ماه مبارك رمضان در خراسان همچون ديگر نقاط ايران اسلامي با آداب و رسوم ويژه اي همراه است که همين آداب و رسوم، شور و حال خاصي به اين استان در اين ماه عزيز مي بخشد.
اشتراک گذاری :
از جمله آداب ماه مبارک رمضان در روستاهاي خراسان و به ويژه در بين افراد قديمي تر اين است که چند روز مانده به آغاز ماه مبارک، مردم به پيشواز ماه رمضان مي روند به اين طريق که روستايياني که فاصله محل زندگي شان با شهر زياد است و در صورت آمدن به شهر در ماه رمضان نمي توانند روزه بگيرند، از حدود ۱۰ روز مانده به فرا رسيدن ماه رمضان به شهر مي آيند و مايحتاج خود را براي يک ماه تهيه مي کنند تا مجبور نباشند در ايام ماه مبارک به شهر بيايند. همچنين خانم ها معمولا در آستانه اين ماه خانه تکاني مختصري انجام مي دهند تا در طول ماه مبارک مجبور به رفت و روب خانه نشوند.
شب خواني در سحرهاي ماه مبارک رمضان در خراسان عهد گذشته که وسايل ارتباط جمعي کم بود، به ويژه در روستاهاي خراسان، معمولا ۳ مرحله شب خواني وجود داشته است؛ مرحله اول با دهل و شيپور و يک ساعت و نيم مانده به اذان صبح آهنگي معروف به آهنگ ابوعطا نواخته مي شد و مردم که آهنگ ابوعطا را مي شنيدند متوجه مي شدند که شب خواني اول است و يک ساعت و نيم تا اذان صبح مانده است . نيم ساعت بعد هم با آهنگي معروف به آهنگ حجاز شب خواني انجام مي شد و مردم مي فهميدند که يک ساعت به اذان مانده است و آخرين شب خواني هم از يک ربع به اذان با قرائت دعاي سحر آغاز مي شد و موذن ها براي شب خواني و گفتن اذان به بلندترين نقطه مسجد، تکيه و يا آب انبار مي رفتند و علاوه بر قرائت دعا اين اشعار را مي خواندند:" شب خيز که عاشقان به شب راز کنند، گرد در و بام دوست پرواز کنند، هر جا که دري بود به شب مي بندند، الا در دوست را که شب باز کنند."
جلسات قرآني اما روزهاي ماه مبارک رمضان در خراسان در هر کوچه و محله اي که ۴۰ يا ۵۰ خانوار باشند حداقل ۲۰ يا ۳۰ زن در يک ساعت مشخصي و هر روز در منزل يکي از همسايه ها جمع مي شوند و يک جزء قرآن تلاوت مي کنند و در روز آخر ماه هر يک مقداري آجيل و شيريني و سکه با خود مي برند و اين ها را روي هم مي ريزند و سپس هر کدام يک سوره از جزء سي ام را مي خوانند و آرزو دارند که سوره توحيد به آن ها برسد. در نهايت آن خانمي که قرائت سوره توحيد به او مي رسد بايد بعد از ماه مبارک رمضان باقي خانم ها را به صرف آشي با عنوان «آش قل هو ا...» دعوت کند. همچنين در پايان اين جلسه هر يک مقداري از آجيل ها را به عنوان تبرک با عنوان «آجيل سر قرآن» و سکه را هم با عنوان «پول برکتي» بر مي دارند که در جيب يا کيف پول خود نگهداري مي کنند. مردها هم در بيشتر مساجد و تکايا دوره قرآن دارند که البته بيشتر شب ها و بعد از افطار برگزار مي شود. درباره برگزاري جلسه هاي قرآني که يکي از ويژگي هاي برجسته ماه رمضان محسوب مي شود، بايد گفت اين جلسه ها در خراسان از رونق فراواني برخوردار است، به گونه اي که طبق برخي آمارهاي غيررسمي، فقط در شهر کاشمر حدود ۲۰۰ جلسه قرائت قرآن وجود دارد و اين جداي از جلسه هايي است که در روستاها برگزار مي شود. در ماه مبارک رمضان به هر کوي و برزن خراسان که سر بزنيد با يکي از جلسه هاي قرائت قرآن مواجه مي شويد. ترکيب سني شرکت کنندگان در جلسه ها مختلف است. برخي جلسه ها را بيشتر افراد مسن تشکيل مي دهند اما در جلسه هايي مانند جلسه قرائت قرآن مسجد اباذر كه با حضور قاريان ممتاز کاشمر اداره مي شود، شرکت کنندگان را نوجوانان و تعدادي از جوانان تشکيل مي دهند و يا اکثر شرکت کنندگان جلسه قرائت قرآن مهديه را كه در آن استادان و داوران مسابقات قرآن کريم حضور مي يابند، جوانان علاقه مند تشکيل مي دهند. در ديگر جلسه ها افراد از ترکيب سني متفاوتي از کودک و نوجوان گرفته تا پير و کهنسال در کنار يکديگر به تلاوت آيات نوراني قرآن مي پردازند.
