نوحه‌‌های امروز، نقاط قوت و آسیب‌ها/ مرثیه‌خوان یا روضه‌خوان؟

مدّاح
روضه‌خوانی که ایستاده در پیش منبر یا هیأت، به شعر، مدایح اهل بیت(ع) و مصایب آنان را با صدای آهنگین خوانده، مدّاح گفته می‌شود. 
مداحی
مداحی نوعی الگو دادن به مخاطبان و شخصیت‌پردازی اجتماعی و الگویی برای جامعه ارزشی است سنگری برای پراکندن و نشر فضیلت‌ها در قالبی مؤثر و فراگیر نسبت به همه است و مداحان به خاطر اهمیت کارشان در جامعه و در شکل‌دهی افکار و عواطف نقش مهمی دارند و فلسفه اساسی مداحی ترویج خوبی‌ها و تبیین روحیه‌های والای شهیدان کربلا و دمیدن روح تعهد و حماسه در شیعه است و یک عشق و ایمان است نه یک حرفه و شغل. مداحی نوعی منبر و رسانه است که مهمترین وظیفه‌اش تبلیغ و بیان معارف اهل بیت(ع) است.
رسالت مداحی 
مدّاح از آن جهت که بر عنصر «صدا»، «شعر»، «اجرا» و «مخاطب» متکی است، باید هرچه بیشتر نسبت به آموزش دیدن‌های لازم، پختگی اجرا، تمرین پیوسته، گزینش شعرهای خوب و پرمعنی و زیبا و بدیع و ولایی، مطالعه مقتل‌های معتبر و منابع تاریخی، تکیه روی اشعار و مطالب اخلاقی، فکری و عقیدتی، پرهیز از غلو و مبالغه و غیرقابل قبول که اثر منفی دارد، اهتمام ورزند، از دروغ و تصنّع و بازار گرمی بپرهیزند، خلوص و صداقت و مناعت طبع را فراموش نکنند، و از آنجا که شعر خوب از نظر مضمون، قالب و تعبیر، در دل‌ها و افکار، تأثیر ماندگار می‌گذارد، در مطالعه و انتخاب شعرهای پخته و عمیق و همه‌فهم بکوشند تا بهتر بتوانند در این جهت، به ترسیم چهره الگوهای کمال و اسوه‌های پاکی، یعنی معصومین(ع) بپردازند. 
در نوحه از اشعاری در قالب قصیده و مثنوی استفاده می‌شود و میتوان از غزل نیز بهره برد و در انتهای نوحه، سینه‌زنی شتاب بیشتری پیدا می‌کند و گاه با اشعاری که با ذهن مستمع انس بیشتری دارد خاتمه پیدا می‌کند که بر حال و هوای معنوی و عاطفی نوحه‌خوانی تاثیر می‌گذارد. نوحه بصورت روایت‌گونه و نوحه محاوره‌گونه هم وجود دارد.در نوحه‌های روایت‌گونه، هر بند از نوحه به شرح واقعه‌ای می‌پردازد و ابعاد مختلف آن را با بهره از عناصــر تخیّل و عاطفه و حماسـه وصف می‌کند، اما در نوحه‌های محاوره‌گونه، بین دو شخصیت کربلا گفتگوئی شکل می‌گیرد و می‌تواند خیلی گیرا و جذاب باشد.
البته برخی غلط‌های مصطلح هم وجود دارد مثلا بسیاری واژه «روضه‌خوان» را که غلط مصطلح بوده و در اصل «مرثیه‌خوان» است به اشتباه به‌کار می‌گیرند و این غلط از آنجا نشات می‌گیرد که در گذشته واعظان از روی کتاب مجعول «روضةالشهدا» مرثیه می‌خواندند و تابه امروز این اصطلاح «روضه‌خوان» مرسوم شده است.
مدّاح صیغه مبالغه از واژه «مدح» است. اصطلاحاً به کسی گفته می‌شود که به کار مدح و منقبت اهل بیت(علیهم السلام) می‌پردازد.
تعریف نوحه، نوحه یک معنای لغوی دارد به معنای گریه و زاری که دهخدا هم حدود 20 ترکیب نام برده که از نوحه ساخته می‌شود. مانند: نوحه گر، نوحه ساز، نوحه خوان، نوحه پرداز و... که همه این ها براساس گریه و زاری ساخته شده است. اما از نظر اصطلاحی «نوحه» یک قالب شعری است که ویژگی های منحصر به فردی دارد. که یکی از کارکردهایش استفاده از تحریک عواطف برای گریه و زاری و بیان مصیبت با استفاده از عنصر موسیقی است.  نوحه به خاطر داشتن آرایش قافیه و آرایش موسیقایی شکل و قالب‌های شعری را دارد و هم تنوع محتوایی آن چنان که می‌توان در آن از درون‌مایه‌های حماسی، عاطفی و عنصر پیام‌رسانی استفاده کرد.
