دعای سه مرحله ای غیبت اینجا به یک پایان اولیه می رسد و برخی این دعا را تا اینجا بیان کرده اند اما در روایات دیگر دعا مفصلا ادامه پیدا می کند و راز بزرگی از انتظار در زمان غیبت را تبیین می کند:
بعد از این درخواست در ادامه اسامی دوازده امام تا قائم بیان می شود؛ گویی که این ذوات مصداق تثبیت بر دین (و آیه وَ لاَ تُزِغْ قَلْبِی بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنِی ) هستند.
بر این اساس، دعا ادامه پیدا می کند و می بینیم که در زمانه غیبت دعای ما این است که بر دین و طاعت او باقی بمانیم:
پس ای خدا مرا صبر و شکیبایی ده در امر غیبت آن حضرت که آنچه را تو تأخیرش خواهی من تعجیل آن نخواهم و آنچه تو تعجیل آن خواهی من تأخیرش نطلبم و آنچه تو مستور میداری کشف آن نخواهم و آنچه امر بکتمان و نهان داشتن فرمودی بحث در آن نکنم
و بعد از این دعاست که تقاضای مشاهده مفصل تر ادامه پیدا می کند و برای امام و علیه دشمنان او دعا می شود...
نظریه مرحوم دولابی درباره انتظار بیش از هر چیز در این دعا آشکار است. او معتقد است انتظار درجاتی دارد و چنانچه در این دعا آمده منتظر واقعی نباید به دنبال تعجیل باشد( لاَ أُحِبَّ تَعْجِیلَ مَا أَخَّرْتَ وَ لاَ تَأْخِیرَ مَا عَجَّلْت) : « طلب تعجیل ظهور برای افراد مبتدی خوب است، ولی بالاتر از آن هم هست و آن وقتی است که از تقلای خودت مایوس شدی و در خانهات نشستی و چشم و گوش به در ماندی. از آن بالاتر وقتی است که منتظر در هم نیستی و از آن هم مایوس شدی. چنین فردی خود حضرت ولی عصر «عجل الله تعالی فرجه» پهلویش نشستهاند و همهی ملائکه نگاهش میکنند.»
دولابی معتقد بود که ما سه دسته منتظر داریم:
۱) کسی که از دور زیاد یاد امام میکند و انتظار دیدار او را میکشد تا علائم و آثاری از امامش ببیند، که فرمودهاند: «افضل الاعمال انتظار الفرج»: برترین کارها انتظار فرج است.
۲) کسی که آثار و جای پا و جلوهای از امام را دیده است، که فرمودهاند: «فان ذلک فرجکم»: پس به درستی که فرج امام زمان «عجل الله تعالی فرجه» فرج خود شماست، یعنی انتظار و دعا کردن برای خود شما فرج و گشایش میآورد.
۳) اگر انتظار کامل شود و محبت به حد کمال برسد، طوری میشود که حضرت را در ظاهر ببیند یا نبیند، در یقین او اثر ندارد، بلکه در همه وقت با قلب خود مشاهده میکند. مثل پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله» و اویس قرنی که به ظاهر اصلا یکدیگر را ندیدند؛ اما هرگز از هم جدا نبودند.
امام سجاد «علیه السلام» میفرماید: «ان اهل زمان غیبته افضل اهل کل زمان، لان الله آتاهم من العقل و الفهم و المعرفة حتی صارت الغیبة عندهم بمنزلة المشاهدة»: منتظران واقعی در زمان غیبت، برتر از مردم تمامی زمانها هستند.
اینجاست که نظریه انتظار دولابی، که نظریه تسلیم است ، ضد تعجیل است: « کسی که غیبت و ظهور حضرت حجت «علیه السلام» برایش یکسان باشد، به حضرت راه پیدا میکند. تا وقتی شخص میخواهد حضرت بیایند و پدر آدمهای بد را در بیاورند و انتقام از ظالمین بکشند، از دیدن حضرت خبری نیست. هر وقت عبد و تسلیم شدی و فاعلیت خدا را در همهی حوادث دیدی و به آن تن دادی، آن وقت برای ملاقات با حجت خدا آماده شدهای.»
در واقع نظریه «انتظار مسلمانه» که در دعای غیبت و در تحلیل مرحوم دولابی آشکارا بیان شده است تصور مشهور از انتظار که تعجیل را در خود دارد دگرگون می کند. کسانی مانند مرحوم دکتر شریعتی که انتظار را مکتب اعتراض می دانستند متوجه این نکته مهم نشده بودند که لازمه تغییر وضع موجود تسلیم است و تغییر و اعتراض باید با روح تسلیم هماهنگ باشند.
اکنون می توان معنای این روایت را عمیق تر فهمید: کذب الوقاتون هلک المستعجلون نجاالمسلمون.