جلسه هاي فاميلي در ميان جلسات قرآن موجود در سطح شهر خراسان، جلسه هاي فاميلي از لطف خاصي برخوردار است. جلسه هايي وجود دارد که در ماه مبارک رمضان هر شب در منزل بزرگ تر خانواده و يا هر شب در منزل يکي از خواهران و برادران تشکيل مي شود و به اين ترتيب علاوه بر به جا آوردن سنت حسنه صله رحم، آيات روح بخش قرآن مجيد تلاوت مي شود. گردآمدن اعضاي يک فاميل در کنار هم، تاثيرات مثبت انکارناپذيري دارد که وقتي همراه با ذکر و تلاوت کتاب خدا نيز باشد تاثيرات مثبت آن دو چندان مي شود. تعزيه خواني در شب قدر و عزاداري شهادت حضرت علي (ع) (روزها و شب هاي ۱۹ تا ۲۱ ماه رمضان) معمولا در روستاها تعزيه خواني با موضوع شهادت امام علي(ع) انجام مي شود. مردم خراسان در اين سه شب بر اساس يک سنت ديرينه اقدام به پخت نان جو مي کنند و با تاسي به مولاي خود در افطاري خود از نان جو استفاده مي کنند. عده اي نيز ميزان بيشتري نان جو تهيه و در بين نمازگزاران مساجد توزيع مي کنند. در شب هاي احيا در مساجد و تکاياي خراسان شاهد حضور گسترده مردم و مومنان براي برپايي مراسم ويژه اين شب ها هستيم. شايد در هيچ شب ديگري از ايام سال شاهد حضور چنين جمعيتي در مساجد و تکايا نباشيم. اين حضور در برخي اماکن خاص خراسان همچون مسجد جامع، مهديه، حسينيه حيدري و باغمزار شهر کاشمر از نمود و شکوه خاصي برخوردار است و حضور گسترده و چشمگير جوانان در اين مراسم بر رونق محافل مي افزايد.
قنبرخواني در روز بيست و يکم ماه مبارک رمضان و سالروز شهادت امام اول شيعيان هم مراسم ويژه اي در خراسان برپا مي شود. به اين ترتيب که جمعيت انبوهي ظهر اين روز در نماز جماعت ظهر و عصر مسجد حاضر مي شوند و هم زمان جمعيت چشمگيري نيز در حسينيه تجمع مي کنند و در قالب چند دسته بزرگ عزاداري از محل حسينيه در سطح خيابان هاي شهر به سمت مسجد جامع حرکت مي کنند و در آنجا مورد استقبال نمازگزاران و مسئولان شهرستان از جمله امام جمعه قرار مي گيرند. نمازگزاران حاضر در مسجد هم فضا را براي هيئت حيدري باز مي کنند پس از ورود آن ها به مسجد، برنامه ها را در اختيار مداحان و عزاداران هيئت قرار مي دهند و اين عزاداران نيز با سوز و حال خاصي به اقامه عزاي اميرالمومنين علي(ع) مي پردازند. مراسم تعزيه با عنوان «قنبرخواني» آغاز مي شود.
افطاري در ارتباط با سنن افطاري در خراسان هم بايد اشاره کرد که يکي از برنامه هاي بسيار خوب خراسان اين است که در بسياري از مساجد و تکايا شب ها سفره افطاري ساده اي پهن مي شود و افراد پس از اقامه نماز جماعت روزه خود را باز مي کنند. در واقع بايد گفت، مردم خراسان به افطاري دادن بسيار علاقه دارند به خصوص اين که به همين بهانه صله رحم هم انجام مي دهند و اقوام و خويشان کنار هم جمع و از احوال هم با خبر مي شوند. در اين ماه همچنين مردم به مستضعفان و يتيمان توجه ويژه اي دارند و با توجه به اين که در خراسان اماکن زيارتي زيادي وجود دارد مردم در روزهاي جمعه و همچنين روزهاي شهادت اميرالمومنين(ع) در این اماکن افطاري مي دهند و به ويژه کساني که نذر دارند و يا کساني که قصد دارند فرزندان خود را عقيقه کنند گوسفندي را ذبح و گوشت آن را بين فقرا تقسيم مي کنند و يا آن را مي پزند افطاري مي دهند. کساني هم که استطاعت مالي لازم براي افطاري دادن ندارند، خود را از اين فيض محروم نمي کنند. به اين ترتيب که يک جعبه خرما تهيه مي کنند و بعد از نماز مغرب و عشاء بين نمازگزاران مسجد توزيع مي کنند و به اين گونه به حديث پيامبر اکرم(ص) مبني بر اين که حتي يک خرما افطاري بدهيد، عمل مي کنند.
احکام مردم خراسان سعي مي کنند از فرصت گران بهاي ماه مبارک رمضان استفاده کافي را ببرند و به يادگيري احکام مذهبي بپردازند. لذا معمولا در جلسات قرائت قرآن خانم ها، يک نفر که سواد و معلومات بيشتري دارد احکام مختلف را از روي رساله توضيح المسائل براي زنان مطرح مي کند و همچنين روحانيون هم بعد از نماز صبح، قبل و يا بعد از نماز ظهر و عصر و همچنين بعد از افطار در منابر، احکام شرعي را براي مردان بازگو مي کنند.
روزه کله چغوکي کودکان هم در اين ماه مبارک حال و هواي خاص خود را دارند و والدين هم سعي مي کنند در اين ماه کم کم فرزندان خود را به روزه گرفتن عادت دهند و به اين ترتيب کودکاني که سن و سال کمتري دارند تا ظهر روزه مي گيرند که در زبان محاوره اي به آن«روزه کله چغوکي» گفته مي شود و همچنين والدين به فرزنداني که در آستانه سن تکليف هستند وعده مي دهند که اگر روزه بگيرند برايشان هديه مي خرند. در پايان ماه مبارک رمضان و در روز عيد سعيد فطر هم نماز عيد باشکوه خاصي و با حضور ده ها هزار نفر از مردمي که يک ماه به روزه داري و عبادت پرداخته اند در صحن امام هشتم (ع) برگزار مي شود.
