آیینهای عزاداری نیازمند اصلاح و نوسازی است / کارکرد واعظ به مداح منتقل نشود
حجتالاسلام والمسلمین کاظم قاضیزاده با بیان اینکه آنچه در سوگواری امام حسین(ع) اصالت دارد نفس عزاداری است و نه شیوههایی که امروزه باب شده، اظهار کرد: تغییر در فرمهای عزاداری چالشآفرین نیست، ولی نکته قابل تأمل این است که این شیوهها با رسوم علمای ما فاصله گرفته و نیازمند اصلاح و نوسازی است.
اشتراک گذاری :
به گزارش حوزه سایر رسانه ها خبرگزاری تقریب به نقل از ایکنا، به دلیل شیوع ویروس کرونا شاهد تعطیلی بسیاری از مجالس مذهبی و حرمهای مطهر در سرتاسر ایران بودیم، اما با فرارسیدن ایام عزاداری ماه محرم، دیگر مردم تحمل تعطیلی هیئتهای عزاداری سیدالشهدا(ع) را نداشتند. پیش از برگزاری محرم، نظرات متفاوتی مطرح شد، ولی نتیجه آن شد که بیشتر علما و اهل منبر بیان کردند که مصوبات ستاد ملی مبارزه با کرونا باید انجام شود.
بسیاری از علما و اهل منبر برگزاری مجالس با رعایت پروتکلهای بهداشتی را قابل جمع شدن میدانند، اما برخی مجدانه صرفاً بر برگزاری مجالس تأکید میکنند و حرفی هم از پروتکلهای بهداشتی نمیزنند. از همین رو بر آن شدیم تا برای رسیدن به درک صحیح از مقوله عزاداری و شیوههای صحیح آن به ویژه در ایام شیوع ویروس کرونا با حجتالاسلام والمسلمین کاظم قاضیزاده، استاد و محقق حوزه علمیه قم، به گفتوگو بپردازیم. متن این گفتوگو در ادامه از نظر میگذرد؛
قاضیزاده در پاسخ به این پرسش که آیا تعطیل شدن مناسک جمعی چالشی پیش روی دینداران در حوزه دینورزی ایجاد کرده یا خیر؟ بیان کرد: مناسک جمعی که در دین اسلام به آنها توصیه شده، مشخص و نسبتاً محدود است؛ برای نمونه نماز جماعت را داریم که برای حضور در آنها نیز تعداد مشخصی در نظر گرفته نشده است و نمازجمعه با حداقل هفت نفر و به صورت جمعی برگزار میشود. یکی دیگر از اعمالی که به صورت جمعی برگزار میشود، حج است که در روزهای خاصی باید صورت پذیرد و مسلمانان در میقات عرفات، منا و مشعر حضور همزمان پیدا میکنند و به طور طبیعی همراه با جمعیت متراکم در طواف و سعی و رمی و وقوف میشود.
بسیاری از اعمال دین فردی است
وی تصریح کرد: بسیاری دیگر از اعمال دینی که شریعت دستور به انجام آنها داده است، ماهیت جمعی ندارد؛ برای نمونه میتوان به طهارت، نماز استحبابی، روزه، خمس، زکات و اعمالی از این دست اشاره کرد. گرچه در برخی از موارد حالت جمعی هم پیدا کرده، اما این طور نیست که اصالت با جمعی بودن آنها باشد. بنابراین اگر ویروسی نظیر کرونا سیطره پیدا کرد و موجب شد برخی از مناسک جمعی دین تعطیل شوند و تحتالشعاع قرار گیرند، چون در آموزههای اسلام بسیاری از اعمال باید به صورت فردی انجام شود، نمیتواند چالشی را در اصل آموزههای دینی به وجود آورد.
رئیس مؤسسه پژوهشی فرهنگی فهیم در پاسخ به این پرسش که در زمینه مجالس عزاداری امام حسین(ع) در این وضعیت پیشآمده چه توصیههایی میتوان مطرح کرد؟ گفت: در شریعت درباره گریه و عزاداری و برپایی مجالس ذکر مصیبت برای امام حسین(ع) تأکید شده است. روایاتی هم در این زمینه وارد شده که بر توسل به وجود مقدس حضرت اباعبدالله(ع) تأکید میکند. به ویژه در دهه اول محرم به مصائب حضرتش متذکر باشیم، اما باید توجه کنیم که برخی از شیوههای عزاداری که در جامعه امروزی ما متداول شده در گذشته وجود نداشته است. بنابراین اگرچه عزاداری کردن برای امام حسین(ع) از جمله اصول ماست، اما شیوههای امروزی عزاداری در این اصول قرار نمیگیرد که اگر به هر دلیلی تعطیل شد و یا با شکل دیگری برگزار شد، اصل عزاداری زیر سؤال برود.
