علاّمه شهید، آیت الله سید محمد باقر صدر، یکی از بزرگترین اندیشمندان مسلمان ـ و به تعبیر امام خمینی(ره): «مغز متفّکر اسلامی» ـ در تاریخ اسلام به ویژه در قرن چهاردهم هجری است.

به گزارش خبرگزاری تقریب(تنا)، علاّمه شهید، آیت الله سید محمد باقر صدر، یکی از بزرگترین اندیشمندان مسلمان ـ و به تعبیر حضرت امام خمینی(ره): «مغز متفّکر اسلامی» ـ در تاریخ اسلام به ویژه در قرن چهاردهم هجری است. فقیهی جامع الشرایط، فیلسوفی اجتماعی، مفسّری بزرگ، متفکری آگاه به فرهنگ و علوم زمانش‌، نویسنده ای توانمند و پر کار و سیاستمداری هوشمند و شجاع و دردمندکه گاه به «شهید خامس» نیز لقب گرفته است.
 
سید محمدباقر صدر در تاریخ 25 ذی القعده 1353 هجری قمری در شهر كاظمین دیده به جهان گشود. او علوم دینی را نزد آیت الله خویی و برخی از علمای نجف آموخت؛ تحصیلاتش را پیش از ۲۰ سالگی به اتمام رساند و در حوزه علمیه نجف به تدریس علوم دینی پرداخت.
 
آیت الله صدر، در دانش‌هایی چون اصول، فقه، فلسفه سیاست و معرفت‌شناسی نظریه‌های جدیدی ارائه داده است.
 
مشارکت در تشکیل حزب الدعوة الاسلامیة، صدور فتوای حرمت عضویت مسلمانان در حزب بعث عراق و برپایی راهپیمایی و تظاهرات در شهرهای شیعه‌نشین جنوب عراق و بغداد بخشی از فعالیت‌های سیاسی وی بود. این اقدامات سبب شد که دولت عراق او و خواهرش آمنه (بنت الهدی) صدر را دستگیر کند و به شهادت رساند.
 
شاگردان
سید محمد باقر صدر از بیست سالگی با تدریس کتاب کفایه الاصول، تدریس را آغاز کرد. از ۲۵ سالگی درس خارج اصول و از ۲۸ سالگی درس خارج فقه تدریس کرد. او در طول نزدیک به 30 سال تدریس، شاگردان بسیاری تربیت کرد که برخی از آنها عبارتند از: سید محمدباقر حکیم، سیدنورالدین اشکوری، سیدمحمود هاشمی شاهرودی، سیدکاظم حسینی حائری، سیدعبدالهادی حسینی شاهرودی، سیدعبدالغنی اردبیلی، سیدکمال حیدری، سید محمد باقر مُهری، سیدحسین حسینی شاهرودی، غلامرضا عرفانیان، محمد باقر ایروانی، محمدرضا نعمانی، سیدمحمد غروی و حسن عبد الساتر.
 
تألیفات
سید محمد باقر صدر، در زمینه‌های مختلفِ فقه، اصول، منطق، فلسفه، اقتصاد، کلام، تفسیر، تاریخ و سیاست کتاب نوشته است. برخی از آثار او عبارت است از:

فدک فی التاریخ
غایه الفکر فی علم الاصول
فلسفتُنا
اقتصادُنا
الاسس المنطقیه للاستقراء
المعالم الجدیده للاصول
بحوث فی شرح العروه‌الوثقی
 
مرجعیت
صدر به جهت سابقه علمی، پرداختن به مباحث روز و حمایت آیت الله خویی، خیلی زود مورد توجه خواص و مردم عادی قرار گرفت. فعالیت‌های سیاسی و به‌ویژه تشکیل حزب الدعوة الاسلامیة، سبب شد رجوع مردم به او بیش از پیش شود. شمار زیادی از مردم عراق و لبنان از شهید صدر تقلید می‌کردند.
 
فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی
 
_{1. تشکیل حزب الدعوة اسلامیة}
در سال ۱۳۷۷ق، محمد باقر صدر همراه با برخی از علماء عراق، به منظور ساماندهی فعالیت‌های سیاسی مسلمانان عراق، حزب الدعوة الاسلامیة را تأسیس کرد. وی پنح سال بعد، بنا به مصالحی از آن کنار کشید اما به دیگر اعضای حزب توصیه کرد که به کار خود ادامه دهند.
 
