وحدت به معنی حذف اختلافات نیست/جهان اسلام به سمت یک وضعیت نخبگانی پیش می رود
هادی بیگی نویسنده و استاد دانشگاه با بیان اینکه وحدت به معنی حذف اختلافات نیست، گفت: اینکه تقریب به معنی حذف اختلافات و یکی شدن باشد، نه امکان دارد و نه عقلا تجویز می شود.
اشتراک گذاری :
دکتر "هادی بیگی" نویسنده و استاد دانشگاه در نشست خبرگزاری تقریب در بیست و سومین نمایشگاه مطبوعات گفت:وحدت به معنی حذف اختلافات نیست. اختلاف و تفاوت طبیعی بوده و در میان همه جوامع و فرهنگها و حتی خرده فرهنگها و گروهای کوچک هم وجود دارد و قابل حذف ونادیده گرفتن نیست.اختلاف در اینجا به معنای نزاع نیست بلکه همان مختلف بودن است که معنایی نزدیک به تفاوت دارد. با این وصف، اینکه تقریب به معنی حذف اختلافات و یکی شدن باشد، نه امکان دارد و نه عقلا تجویز می شود. ادیان آسمانی هم تجویز نکرده اند و به صورتهایی این تفاوت و اختلاف را به رسمیت شناخته اند. آنچه مهم است نوع برخورد و مواجهه با پدیده تفاوت و اختلاف است.
وی افزود: می توانیم دو نوع وحدت برای جهان اسلام متصور شویم:یک نوع وحدت حداقلی است که ذیل مشترکات عام انسانی و دینی و فرهنگی، از افراط و خشونت و حذف همدیگر ممانعت میکند.به عبارتی وحدت حداقلی در این حد است که کسی غیر خود را عملا نفی و طرد و حذف نکند. این سطح از وحدت برای جوامع و بخصوص جوامع اسلامی کف قضیه است و نبود آن باعث برهم خوردن تعادل و نظم و امنیت جامعه می شود.
دوم وحدت حداکثری است که حالت مطلوب بوده و فراتر از سطح وحدت حداقلی است در این سطح ضمن اینکه کسی دیگری را حذف نمیکند و اختلافات همدیگر را به رسمیت می شناسند، هم افزایی و همکاری هم در آن وجود دارد.وحدت حداکثری زمانی تحقق می یابد که ضمن اینکه همدیگر را حذف نمیکنیم، همچون ید واحده در کنار هم باشیم.
مطلوب، وحدت حداکثری است که موجب هم افزایی می شود و آحاد امت به مثابه ید واحدی می شوند که در وضعیت فعلی جهان اسلام ضمن تلاش برای حفظ هویت و کیان امت و حل مسائل و معضلات، در برابر دیگری مهاجم (غرب) نیز ایستادگی میکنند.
دکتر بیگی در خصوص آسیب شناسی وحدت اظهار داشت: در راستای مباحث تقریب و وحدت، ضمن اینکه باید به فعالیتهای انجام شده احترام گذاشت اما در یک آسیب شناسی در مجموعه فعالیتهای که در زمینه تقریب شده نقش روشنفکران را یا نمی بینیم و یا بسیار کم رنگ می بینیم.
سوال این است که چرا از حوزه های سنتی ریشه دار جهان اسلام مثل الازهر، حوزه قم و نجف توقع تقریب داریم ولی از مجموعه روشنفکران جهان اسلام انتظار وحدت نداریم؟ جواب اینست که احتمالا پدیده روشنفکری را خوب فهم نکرده ایم. روشن فکری و روشنفکران طیف گسترده و دامنه داری هستند. یک سر این طیف که رای به انحلال امت اسلامی در دیگری می دهند و به عبارتی غرب زده اند که محل بحث ما نیستند؛اینان کیان امت و فرهنگ اسلامی و بومی و امثال آن برایشان اهمیت ندارد. اما در سر دیگر طیف روشنفکرانی وجود دارند که قائلند، مسائل جهان اسلام باید در درون و میان خودشان حل شود.