نوحه و عزاداری برای سالار شهیدان حدودا از قرن چهارم هجری آغاز شد و دوره‌های مختلفی را پشت سر گذاشت که بررسی تمام دوره‌ها در این مقال نمی‌گنجد از این رو به چند دهه اخیر اشاره می‌کنیم.
در دهه ۶۰ و دوران دفاع مقدس شاهد پیوند مضامین دفاع مقدس با مفاهیم عاشورایی هستیم که ادامه منطقی دوره طلایی پیشین است. در این دوره فضای شعر با رجز و حماسه همراه است اما زبان از دو پهلوگویی زمان طاغوت و پهلوی خارج شده، چون طاغوت وجود ندارد.
در این دوران به خاطر شرایط جنگ یک مقدار زبان شعاری می‌شود. در این دوره کسانی که نوحه سرایی اولین تجربه شاعری شان است به سراغ این قالب می‌آیند و اتفاقا بعدها به عنوان شاعران قوی و خوب به جامعه ادبی معرفی می شوند.
در این دوره پیام، حماسه و شور در آثار نمود بیشتری دارد و مجموعه‌ای از اصطلاحات جنگ، وارد شعر می‌شود. هدف انتقال پیام است و در کنار مضمون‌سازی‌های عاطفی شخصیت‌های حماسه کربلا بازسازی می‌شود.
به عنوان نمونه به این نوحه ها می‌توان اشاره کرد که در دهه ۶۰ و در بهبوهه جنگ خوانده می‌شدند:
گلبرگ سرخ لاله ها/ در کوچه های شهر ما/ بوی شهادت می دهد/ یا:
کربلا ای حرم و تربت خونبار حسین/ این همه لشکر آمده عاشق دیدار حسین/ یا:
سوی دیار عاشقان/ رو به خدا می‌رویم/ رو به خدا می‌رویم/ گرفته‌ایم جان به کف و نثار جانان کنیم/ هستی خود به راه حق یکسره قربان کنیم/
در این نمونه ها مصراع ها کوتاه و بلند شده و فرم تغییر کرده و زبان هم روان‌تر شده است. ریتم تند، مضمون حماسی و زبان شعر به سمت سادگی رفته است. 
اگر دهه ۴۰ و ۵۰ دوره تحول مضمون بود، این دوره، دوره تحول فرم است. فرم‌های بسیار در نوحه ایجاد می‌شود و آنچه در نوحه خیلی نمود پیدا می‌کند آهنگ و سبک است و بر مضمون و محتوا غلبه می‌کند.
نقاط قوّت و آسیب‌های نوحه
نوحه‌ها همواره پیام‌محور هستند و به مسائل روز توجه می‌کنند. تنوع موسیقیایی هم زیاد در نوحه دیده می‌شود، همه این‌ها بخشی از ارزش‌های نوحه امروز است که از برخی جنبه‌ها باعث بروز آسیب‌هایی بر نوحه هم گردیده است.
یکی از آسیب‌های نوحه بهره از زبان محاوره است که  وجاهت نوحه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از دیگر آسیب‌های نوحه امروز سرودن و خلق شعر توسط بسیاری از خود نوحه‌خوانان است که بدون داشتن کوچک‌ترین دانش و اطلاعات شعری اقدام به سرودن شعر می‌کنند که این کار بسیار بر نوحه آسیب وارد می‌کند چون غنای شعری را که باید، دارا نیستند.
خوشبختانه رهبر معظم انقلاب  با توجه به شناخت و تخصصی که خود در زمینه شعر و ادبیات و علاقه وافری که در این زمینه دارند، توجه ویژه‌ای به نوحه سرایی دارند و همیشه در این مورد بر قدرت شعری در قالب و مضمون تاکید دارند و برای مثال از «وصف چشم و ابرو در مداحی انتقاد شدید دارند که همین می‌تواند رهنمون خوبی برای مداحان و نوحه‌خوانان باشد. در مجموع تاکیدهای رهبر انقلاب چندین نکته تاکید شده از جمله «تاکید بر خلق اشعار درست و محک و پرمضمون»، «ترویج عقاید اسلامی»، «تاکید بر شعر روح‌انگیز»، «توجه به عنصر پیام در شعر»، «شعر در خدمت ارزش‌های انقلابی» و «مداحی با تکیه بر معقولات».