_{2. همکاری با جماعة العلماء}
سید محمد باقر صدر با «جماعة العلماء فی النجف الاشرف» که عالمانی همچون شیخ مرتضی آل‌یاسین، شیخ محمدرضا مظفر و سید مهدی حکیم در آن عضو بودند، نیز همکاری داشته است. وی به جهت جوان‌بودن، عضو جماعه العلماء نبود، اما با آنان همکاری جدی داشت و برخی از بیانیه‌های جماعة العلماء و مقاله‌های مجله «الاضواء» را او می‌نوشت.
 
_{3. حمایت از انقلاب اسلامی ایران}
سیدمحمدباقر صدر، از نهضت امام خمینی(ره) در ایران حمایت می‌کرد. کتاب‌ شش جلدی «الاسلام یقود الحیاة» را نیز به همین منظور نوشت. در زمان اقامت امام خمینی(ره) در نجف هم با او ارتباط نزدیک داشت.
 
_{4. تحریم پیوستن به حزب بعث}
شهید صدر در واکنش به الزامی‌کردن عضویت در حزب بعث از سوی دولت عراق، با صدور فتوایی، پیوستن به آن را تحریم کرد. با این فتوا افراد زیادی از پیوستن به این حزب پرهیز کردند.
 
اندیشه‌ها
سیدمحمدباقر صدر، در دانش‌هایی چون اصول، فقه، فلسفه سیاست، و معرفت‌شناسی نظریه‌های جدیدی ارائه داده است. برخی از نظریه‌های مشهور وی عبارت است از: نظریه حق الطاعه، ضرورت وجود حکومت اسلامی، اقتصاد اسلامی مکتب است نه علم، وجود منطقة الفراغ در مکتب اقتصاد اسلامی، توالد ذاتی معرفت و حل مشکل استقراء.
 
از كارهای شگفت انگیز آیت الله صدر برای بیداری مردم عراق و آماده كردن آن ها برای قیام و حركت در مقابل حكومت جائر آن كشور، برگزاری تفسیر موضوعی قرآن بود. درس تفسیر شهید صدر هر هفته دو روز از تاریخ 17 جمادی الاول تا 5 رجب 1399 طی چهارده جلسه برگزار شد كه بعد از آن، رژیم بعث صدام حسین از ترس بیداری مردم، درس تفسیر بیدارگرانه آیت الله صدر را به تعطیلی كشاند.
 
شهادت
در پنجم آوریل ۱۹۸۰م (۱۹ جمادی‌الاول ۱۴۰۰ق/۱۶ فروردین ۱۳۵۹ش)، دولت عراق پس از 9 ماه محاصره خانگی، سید محمدباقر صدر را دستگیر کرد. به او گفته شد: اعلام کند با رژیم دشمنی ندارد، در غیر این صورت اعدام خواهد شد. صدر این خواسته را نپذیرفت و گفت که آماده شهادت است. سرانجام شهید صدر در هشتم آوریل(۲۲ جمادی‌الاول ۱۴۰۰ق/۱۹ فروردین ۱۳۵۹ش)، به همراه خواهرش (بنت الهدی) به شهادت رسید.
 
پیام امام خمینی (ره) درباره شهادت آيت الله صدر
امام خمینی (ره) پس از شهادت آیت الله سید محمد باقر صدر در پیامی فرمودند:
«من از خدای تبارک و تعالی خواستارم که ملت‌های مسلم را بیدار کند و ملت عراق را هوشیار کند و خودشان را [رها کنند] از قید و بند این قدرت‌های بزرگ و این جرثومه‌‌های فسادی که به اسم اسلام مسلمین را قتل عام می‌‌کنند و به اسم اسلام احکام اسلام را زیر پا می‌‌گذارند و با اسم اسلام علمای اسلام را شهید می‌کنند، آن هم مثل سید محمدباقر صدر که «مغز متفکر اسلامی» بود و امید این بود که اسلام از او بهره‌‌برداری‌های زیادتری بکند و من امیدوارم که کتاب‌های این مرد بزرگ مورد مطالعه مسلمین قرار بگیرد و ان شاءالله‌ خداوند تعالی او را با اجداد بزرگش محشور فرماید و خواهر بزرگوار مظلومۀ او را هم با جده‌‌اش محشور کند؛ امیدواریم که ملت‌های اسلامی با قیام خود دست قدرت‌های بزرگ را از کشور خودشان کوتاه کنند.»