تغییر در شکل عزاداری چالشی ایجاد نمیکند
این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: بنابراین تغییر در حوزه عزاداری نسبت به سالهای قبل به واسطه کرونا نمیتواند چالشی به وجود آورد، چون اصل عزاداری همچنان پابرجاست. همان طور که بر اساس سلیقهها و ایدههای جدید، شیوههای جدیدی از عزاداری مطرح میشود. اشکالی هم ندارد که در زمان شیوع ویروس کرونا با توجه به شاخصههایی که از سوی متخصصان امر پزشکی تعیین میشود، بتوانیم با شیوههای جدیدی به عزاداری بپردازیم و به حضرتش متوسل شویم.
وی تصریح کرد: قرار نیست به خاطر حضور در مجالس امام حسین(ع) از برخی احکام واجب درگذریم؛ یعنی مثلاً بگوییم نماز قضا بشود و این ایرادی ندارد، اما به عزاداری برسیم. از طرفی اگر هم کسی بداند با حضور در این مجالس جان دیگران را به خطر میاندازد، شرکت کردنش حرام است و ضمانآور است و نمیشود با تکیه بر این حرف که کرونا بر مجلس امام حسین(ع) اثر نمیگذارد و ... بدون لحاظ مسائل بهداشتی در این مجالس شرکت کرد. اگر این طور باشد که کرونا در هیئت عمل نمیکند، پس چطور امامان دیگری که مسموم شدند هم با تأثیر سم در بدنشان از دنیا رفتهاند؟ چطور این سم در بدن خود معصوم اثر میگذارد، اما ویروس در بدن زائرین حرم و متوسلین در مجالس آن بزرگواران اثر نمیگذارد؟ چطور در مجالس و حرم اهل بیت(ع) بارها بمب عمل کرده است و تعداد زیادی به خاک و خون کشیده شدند؟
قاضیزاده بیان کرد: یک نکته هم این است که سنت الهی بر این قرار گرفته تا امور مادی با شیوه معمول علت و معلولی انجام شود. گاهی اوقات در برخی موارد خاص این گونه است که با دعا و توسل اتفاقاتی میافتد که خارج از نظام متعارف علی و معلولی است که تفسیر خاص خود را دارد و از حوصله این بحث خارج است، اما نمیشود به طور کلی حکم کرد که چون اینجا داخل حرم امام معصوم و یا مسجد و حسینیه است، این افراد هم از ویروس در امان هستند.
دو حیثیت معرفتی و عاطفی در مجلس عزا
وی با تأکید بر لحاظ شور و شعور حسینی در عزاداریها، ادامه داد: از قدیمالایام دو حیث در این مجالس مورد توجه قرار میگرفته است؛ یکی بخش ارائه معارف و اخلاق اسلامی و ذکر فضائل اهل بیت(ع) بوده و یک بخش هم روضهخوانی و توسل. اگر بتوانیم این دو بخش را در شرایط کرونا نیز حفظ کنیم و مجالس گرم روضه داشته باشیم و مردم از این سفره پهنشده امام حسین(ع) طعام معنوی و آشنایی بیشتر با معارف و اخلاق و فضائل اهل بیت(ع) را هم به دست آوردند، کار بسیار شایستهای است.
رئیس مؤسسه پژوهشی فرهنگی فهیم با بیان اینکه یکی از بایستههای فرهنگی جامعه شیعی ما این است که باید فضای عبادت فردی هم به صورت جدی تبلیغ شود، تصریح کرد: بسیاری از مردم نمیتوانند با خدای خودشان راز و نیاز کنند و حتماً باید مداح و مجلسی وجود داشته باشد تا این ارتباط شکل گیرد یا حتی نمیتوانند خودشان مقتلخوانی کنند و به امام حسین(ع) متوسل شوند. حال آنکه برخی از علمای بزرگ ما در روز عاشورا بدون اینکه در مجلسی شرکت کرده باشند، خودشان مقتل میخواندند و متوسل میشدند و ارتباطات فردی را به خوبی برقرار میکنند و در دل شب راز و نیاز همراه با انابه دارند.
تقویت فرهنگ ارتباطات فردی با خدا
وی افزود: این مسئله در دیگر مسلمانان مشهود است، مثلاً شیعیان حاضر در عرفات فقط در زمان خواندن دعای عرفه توسط مداح بعثه یا روحانی کاروان از روز عرفه استفاده معنوی میبرند، ولی مناجات فردی اهل سنت تا هنگام غروب در آن سرزمین مشهود است. بنابراین باید در این زمینه کوشش کرد تا فرهنگ ارتباط فردی مردم با خدا قدری قویتر و بهتر شود و آنها برای این ارتباط نیازمند مجلس و مداح نباشند. چه، این نوع ارتباطات پایدارتر هم خواهد بود.
قاضیزاده گفت: با همه این مطالب از مجالس عزاداری امام حسین(ع) خصوصاً آنکه به عنوان شعار تشیع مطرح شده است، استقبال میکنیم. نمیگویم مجالس به صورت کلی تعطیل شوند. روشن است که ستاد ملی مبارزه با کرونا دستوراتی داده و باید بر اساس آنچه بزرگان کشور دستور میدهند عمل شود. این دستور دین ماست که حق نداریم خود و دیگران را به ورطه هلاکت بکشانیم. اگر میشود مجالسی را با رعایت این اصول بهداشتی برگزار کرد که برگزار شود و اگر هم نمیشد نباید این کار را انجام داد؛ برای نمونه گفته شده دستهروی نباید وجود داشته باشد. حال اگر دستهروی انجام نشد به قرآن خداوند که غلطی نمیافتد.
