معنای وحدت و تقریب میان پیروان مذاهب از دل تمدن اسلامی برمی خیزد

امسال سی و یکمین کنفرانس وحدت اسلامی با موضوع  «وحدت و الزامات تمدن نوین اسلامی» و با حضور علما و اندیشمندانی از کشورهای جهان اسلام در تهران برگزار خواهد شد به همین منظور گفتگو کردیم با حجت الاسلام والمسلمین دکتر حمید مبلغی ازاساتید عرصه تقریب مذاهب اسلامی که در ادامه خواهد آمد:

با توجه به برگزاری کنفرانس وحدت اسلامی با عنوان «وحدت و الزامات تمدن نوین اسلامی» برداشت شما از دو مقوله تمدن و وحدت چیست؟

اگرچه برای تمدن تعاریف مختلفی بیان شد ولی به نظر می رسد اوج برآیند رشد و شکوفایی بشر در زمینه های مختلف علمی، اجتماعی، اقتصادی، دینی و اخلاقی می تواند نقطه تولید تمدن باشد که به صورت سازه های انسانی مثل معماری و فن­آوری بر جای می ماند.

اما وحدت و همگرایی از جمله مفاهیمی است که توجه اندیشمندان را به خود جلب کرده است و توجه به وحدت در دوران معاصر دوچندان شده است و همه را به این درک رسانده است که مصلحت جامعه اسلامی و اساس اسلام تأکید بر وحدت میان مسلمانان و جامعه اسلامی است.

آنچه مسلمان امروز می فهمد این است که برآیند روش علمی و نظری پیامبر اسلام و ائمه معصومین در طول تاریخ به وحدت ختم می شود.

وحدت در مقابل مفاهیمی مثل کثرت، پراکندگی، اختلاف، تفرقه، گروه گرایی و واگرایی به کار می رود.

وحدت گسستگی را به همبستگی تبدیل می کند، واگرایی را به همگرایی و پراکندگی را به پیوستگی و اختلاف را به وحدت نظر در می آورد که البته مدل هایی بر آن هست که ما در صدد بیان مدل های آن در این گفتگو نیستیم. مهم این است که وحدت برادری می آورد. کما اینکه امام علی علیه السلام فرمود: «انتم اخوان علی دین الله». اما آنچه تمدن را به لحاظ تاریخی از اهمیت خاصی برخوردار نموده است این است که همه تمدن ها مراحل مشابهی را سپری کرده اند. یعنی وقتی تمدن ها را مطالعه می کنیم ناگزیر از طی این مراحل بوده است.

اولین مرحله در پیدایش تمدن ها مرحله ترجمه است. در تمدن اسلامی این مرحله از عصر بنی امیه آغاز شد و در دوران عباسیان به اوج خود رسید. در این دوره آثار تاریخی و فرهنگی ریشه داری ترجمه شد و حدود دو قرن ادامه داشت. آثاری از فارسی، سریانی و یونانی ترجمه شد و بعد از دو قرن نهضت ترجمه افول کرد. چون مطلب تازه ای برای ترجمه نبود.

مرحله دوم مرحله تلفیق و التقاط است. یعنی آنچه از راه ترجمه وارد جهان اسلام شده بود با دانش های دینی آمیخته و ممزوج شد. این درآمیختگی به قدری عمیق بود که تشخیص آنها از یکدیگر بسیار مشکل بود.

مرحله سوم دوره ابتکار و تأسیس است که عالمان و دانشمندان دست به خلاقیت زدند و دانش هایی را به فراخور مقتضیات و نیاز ایجاد کردند.

همین مراحل برای تمدن های غیر اسلامی مثل تمدن غرب وجود داشته است و هر تمدن دیگری که بخواهد شکل بگیرد ناگزیر از مراحل خواهد بود.
 
به نظر شما  آیا تمدن دوباره ای در حال شکل گیری است. اگر جواب مثبت است ما در چه مرحله ای از مراحل آن قرار داریم؟
 
در جواب باید گفت: بله. نشانه های تمدن اسلامی دیگری در حال بروز و ظهور است. و حتی مراحلی را هم پشت سر گذاشته  و به مراحل بسیار حساس و تعیین کننده ای رسیده است. درآمیختن باورها  و فرهنگ دینی با آنچه از فرهنگ و تمدن های دیگر از طریق ترجمه به ما رسیده است حساسیت را دوچندان نموده است.

