اقتصاد، زمانی می تواند به شکوفایی و رشد مناسب خود برسد که بسترهای مناسب آن فراهم آید. از جمله بسترها و عوامل شکوفایی اقتصادی و رشد آن می توان به منابع انسانی متفکر و کارآمد، سرمایه مادی کافی، مدیریت و برنامه ریزی، تولید کیفی کالا، ارائه مناسب خدمات و مانند آن اشاره کرد.
اشتراک گذاری :
کیفیت محصولات و ارائه مناسب خدمات از مهم ترین علل و عوامل رشد اقتصادی است؛ زیرا اعتماد عمومی به کالا و خدمات را افزایش می دهد و بزرگترین سرمایه جامعه یعنی اعتماد به تولیدات و خدمات به دست می آید؛ و از این رهگذر اقتصاد، در مسیر رشد و شکوفایی حرکت کرده و در برابر هرگونه فشارهای بیرونی مقاومت می کند.
نویسنده در این مطلب بر آن است تا با مراجعه به آموزه های وحیانی اسلام، نقش کیفیت مناسب و خوب کالا و خدمات را در رشد و شکوفایی اقتصادی و اقتصاد مقاومتی بیان کند.
اتقان و استواری در امور، گامی به سوی کمال یکی از واژه هایی که در ادبیات اقتصادی و کار و کارگری اسلامی بسیار مورد توجه و تأکید است، واژه اتقان در کارهاست. اتقان از واژه یقین به معنای استوار و استحکام در چیزی است. یعنی اینکه کسی که سخن را می گوید یا عملی را انجام می دهد براساس یقین و قطع باشد و با اما و اگر و ظنون سخنی نگوید و عملی را انجام ندهد، بلکه سخن را چنان بگوید که بدان یقین دارد و سدید و محکم سخن بگوید و همچنین عملی را با استواری و استحکام انجام دهد به گونه ای که کمترین رخنه در آن راه یابد.
برپایه آموزه های اخلاقی اسلام، مسلمان هر کاری را که انجام می دهد می بایست به درستی و استواری آن را انجام دهد و به گونه ای عمل نکند که کارش مخدوش و ناقص و ناتمام باشد. پیامبر اکرم (ص) پس از آن که بنای قبری را با نهایت دقت و محکم کاری تمام کرد تا مرده ای را در آن خود دفن کنند، فرمود: می دانم که پس از مدتی این قبر دوباره با خاک پر می شود و فرو می ریزد. ایشان در ادامه فرمود: رحم الله امرء عمل عملا فاتقنه؛ خداوند فردی را که کار نیکویی انجام دهد و آن کار را محکم و متقن گرداند، مورد رحمت قرارمی دهد. (مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، علی بن جعفر) ع، ص ۹۳
در برخی منابع آمده است که آن حضرت (ص) فرمود: و لکن الله یحب عبدا اذا عمل عملا احکمه؛ لیکن خدا بنده ای را دوست دارد که وقتی کاری را انجام داد، آن را محکم و استوار سازد. (وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۲۳۰)
این بدان معناست که استحکام و استواری حتی در کاری که به سرعت خراب می شود نیز امری مطلوب است حتی اگر قبری باشد که با قراردادن و دفن کردن مرده ای در آن خراب می شود و به همان سرعتی که ساخته شده نابود می شود. اثر اخلاقی و تربیتی این عمل متقن و مستحکم، آن است که آدمی عادت کند که هر کاری را به درستی و با کیفیت مطلوب آن انجام دهد حتی اگر خانه و کاخی شنی در کنار دریا باشد که با موجی یا بادی خراب می شود. عادت کردن به اتقان و استحکام در کارها همانند عادت کردن به راستی است که در همه جا پسندیده است، چنانکه دروغ حتی به مزاح و شوخی ناپسند و زشت است.