آنها چند مسئله برایشان مهم است؛ حفظ هویت و فرهنگ بومی اسلامی و حفظ تفاوتها و تمایزات با دیگری از جمله این مسائل است. روی دیگر سکه، حفظ هویت است که برای اکثر آنها مهم بوده و ارائه پاسخ های بومی به مسائل موجود هم محل اهتمام است. اینکه گفته شود ما باید پاسخ های بومی و فرهنگی به مسائل بدهیم در راستای حفظ هویت بومی قابل ارزیابی است و حقیقتا این دغدغه در میان اکثر روشنفکران چند دهه اخیر جهان اسلام مشاهده می شود.
وی ادامه داد: با این وصف طیف میدان دار درمساله تقریب جهان اسلام معمولا عالمان سنتی بوده اند و بیشتر سرمایه گذاریها هم بر روی این طیف متمرکز بوده است. نکته مهمی که درباره عالمان محیطهای سنتی باید گفت این است که زمینه های مذهب گرایی و توجه به مذهب شخصی در اینها بالاتر است و اساسا راست آئینی میان عالمان سنتی امر برجسته و پر رنگی است و این امر خود در روند تقریب آسیبهایی را به دنبال دارد.عالمان سنتی به جهت نفوذی که در میان توده ها دارند و انتظاراتی که از آنها میرود در جاهایی ممکن است جانب مذهب گرایی و طرد دیگری را هم بگیرند و این چیزی است که در میان روشنفکران کمتر وجود دارد.
دکتر بیگی در رابطه با روشن فکری جهان اسلام گفت: در مجموعه های سنتی مصر، عربستان، یا شمال آفریقا دیده می شود که برخی عالمان سنتی مسئله حفظ خود و مذهب خود را بر حفظ امت اسلام برتری می دهند و حتی حاضرند که برای حفظ مذهب و مرام خود به حذف فیزیکی دیگران فتوا بدهند. در مجموعه روشن فکری جهان اسلام نمیبینیم که اولویت قومی، مذهبی بر اولویتهای جهان اسلام غلبه داشته باشد. این وضعیت به حدی برجسته است که گاهی دیده میشود روشنفکر شیعی مذهب را به جهت اهتمام به این دغدغه های فرا مذهبی به سنی بودن متهم کرده اند و بر عکس در بین روشنفکران اهل سنت هم همین طور است .لذا روشنفکران دغدغه حفظ کیان فرهنگ بومی و اسلامی و حفظ تمایزات فرهنگی با دیگری غربی برایشان در الولویت بالاتری است و این همان چیزی است که در راستای تقریب و وحدت از ظرفیت آن غفلت شده است.
وی در خصوص پدیده روشنفکری افزود: یکی از ظرفیت های خوب مجموعه روشنفکری این است که در حین افراط طیف سنتی آنها را مورد نقد قرار می دهند و این امری است که با ماهیت روشنفکری عجین است. اساسا روشنفکر نقاد است و آگاهی بخشی می کند و برای برون رفت از وضعیت نامطلوب فعلی به وضعیت مطلوب تلاش میکند و افراط و نزاع مذهبی و قومی هیچ گاه از نقد روشنفکران در امان نبوده است.
دکتر بیگی اظهار داشت : در وضعیت فعلی جهان اسلام روشنفکران زیادی قضیه داعش و خشونت گرایی موجود را محکوم کردند، فتواهای محرک خشونت را نقد کردند و کوشیدند که آگاهی بخشی کرده و به لحاظ نظری زیر پای نگاههای افراط گرا را خالی کنند. از این جهت حتی روشن فکران سکولار که بخشی از ظرفیت فعلی جهان اسلام هستند هم می توانند در راستای این تلطیف فضا و حفظ وحدت حداقلی مساعدت نمایند.
هدف ما در اینجا دفاع از روشنفکری و روشنفکران و تائید یا رد آنان نیست بلکه مساله همان ضرورتهایی است که انسان را به تامل و بازبینی در وضعیت خود می کشاند. پدیده روشنفکری در همه جنبه هایش سلبی نیست و ابعاد ایجابی هم دارد که باید مورد توجه و استفاده قرار گیرد.
