طبقهبندیهایی که تاکنون در مورد علوم انجام گرفته یا برپایۀ سلسله نظام آفرینش بوده است یا بر اساس طبقات ادراکات انسانی (قوای حافظه، متخیله و عاقله) عنوان شده و یا برمبنای مراحل کمالات سلوک آدمی شکل یافته است، ولی همۀ طبقهبندیهای ممکن در علوم، در این سه رویکرد منحصر نیست، بلکه دانشها از جمله دانشهای اسلامی را میتوان بر اساس نیازهای انسانی (اعم از نیازهای مادی و نیازهای معنوی) و نظام خلأها و خواستههای بشرِ امروز نیز طبقهبندی کرد. در این مقاله، پس از تبیین جایگاه مقولۀ «تمدن» بهمثابه کلانترین واحد انسانی ـ اجتماعی در طبقهبندیهای موجود علوم، ضرورت طرح ملاکهای تمدنی و منطق نظام نیازهای اجتماعی را در طراحی طبقهبندی علوم اسلامی مطرح شده و بر لزوم ارتباطهای دوسویه میان حوزه عمل و نظر و حتی تقدم عمل بر نظر در سطوح تمدنی اصرار شده است.
در این مقاله طبقه بندی جدیدی از علوم بر پایۀ موضوع «تمدن» ارائه نمی شود، بلکه بر مسئله تمدن در طبقه بندی موضوع های علمی و ضرورت رویکرد تمدنی و توجه به نظام نیازهای اجتماعی مسلمانان در طراحی طبقه بندی های جدید و تقدم علوم عملی بر علوم نظری در عرصه های تمدن اسلامی تأکید می گردد.
مشخصات مقاله:
حبیب الله بابایی، مقولۀ «تمدن» در طبقه بندی علوم اسلامی، نقد و نظر، دوره 19، شماره 75، پاییز 1393، ص ص 19-39.