اما نکته ای که باید در نظر داشت آنکه در ادبیات و فرهنگ اسلامی سخن از استحکام و استواری و اتقان در کارهاست، نه از کمال در آن؛ چرا که کمال به معنای رسیدن به حد نهایی چیزی که هیچ گونه نقص و کمبودی در آن نباشد و همه چیز آن در همه ابعاد صد درصد باشد، بسیار سخت و دشوار است و گاه معطل کردن کار برای رسیدن به کمال آن می تواند موجب ناتمام گزاری آن کار شود و یا انسان را خسته کند و یا منابع مالی و انسانی را به هدر دهد. از این رو سخن از اتقان در کار و استحکام آن است نه کمال آن.
عوامل ایجادی کیفیت واژه کیفیت دارای چند معنای متفاوت است. در فلسفه و در نظریه شناخت، منظور از کیفیت، چگونگی یک چیز است.
در زمینه های اقتصادی، مراد از کیفیت، همان مرغوبیت و مطلوبیت است؛ یعنی مجموعه ویژگی های یک کالا و خدمات آن، که موجب می شود تا کالا و خدمات، مورد تقاضا قرار گیرد و به فروش رود.
کیفیت در حوزه اقتصادی دارای دو مفهوم مکمل است: اول: کیفیت یعنی وجود ویژگی هایی در محصول (ویژگی های کیفی) که نیازهای مشتری را پاسخ دهد و موجب رضایت مشتری گردد. هدف، کیفیت بالاتر، ایجاد رضایت بیشتر در مشتری و انتظار درآمد فزون تر است. ایجاد ویژگی های بهتر کیفیت، مستلزم سرمایه گذاری و افزایش هزینه است؛ لذا از این زاویه، کیفیت بالاتر، هزینه بردار است، اما برای درآمد بیشتر. در این جا کیفیت با درآمد مربوط است.
دوم؛ کیفیت یعنی عدم عیب و خطا. عیب و خطا موجب ضایعات، تعمیرات، دوباره کاری، محصول مرجوع، نارضایتی مشتری، شکایت، جریمه و از دست دادن مشتری می شود و همه اینها هزینه آور هستند. بدین ترتیب، کیفیت بالاتر حاوی عیب و خطای کمتر و در نتیجه هزینه کمتر است. در اینجا کیفیت با هزینه مربوط است.
برخی ها کیفیت را به مناسب بودن هر کار و چیزی با هدف مورد نظر تعریف کرده و ارتقای کیفیت را نیز به معنای افزایش روزافزون کالا و خدمات با هدف مورد نظر و بهبود و تعالی آن به طور فرآیندی دانسته اند.
در علم اقتصاد بر این نکته تأکید می شود که کیفیت، امری نسبی است ولی مشتری است که کیفیت یک کالا و خدمات را مشخص می کند. علمای اقتصاد بر این باورند که مشتری، تعیین کننده نهایی کیفیت است. پس ارتقای کیفیت جریانی است که آغاز دارد، ولی پایان ندارد؛ چرا که سلایق و علایق مشتریان، دایم در حال تغییر است و در کیفیت کالا افزون بر مناسب بودن با هدف مورد نظر، بر زیبایی کار و خدمات و ارایه آن نیز توجه دارند؛ چرا که حس زیباشناختی انسان نیز در انتخاب کالا و استفاده از آن، نقش بسیار مهمی را ایفا می کند.
اهمیت زیباشناسی در کیفیت بر همین اساس رهبر معظم انقلاب می فرماید: یک نکته دیگر هم مسئله نوآوری و ابتکار و زیبائی است در تولیدات کشور، از جمله چیزهائی که باید مورد توجه قرار بگیرد، نوآوری کردن در همه تولیدات به صورت پی درپی و لحاظ حس، یعنی اشباع حس زیباشناسی در مصرف کننده است. این یکی از مسائل قابل توجه است که بایستی به آن اهمیت بدهیم. من حقیقتاً از دوستانی که در این زمینه ها تلاش می کنند، کار می کنند، تشکر می کنم.
