نشست نقد و بررسی رویکرد تاریخی- انتقادی و تأثیر آن بر زمینه حقوقی قرآن برگزار شد

به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه خبرگزاری تقریب، نشست نقدگرایی تاریخی و تاثیر آن بر زمینه مندی حقوقی قرآن (بر اساس مطالعه ای انتقادی) روز پنجشنبه ۲۳ آذر با ارائه حجت‌الاسلام دکتر پی‌سپار از محققین پژوهشگاه تقریب مذاهب در محل پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر برگزار شد.

این نشست با همکاری پژوهشگاه فقه معاصر، پژوهشگاه مطالعات تقریبی وابسته به مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، مدرسه عالی بنت الهدی وابسته به جامعه المصطفی (ص) و جامعه المرتضی (ع) و به زبان انگلیسی برگزار شد.

رویکرد تاریخی-انتقادی به مطالعه قرآن، که شامل تحلیل متن از منظر تاریخی و علمی است، موضوع بحث در حوزه مطالعات کتاب مقدس بوده و اکنون در حوزه مطالعات اسلامی در غرب است. اگرچه این رویکرد می تواند بینش های ارزشمندی در زمینه بافت تاریخی قرآن ارائه دهد، اما نگرانی هایی در مورد تأثیر منفی بالقوه آن بر درک زمینه حقوقی قرآن وجود دارد. علل چنین امری عبارت است از:

گسست از سنت تفسیری: رویکرد تاریخی-انتقادی اغلب بر تحلیل قرآن به عنوان یک سند تاریخی و ادبی، جدا از سنت تفسیری که توسط دانشمندان مسلمان در طول قرن ها توسعه یافته است، متمرکز است. این رویکرد چارچوب غنی حقوقی و تفسیری را که درک و کاربرد آموزه های حقوقی قرآن در فقه اسلامی (فقه) را شکل داده است، نادیده می گیرد آنچنان که دیدگاه محدودی آن در پژوهش نسبت خرد جمعی علمای فقهی و حقوق اسلامی غفلت می کند.
تقلیل گرایی و ساده سازی بیش از حد: رویکرد تاریخی-انتقادی قرآن را به متنی صرفاً تولید شده توسط انسان تقلیل می دهد و ابعاد دینی و معنوی آن را نادیده می گیرد. این دیدگاه تقلیل گرایانه بطور طبیعی به درک بیش از حد ساده شده از زمینه حقوقی قرآن منجر شده و توجهی به این باور که مسلمانان قرآن را وحی الهی و راهنمای جامعی برای زندگی شخصی و جمعی می دانند ندارد.
نادیده گرفتن نقش ایمان و وحی: رویکرد تاریخی-انتقادی اغلب بر عوامل تاریخی و زمینه‌ای تأکید می‌کند و در عین حال این باور را در میان مسلمانان کم‌اهمیت یا نادیده می‌گیرد که قرآن کلام خداوند است که بر حضرت محمد نازل شده است. این رویکرد با درک اینکه آموزه های حقوقی اسلامی ریشه در هدایت و وحی الهی دارد متناسب نیست.
تضعیف تفاسیر سنتی: رویکرد تاریخی-انتقادی گاه تفاسیر سنتی قرآن از جمله احکام حقوقی و اصول برگرفته از متن را به چالش می کشد. در حالی که تحلیل انتقادی به دیدگاه های جدیدی منجر می شود که احتیاط و احترام به سنت تفسیری در آن دیده نمی شود. نادیده گرفتن یا تضعیف تفاسیر سنتی بدون شواهد یا درک کافی می تواند باعث ایجاد سردرگمی و اختلال در تداوم تفکر حقوقی در فقه اسلامی شود.

به هر حال اگرچه رویکرد تاریخی-انتقادی می‌تواند با ارائه بینش‌هایی نسبت به تحولات تاریخی، ویژگی‌های زبانی و زمینه ادبی آن به مطالعه قرآن کمک کند اما وقتی محققین در این رویکرد به اعلام یافته هایی می پردازند که ماورای حوزه مطالعاتی آنها است و از توانایی رویکرد آنها خارج است در اینصورت تأثیر منفی بر درک زمینه حقوقی قرآن و سنت تفسیری که پیرامون آن در فقه اسلامی خواهد داشت.
در این هنگام بیان دغدغه های محققین اسلامی در برابر چنین نتایجی بی فایده است زیرا این دغدغه ها از نگاه درون دینی بیان می شود درحالی که رویکرد و روش در اینگونه تحقیقات از منظر برون دینی است. این نشست به نقد برون دینی وبیان نقائص روش تاریخی- انتقادی در مطالعات قرانی پرداخت که خلاصه آن به قرار زیر است:

هر روش پژوهشی نتایج خاصی را ارائه می کند و نمی تواند تمام جنبه های موضوع مورد تحقیق را ببیند چنانچه مثلا یک دوربین حرارتی فقط موجودات زنده را تشخیص می دهد که دلیل بر عدم وجود اشیاء دیگر در حوزه دیدش نیست.
محدود بودن اطلاعات برای درک بافت تاریخی قران مانع فهم یا زیر سؤال بردن درست آن می شود.
تاریخ گذاری قدمت متون قرآن در بازه زمانی ۲۳ ساله حیات پیامبر یا خارج از آن توسط بسیاری محقق دیگر و یا اسناد دیگر زیر سوال است و بر فرض صحت، عدم وجود آیات و سور موجود در آن نسخه ها را در زمان پیامبر ثابت نمی کند.

حتی تاریخ‌گذاری رادیوکربنی نیز در علوم تجربی موضوع بحث بوده است، به ویژه اینکه دیدگاه‌های متناقضی در مورد یافته‌های مربوط به تاریخ نسخه‌های خطی قرآن وجود دارد.

کمیاب بودن نسخه های خطی اولیه قرآن، انجام تحلیل خود را برای محققان تاریخی-انتقادی با چالش مواجه می کند. قرآن بر خلاف دیگر متون کهن، نسخه‌های خطی فراوانی از دوران اولیه خود ندارد، که توانایی مقایسه و ردیابی دقیق تاریخ متنی آن را محدود می‌کند.
روش انتقادی تاریخی مبتنی بر مفروضات و سوگیری های از پیش تعیین شده ای است که از جمله آنها می توان به تصورات از پیش تعیین شده در مورد اینکه قرآن محصول انسانی و در معرض خطای انسانی است، اشاره کرد. چنین سوگیری به عینی بودن روش تاریخی-انتقادی لطمه می زند و آن را نامعتبر و غیرقابل اعتماد می کند.
سبک منحصر به فرد قرآن و پیچیدگی زبانی، مشکلاتی را برای تحلیل تاریخی-انتقادی ایجاد می کند. یعنی شکل ادبی خاص قرآن عربی، از جمله استعاره ها، تمثیل ها، و شکوفایی های بلاغی ممکن است تنها با استفاده از روش تاریخی-انتقادی به اندازه کافی فهمیده و درک نشود.

در نتیجه روش نقد تاریخی نمی تواند اصالت قرآن و زمینه حقوقی آن را رد کند، بلکه در نهایت می تواند بگوید دریافت چنین نتیجه ای از حوزه مطالعات من خارج است.

انتهای پیام/