 آسیب‌شناسی مداحی به منظور جلوگیری از ورود هرگونه آسیب از جمله خرافات و تحریف به این عرصه ضروری است. و آسیب‌زدایی از این عرصه به هوشیاری فرهنگی نیاز دارد. بخصوص امروزه که سطح بسیاری از نوحه‌ها به تقلید از ترانه‌های لس‌آنجلسی نزول کرده و در برخی نوحه‌ها این تقلید به حدی عیان است که عزادار به جای اشک ریختن و عزاداری، به افسوس خوردن ختم می‌شود و دیدن جوانانی که بجای اینکه باید با نوحه‌های ارزشی و تاثیرگذار مثبت، قلب آنان را برای پذیرش والاترین عواطف انسانی و در ادامه تفکر و درست اندیشیدن مهیا کرد، باید شاهد هیجان‌زدگی و بیشتر ایجاد شور و هیجانی دور از هرگونه تفکر و تعقل، بود که این فضا نه تنها مجالی برای عزاداری نیست بلکه تاثیرات ناخوشایندی برجوانان خواهد گذاشت. ازینروست که گاهی بزرگ‌ترها را می‌بینیم که اظهار می‌کنند که چند سالی است که دیگر در اینگونه مراسم شرکت نمی‌کنند و ترجیح می‌دهند با گوش دادن به نوحه‌های قدیمی در خلوت خود به عزاداری بپردازند که این مساله جای پیگیری و تأمل دارد. شکی نیست که در عزاداری به موازات شعور، باید شور مذهبی هم باشد لیکن نه اینکه شور بر شعور غلبه کند و نوری از معنویت مجلس بر آن نتابد.
از دیگر آسیب‌های مداحی می‌توان به  بیان مسائل غلوّ‌آمیز اشاره کرد که جنبه عقلایی برخی از توصیفات توسط یک نوجوان هم قابل رد کردن باشد که از آن جمله می‌توان به برخی نوحه‌خوان‌ها اشاره کرد که آنچنان احساساتی می‌شوند که از خود مطالبی عجیب را بیان می‌کنند. برخی مداحان هم بدون توضیح و بیان شرایط، صرفاً این مسأله را عنوان می‌کنند که اگر تمام طول سال را گناه کنید ولی در ایّام محرم عزاداری کنید و اشک بریزید، تمام گناهانتان پاک خواهد شد! که این هم از آسیب‌های برخی نوحه‌ها و روضه‌های  محرم است، چراکه بسیاری از جوانانی که هنوز به اندازه کافی مطالعه و تجربه در این زمینه ندارند و دارای پایگاه اندیشه‌ای محکم نیستند به راحتی می‌توانند این حرف‌ها را باور کرده و مرتکب گناه شوند.
از دیگر مصادیق آسیب‌های نوحه‌خوانی که بیشتر در گذشته به‌چشم می‌آمد تشویق عزاداران مرد به برهنه‌شدن برای شور و صدای بیشتر سینه‌زنی بود. برخی‌ نوحه‌خوانان هم عزاداران را تشویق به آسیب رساندن به خودشان می‌کردند که خوشبختانه امروزه این مورد کمتر دیده می‌شود.
و اما یکی دیگر از آسیب‌های شایع، شبه‌مداحانی است که به این کار معنوی نگاهی کاسبکارانه دارند و تنها با تعیین و اخذ مبالغ هنگفت پا به مراسم عزای امام حسین (ع) می‌گذارند. حال آنکه نوحه‌خوان واقعی این را به عنوان شغل برنگزیده و از ابتدا از عشق به ائمه و به احساس درون خود پاسخ داده و در این راه گام نهاده است.
شبه‌‌مداحان امروزی بیشتر با استفاده از ریتم‌های موسیقی پاپ و ترَنس و هاوس گرفته و هارد راک و آر‌اَند‌بی و کانتری و با اجرای پدِ زیر صدا با تکرار واژه «حسین حسین» در ریتم‌های دوضربی و چهارضربی با تمپوی بالا فقط و فقط به دنبال برانگیختن احساسات و شور درونی هستند و هیأت‌ها و دسته‌های عزاداری‌شان به کارناوالی شبیه است که سنخیتی با عزاداری باشکوه برای سالار و سرور شهیدان ندارد.
انتهای پیام/