بنابراین، تنها در کیفیت کالا نباید به نوآوری در اتقان و استواری کالا و ابتکارات جدید در این حوزه بسنده کرد، بلکه این نوآوری ها و ابتکارات باید در راستای بهبود کیفیت زیباشناختی نیز قرارگیرد. در حقیقت، برآورد کردن حس زیباشناسی مردم در کالا و خدمات، یک اصل مهم است؛ چرا که موجب گرایش به حالا و خدمات خاصی می شود و تقاضا را نسبت به آن افزایش می دهد که افزایش تقاضا خود به معنای تولید بیشتر و گردش سالم اقتصادی است، به گونه ای که ثروت به شکل کنز و سکه اندوخته نمی شود بلکه در بخش تولید و ارایه خدمات و کالا، سرمایه گذاری می شود و این گونه است که هدف اساسی در اقتصاد اسلامی به دست می آید که همان گردش سالم و جریان آزاد ثروت و سرمایه در میان اقشار مردم است.
باید برای ارتقای کیفیت و نیز ارتقای فرایندها یک روش علمی توأم با ابزار ساده و کاربردی وجود داشته باشد و همه مدیران و کارکنان و کارگران نیز در رابطه با استفاده از روش و ابزار مورد نظر آموزش ببینند. وجود روش و ابزار استاندارد و استفاده از آنها زبان مشترک ایجاد می کند تا کالا و خدمات به بهترین شکل مطلوب از نظر مشتری در اختیار او قرارگیرد.
از مهمترین عوامل افزایش و ارتقای کیفیت می توان به مهارت های فنی و علمی اشاره کرد. در فرهنگ قرآنی، علم و مهارت ها در کاری که انجام می گیرد بسیار مهم و ارزشمند تلقی شده است. از این رو حضرت یوسف (ع) به علم و دانش خود برای مدیریت اقتصادی به ویژه در زمان بحران تأکید می کند و این که می تواند با امانت داری و دانش و تخصصی که در اختیار دارد، از منابع موجود به درستی بهره برداری کرده و جامعه را از بحران های اقتصادی برهاند. (یوسف، آیه ۵۵ و آیات دیگر)
رهبر معظم انقلاب نیز می فرماید: یکی از کارهای دیگری که برعهده مسئولین دولتی است، توسعه مهارتهاست. این هنرستانهای فنی و صنعتی، این دانشگاه های علمی کاربردی، این فنی حرفه ای ها، آموزشکده های فنی- حرفه ای، باید توسعه پیدا کند. ما به علم احتیاج داریم، اما به پنجه کارآمد هم احتیاج داریم. یکی از کارهای اساسی به نظر من این است که در زمینه صنعت و کشاورزی بایستی کار کنیم.
بنابراین، برای افزایش کیفیت و بهبود کالا و خدمات می بایست آموزش مهارت ها در دستور کار قرار گیرد، چنان که لازم است در همین راستا به تربیت نیروی متخصص و توانا نیز اندیشید. رهبر معظم انقلاب در این باره نیز می فرماید: به ترتیب نیرو، بخصوص در صنایع دانش بنیان باید خیلی اهمیت داد. در بعضی از بخشها خوشبختانه این کار شده است. در بخش انرژی هسته ای ما اطلاع داریم، در بخش رویان از نزدیک اطلاع داریم که تربیت نیروی ماهر، نیروی کارآمد، نیروی دانشمند و محقق انجام گرفته. بایستی به این در بخشهای مختلف توجه کرد.
نقش کیفیت در اقتصاد هر کسی چیزی را که به قصد بهره گیری از آن می خرد با توجه به اهدافی است که برای کالا و خدمات تعریف شده است. اگر کالا نتواند اهداف مورد نظر را به سادگی و آسانی برآورده سازد، در حقیقت از کیفیت نامطلوبی برخوردار است. البته از آن جایی که حس زیباشناختی نیز در انتخاب کالا و خدمات تاثیر دارد، هر کسی می کوشد تا کالایی را خریداری کند که افزون بر استفاده در هدف مورد نظر از نظر زیبایی نیز جذاب و جالب باشد و در یک کلام کالای دلپسند باشد.