وی در خصوص اقدامات روشنفکران در زمینه تقریب گفت: با این وصف به طور مصداقی و از باب نمونه به دو مورد از اقدامات روشنفکران کنونی جهان اسلام در راستای وحدت و تقریب اشاره میکنم.یک مورد از میان روشنفکران سکولار و یک مورد از میان روشنفکران اصیل دینی. دکتر علی حرب یک متفکر شیعه و سکولار است .او در کتاب خود به نام« الارهاب و صناعه»( تروریسم و سازندگانش)با توجه به مبانی فکری و زمینه های ذهنی خود که گاها هم ضد ایرانی است به نقد پدیده خشونت پرداخته است. حال چه میزان بر صواب بوده و چه میزان بر خطا، بحث دیگری است لکن همین که خود را مسئول دیده و در باب افراط و خشونت مطلب نوشته امر مثبتی است.
اتفاقا اگر اینجور اشخاص پایشان به محیطهایی مثل کنفرانس وحدت باز شود هم باب گفتگو با آنان باز میشود و هم باعث تقویت بعد نظری و مفهومی مسائل تقریب میشوند. تردیدی وجود ندارد که روشنفکران در مسائل نظریه پرداز ی و سازوکارهای مفهومی و روش شناختی ظرفیتهایی دارند که در میان عالمان سنتی یا وجود ندارد و یا ضعیف است. شما سطح تئوریک شخصی مانند قرضاوی را با علی حرب یا هرکدام از روشنفکران فعلی مقایسه کنید، بی درنگ به فقر ادبیات تقریبی در طیف سنت گرا پی خواهید برد.
کسی مثل طه عبدالرحمن که یک روشنفکر سنی و ارزشی است در کتاب «سوال العنف» به مساله خشونت می پردازد و درباره داعش و القاعده نظریه پردازی فلسفی می کند.او با اینکه سنی مذهب است لکن مجموعه افراطی اهل سنت را محکوم می کند و البته این محکوم کردن صرفا در قالب الفاظ متعارف نیست بلکه یک پرداخت فلسفی و عرفانی است که تقریبا باید گفت بی نظیر است. اتفاقا در اینجا به طیف سنتی عالمان جهان اسلام این انتقاد وارد است که در همین چند سال اخیر ظهور پدیده افراط در جهان اسلام چند کتاب یا نظریه قابل توجه درباره وضعیت هم افزایی و وحدت در جهان اسلام نوشته اند!
وی در آخر ضمن ارائه راهکارهای رسیدن به وحدت گفت: در یک جمع بندی به این نکته بسیار مهم میرسیم که روشنفکران مدار وحدت را از درون جهان اسلام به ملاحظه وضعیت ما با بیرون جهان اسلام منتقل کرده اند و این امر ظرفیت خوبی در وحدت آفرینی دارد.وقتی فاز وحدت از درون به بیرون منتقل می شود، فرقه گرایی های مذهبی، قبیله گرایی وجغرافیا گرایی کمرنگ می شود و لذا زمینه وحدت و هم گرایی در وضعیتی که ما خود را با غیر و دیگری می سنجیم افزایش می یابد.ملاحظه جهان اسلام با دیگری و غیر ما یعنی غرب میتواند سطح وحدت را به مسائل عام تری ارتقاء بدهد. در این وضعیت دغدغه حفظ مذاهب شخصی رنگ می بازد و به دغدغه حفظ هویت و کیان بومی و اسلامی تبدیل میشود.
با این وصف نهادهای متکفل وحدت و تقریب و جاهایی مثل خبرگزاری تقریب باید گوشه چشمی به ظرفیت های بخش روشنفکری داشته باشند و تمام توان خود را در بخش سنتی به کار نگیرند. روشنفکران در میان بدنه نخبه و دانشگاهی جهان اسلام نفوذ داشته و تاثیر گذارند و وضعیت جهان اسلام چه بخواهیم و چه نخواهیم دارد به سمت یک وضعیت نخبگانی پیش میرود. در یک وضعیت نخبگانی سلاح طیف عالمان سنتی شاید خوب کار نکند ولذا نباید از پدیده روشنفکری و کارکردهای انتقادی و تلطیف گرانه و آگاهی بخشی موجود در آن در راستای هر کدام از وحدتهای حداقلی و حداکثری غفلت کرد.