از این مقطع دو مسئولیت بزرگ و تاریخی بر عهده پیشتازان در عرصه تمدن سازی وجود دارد: 1- اینکه همانند امامان معصوم با حساسیت موضوع را دنبال کنیم تا التقاط وارد دین نشود و آموزه های دینی دچار نگاه های التقاطی نگردد. 2- نگران انتشار  ترجمه های گوناگون نباشیم. چرا که به صورت طبیعی نتیجه این حجم وسیع از ترجمه های مختلف در عصر ارتباطات و تراکم اطلاعات پدیده التقاط خواهد بود. التقاط در فکر و مبانی آن و روش زندگی. اما همانگونه که گفته شد لازم است با تأسی از آموزه های قرآنی و منابع دینی تلاش وافری انجام دهیم تا این مرحله به شکلی مناسب سپری شود و از فرصت های پدیدآمده بهترین بهره ها را جهت شکل گیری و به انجام رساندن تمدن نوین اسلامی ببریم.و حتی بالاتر از این نیز می توان گفت   چشم انداز هایی از تأسیس تمدن نوین در حال شکل گیری است.
 
نقش تمدن اسلامی در ایجاد وحدت میان پیروان مذاهب چیست؟
 
رابطه تمدن و وحدت رابطه ای دو سویه است. به این معنی که وحدت یکی از عناصر اصلی شکل دهنده تمدن و بالندگی آن است و شاید بتوان گفت روح اصلی زایش تمدن و همبستگی اجتماعی، همگرایی و تعاون است. در سایه همبستگی و براساس همکاری و تعاون می توان شالوده تمدن را پی ریزی کرد. همانطور که نبود وحدت و انسجام مانع سپری شدن مراحل تمدنی است.بلکه باعث اضمحلال تمدن هم خواهد شد و حنظل های بی اخلاقی و آشفتگی در طبقات اجتماعی رشد خواهد کرد. از سوی دیگر در فضای تمدن بذرهای نیکویی و محبت و اخلاق می تواند جوانه بزند یعنی جامعه آماده پذیرش خوبی ها و اصلاح است.همگرایی در رفتار اجتماعی، تحمل و بردباری از نتایج روشن و بارز جامعه تمدنی است.
 
ویژگی های تمدن نوین اسلامی اسلامی چیست؟

همانگونه که گفته شد همه تمدن ها دارای مراحل مشترک و مشابهی هستند و برای زایش و اعتلای آنها زمینه هایی همچون آرامش و اخلاق و اقتصاد و ...ضروری است .

اما هر تمدنی دارای ویژگی های منحصر به فرد خود است که آنها را از دیگر تمدن ها متمایز می سازد.

مثلا آنچه تمدن اسلامی را از تمدن غرب متمایز می سازد مبانی فرهنگی و دینی آن است یعنی باورهای دینی نقش آفرین هستند و ایجاد انگیزه می کنند و عامل رشد و شکوفایی علمی با نگاهی دینی می شوند که در آن صورت مباحث علمی هم متفاوت و بسیار ژرف و عمیق خواهد بود .

ویژگی دیگر تمدن نوین اسلامی تولیدات آن است . از آنجایی که تمدن اسلامی بر اساس مبانی دینی شکل می گیرد و اساس دین نیز دو چیز است که خیمه دین بر آن استوار شده است و اگر این دو ستون نباشد فرصت تنفس برای دیگر اجزای دین فراهم نمی آید. و آن دو ستون عبارتند از : اخلاق و باورهای دینی موجه .بنابراین تولیدات تمدن اسلامی نیز ناگزیر باید تولیداتی اخلاقی در روابط اجتماعی میان همه افراد بشر باشد که در قالب آموزه های اخلاقی همچون انصاف ، محبت و رعایت حقوق یکدیگر تبلور پیدا می کند و این همان معنای وحدت و تقریب میان پیروان مذاهب است که از دل تمدن اسلامی برمی خیزد.

گفتگو و تنظیم : حسن باقری