همچنین تضمین مناسب کالا و ارایه خدمات پس از فروش نیز بیانگر آن است که کالا نه تنها از استواری و اتقان برخوردار است بلکه مشتری نگران مشکلات پس از خرید آن نخواهد بود؛ زیرا امکان هرگونه تغییر یا تعمیر کالا وجود دارد. این باعث می شود که انگیزه برای خرید یک کالا که دارای چنین ویژگی هایی باشد افزایش یابد.
جامعه اسلامی اگر بخواهد دارای اقتصادی شکوفا و کارآمد باشد نمی تواند کیفیت و مسایل جانبی آن را نادیده گیرد. خداوند در آیاتی از جمله ۸۵ سوره اعراف و ۸۵ سوره هود و نیز ۱۸۳ سوره شعراء این گزاره را تکرار کرده است: «در اجناس مردم کم نگذارید و در زمین فساد و تباهی نکنید.»
تاکید ویژه بر این عبارت به این معناست که هر کاری که انجام می شود می بایست به درستی و اتقان و مناسب با هدف تعریف شده آن انجام گیرد. اگر توزین و پیمانه ای به کار می رود می بایست به گونه ای توزیع شود که کم گذاشته نشود، همچنین در کالا و خدمات نیز این گونه باید عمل کرد و چیزی از حق و کالای مردم را کم نگذاریم. پس ارایه جنس و کالای نامناسب، نامرغوب و خراب از مصادیق فساد در زمین است.
اینکه خداوند کم گذاشتن از کالا و خدمات را از مصادیق فساد در زمین می داند، از این روست که موجب می شود مردم به جان هم بیافتند و اعتماد عمومی سلب شود و تبادل و معاملات میان مردم به سختی انجام گیرد که خود عامل رکود اقتصادی و کاهش کار و کارگری و تولید کالا و خدمات است. آثار مخرب بسیاری را می توان برای این روش غلط در ارائه کالا و خدمات و تولید آن بیان کرد که با توجه به نوع کالا و خدمات و حجم آن متفاوت خواهد بود.
افزایش کیفیت و ارتقای آن در کالا و خدمات موجب افزایش اعتماد عمومی به کالا و خدمات، شده و تبادل اقتصادی را نیز افزایش می دهد. این گونه است که با افزایش تقاضا، امکان افزایش تولید و بهره وری بیشتر فراهم می آید و اقتصاد، مسیر رشد خود را در پیش می گیرد.
رهبر معظم انقلاب درباره نقش کیفیت در بهبود وضعیت اقتصادی و شکوفایی آن می فرماید: «یک نکته اساسی ای که در باب کار وجود دارد و کارآفرینان باید به آن توجه کنند، مسئله مرغوبیت تولید داخلی است؛ کیفیت تولید داخلی است؛ این خیلی مهم است. البته بخشی از این، ارتباط پیدا می کند به همان قضایای مالی و مقررات و غیرذلک و پشتیبانی های دولت؛ اما بخشی هم ارتباط پیدا می کند به عزم و اراده مسئولین، کارآفرین و کننده کار. فرمود: »رحم الله امرا عمل عملا فاتقنه؛ رحمت خدا بر آن انسانی که کاری را انجام بدهد و آن را متقن انجام بدهد، درست انجام بدهد. این آینده نگری است، غیر از امروز.
شما امروز ببینید در دنیا کمپانی هایی هستند صد سال است اینها دارند کار می کنند، صد و پنجاه سال است دارند کار می کنند و محصولاتشان در دنیا فروش می رود. اسم اینها کافی است که جنس را در بازار رایج کند؛ به خاطر اینکه درست کار کردند، خوب کار کردند، مشتری مطمئن است به اینها. شما می گویید که ما سفارش کنیم به مردم که تولیدات داخلی را مصرف کنند. من که چند سال است دارم سفارش می کنم بنده که بارها گفته ام، منتها این با شعار درست نمی شود. بله یک مقداری مردم اعتمادی بکنند، یک اعتنایی بکنند به حرف ما، به خاطری که مثلا ما گفتیم، بروند یک مقداری چه کنند؛ این یک بخشی از قضیه است. یک بخش دیگر هم مربوط به کیفیت است. کیفیتها را باید بالا برد.