مجالس محدودتر با کیفیت موسعتر
این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به سنت عزاداری برای امام حسین(ع) بیان کرد: آنچه در گذشته و میان علما مطرح بوده، توجه به کیفیت بوده است. یعنی بیش از اینکه به مداحی بپردازند به طرح معارف و توسل به اهل بیت(ع) توجه میشده است؛ لذا در این روزها میتوان به سمت مجالس محدودتر رفت، اما باکیفیت بیشتر آنها را برگزار کرد. مثلاً یک خانواده میتواند از یک منبری دعوت کند تا در طول دهه هیئت برگزار شود آن هم در فضای خانه.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا در این سالها با فربگی مناسکی روبهرو بودهایم؟ گفت: فیالجمله میشود با این فربگی مناسکی موافقت کرد؛ یعنی در فضاهای عزاداریمان، برخیها با تأمل و تفکر حوزههای جدید عزاداری را به عزاداری خاص امام حسین(ع) اضافه میکنند و یا مثلاً شبهای شهادت دیگر معصومان را به عنوان دهههایی اضافه میکنند و بعد، براساس اجتهادهای خود، مطلبی را مطرح میکنند و در نهایت گویا این گونه میشود که ما برای عزاداری، دهه کم میآوریم. اگر این طور باشد، عمق مجموعه دین کشف نمیشود. اینکه مثلاً در طول سال ۲۰۰ روز را به روضه بپردازیم موجب میشود جوانان هم از دین گریزان شود.
رئیس مؤسسه پژوهشی فرهنگی فهیم تصریح کرد: به خاطر دارم که در ایام گذشته و حتی در خیلی از مجالس در زمان حال، مجالسی که در منازل علما برگزار میشد بدون حضور مداح بود؛ یعنی یک منبری به منبر میرفت و در نهایت هم ذکر توسلی داشت و مجلس به اتمام میرسید. حداکثر این بود که اگر دو ساعت برنامه داشتند، ۱۰ دقیقه را هم به مداح اختصاص میدادند، اما الآن این روند کاملاً برعکس شده است. در برخی از هیئات منبری نیم ساعت حرف میزند و بعد مداح دو ساعت به مداحی میپردازد و این مجالس هم بیشتر به نام فلان مداح شناخته میشوند و مردم هم هنگام سخنرانی واعظ اندکاندک جمع میشوند و چایشان را مینوشند تا مداح شروع کند.
مجالس رسمی حاکمیت مروج چه مجالسی است؟
قاضیزاده با بیان اینکه این مسئله کاملاً جدی است و باید از این روند پرهیز شود، اظهار کرد: برخی از مجالس رسمی حاکمیت که از صداوسیما پخش میشود نیز مروج همین روند است؛ مثلاً نشان میدهند که یک منبری صحبت میکند و قبل از او دو نفر مداح و بعد از او یک مرثیهخوان و در مجموع بیش از زمان منبری صاحب سخن هستند. وقتی این مجلس رسمی از صداوسیما پخش شد، تبدیل به تابلویی برای همه خواهد شد؛ لذا پیشنهاد میکنم در مجالس رسمی از مداحان کمتر استفاده کنند، همان کاری که مرحوم امام خمینی(ره) انجام میداد. از طرفی تغییر در سبک عزاداری موجب شده که این مجالس کارکردهای اجتماعی خاصی هم پیدا کنند که صحیح نیست.
وی تصریح کرد: زمانی که قرار شد مجالس ما بیش از اینکه به واعظ توجه کنند به مداح بها دادند، مجبوریم به مداح بگوییم شما مردم را نصیحت و آنها را آگاه کنید. این مداح در این صورت عملاً تبدیل به واعظ میشود. واعظ هم میبیند کاری که باید انجام دهد را مداح انجام میدهد او هم به این نتیجه میرسد که باید نظریهپردازی کند. بنابراین یک واعظ کمسواد در مورد اسلام نظریههای جدیدی مطرح میکند و میگوید که همه علما هم تاکنون اشتباه کردهاند. بنابراین این جابهجاییها صحیح نیست و مشکلاتی را به وجود آورده است.
این استاد حوزه علمیه بیان کرد: یکی دیگر از آفتهای این جابهجایی این است که مداح تربیون را برای خودش آماده میبیند تا هرچه دوست دارد بگوید. نتیجه چه میشود؟ این میشود که موضعگیریهای سیاسی را در دستور کار خود قرار میدهد و به داستان سراییهای ضعیف از امام حسین(ع) هم مبادرت میکند که موجب میشود صدای بزرگان دین و سیاست درآید. بنابراین لازم است که سیاستگذاران این امور به این مسائل توجه جدی داشته باشند.