مسئله واردات بی رویه و بی منطق ضرر بزرگی است، خطر بزرگی است؛ مردم هم باید این را بدانند. وقتی یک محصول خارجی را ما داریم مصرف می کنیم، در واقع داریم یک کارگر خودمان را بیکار می کنیم، یک کارگر دیگر را داریم به کار وادار می کنیم: این هست، منتها مسئله مرغوبیت و کیفیت خیلی مهم است.
اگر چنانچه جنس داخلی، تولید داخلی، این خصوصیات را داشته باشد، به طور طبیعی تمایل پیدا می شود. البته متاسفانه بعضی هستند که بر اثر فرهنگ غلط دوره منحوس پادشاهی- دوره طاغوت، دوره وابستگی- هنوز چشمشان به خارج است. یک روزی بوده است که در این کشور، مسئولین دولتی ما آمدند صریح گفتند که ایرانی یک لوله هنگ نمی تواند درست کند! عملا هم همه چیز را وارد کردند. در همان دوره طاغوت یک فردی از بلند پایگان دولتی که تصادفاً بنده را توی یک مجلسی- ما که با اینها هیچ وقت ارتباطی نداشتیم، ملاقات هم نمی کردیم- دید، من داشتم انتقاد می کردم از همان چیزهائی که بود. این رو کرد به ما و گفت: چی چی را انتقاد می کنید؟ ما مثل آقا نشستیم، کشورهای دیگر مثل نوکر دارند برای ما کار می کند، کالا می فرستند داخل؛ این بد است؟ شما ببینید؛ این منطق دولتمردان دوره طاغوت بود! حالا ظاهرش این منطق است، باطنش چیزهای دیگر بود؛ فسادهای اقتصادی فراوان و فسادهای اخلاقی فراوان. بله، مسئله واردات و مدیریت واردات مهم است. ما آن روز به دوستانی که اینجا بودند، در جلسه مسئولین و کارگزاران نظام، توصیه کردیم، گفتیم واردات را مدیریت کنید؛ نمی گوییم متوقف کنید. یک چیزهائی باید بیاید، یک چیزهائی باید نیاید. یک مدیریت صحیحی باید انجام بگیرد؛ این مسلماً هست.
اگر همه عوامل و بسترهای مناسب رشد و شکوفایی اقتصادی به درستی شناسایی و مورد توجه قرار گیرد، این ظرفیت برای جامعه اسلامی هست که خود را از هرگونه وابستگی اقتصادی رهایی بخشد و در برابر فشارهای بیرونی مقاومت کند و اجازه ندهد که تحریم های کالا یا خدمات آسیبی به اقتصاد جامعه بزند که قوام جامعه بر آن است.
اینکه رهبری معظم انقلاب اسلامی خواهان جهاد اقتصادی و تولید ملی با بهره گیری از کار فکری و عملی ایرانی و سرمایه ایرانی است، از آن روست که استقلال اقتصادی تحقق یابد به گونه ای که بتواند در برابر فشارهای بیرونی مقاومت کند. هدف ایشان از اقتصاد مقاومتی رسیدن به نقطه ای است که جامعه با تکیه بر منابع و سرمایه داخلی انسانی و مادی بتواند چنان از آسایش و رفاه بهره مند شود که دیگر نیازی به کالا و خدمات خارجی نباشد.
به سخن دیگر، اقتصاد مقاومتی در چارچوب جنگ نرم و پدافند غیرعامل تعریف می شود؛ زیرا این امکان را جامعه اسلامی می دهد تا اقتصاد یعنی ستون اصلی جامعه را به گونه ای بازسازی کند که هیچ عامل بیرونی و فشاری نتواند آسیبی به آن وارد سازد. واژه اقتصاد مقاومتی که امام خامنه ای بر آن تاکید دارند بر این موضوع دلالت می کند که اقتصاد اسلامی در جامعه ایرانی به عنوان ام القرای اسلام می بایست به چنان جایگاهی از قدرت برسد که فشارها و ضربه های اقتصادی از سوی نیروهای متخاصم را سد کند و اجازه ندهد تا تاثیرات منفی بر جامعه بگذارد.
