اشاره: حضرت ابوطالب عليه السلام عموي گرامي پيامبر صلي الله عليه واله از هنگامي كه سرپرستي محمد (ص) را به عهده گرفت و تا روزي كه از دنيا رفت حامي سرسخت رسول خدا و دين اسلام بود. وي هميشه با جان ومال از مسلمانان دربرابر كفار و قريش دفاع نمود و اگر چه بسياري از خدمات اومغفول مانده اما بسياري هم او را به دليل تقيه در علني كردن ايمان به اسلام، مومن ال قريش خوانده اند
اشتراک گذاری :
حیات ابوطالب ابوطالب ۷۵ سال قبل از بعثت رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم، در خاندانی بزرگ و شرافتمند و در خانه عبدالمطلّب چشم به جهان گشود. نامش را «عبد مناف» گذاشتند که بعدها نظر به این که فرزند اولش «طالب» بود، او را با کنیه «ابوطالب» خواندند. او در میان فرزندان عبدالمطّلب از امتیازات خاصی برخوردار بود و از این رو وصی و جانشین مخصوص پدر شد. وی در میان مردم نیز از شخصیت معنوی و اجتماعی والایی برخوردار بود.
نام و نسب ابوطالب نام ابوطالب، «عمران » است. وی ۳۵ سال قبل از تولد پیامبر اسلام(ص) در مکه معظمه در خانواده ای برجسته و خدا شناس دیده به جهان گشود. او با عبدالله پدر پیامبر(ص) برادر بود. پدرش «عبدالمطلب » جد پیامبر اسلام است که همه قبایل عرب وی را به عظمت و بزرگواری می شناختند و از او به عنوان مردی با کفایت و مبلغ آیین توحید ابراهیم یاد می کردند. عبدالمطلب، چنان مورد توجه دنیای آن روز بود که او را با لقب «سید البطحاء» آقای سرزمین مکه و حومه آن و «ساقی الحجیج » آب دهنده حاجیان خانه خدا و «ابوالساده » پدر بزرگواریها و «حافر الزمزم » ایجاد کننده چاه زمزم می خواندند. عبدالمطلب در حفظ و حراست وجود مبارک حضرت محمد(ص) بسیار کوشا بود. شیعه و اهل سنت بر این حقیقت متفق اند.
آینه تمام نمای پدر شرافت نسب و عظمت شخصیت و پرهیزکاری و پاک دامنی ابوطالب بر هیچ کس پوشیده نیست. او سیاست مدار، و در عین حال پرهیزکار بود و از شعر و شاعری بهره کاملي داشت. وی چنان صفات کمال و امتیازات معنوی پدر را به ارث برده بود که گویا عبدالمطّلبِ دیگری است. او همچون پدر در مسیر آیین حنیف ابراهیمی قدم بر می داشت و وظایفش را به نیکوترین وجه انجام می داد.
ابوطالب در چنين خانواده خداپرست و موحد از چنین پدری به دنیا آمد و در خانه چنین شخصیت بزرگ و الهی پرورش یافت. ابوطالب چهار پسر و دو دختر داشت. پسران او ده سال با یکدیگر فاصله سنی داشتند. طالب پسر بزرگ اوست که از او نسلی باقی نمانده است. دومین فرزند او عقیل و سومین آنها جعفر معروف به جعفر طیار و چهارمین و آخرین فرزند پسری وی حضرت علی(ع) است. دو دخترش یکی فاخته نام داشت که او را «ام هانی » می خواندند و دختر دیگرش «ریطه » یا «اسماء» است. فرزندان ابوطالب همه از فاطمه بنت اسد هستند.
خدمات اجتماعی ابوطالب ابوطالب، رئیس قبیله بنی هاشم، مرد پاک دل و بلندهمّتی بود. خانه وی پناهگاهِ افتادگان، درماندگان و یتیمان بشمار مي آمد. وی همواره مدافع انسان های بی دفاع بود و همچون پدرش عبدالمطّلب به دردهای اجتماعی توجّه داشت و از ضعیفان در حد توان حمایت می کرد.
علاوه بر ریاست مکه و برخی از مناصب کعبه، در میان مردم نیز جایگاه و منزلتي بس خطیر داشت. همیشه در صدد رفع مشکلات مردم بر می آمد و برای برقراری امنیت و حفظ آرامش و رفاه اجتماعی مردم تلاش می کرد. وقتی پیامبراکرم صلی الله علیه و آله وسلم به پیامبری مبعوث شد، او حامی و پاسدار پیامبر و آیین او بود. در مسیر خدمت به اسلام نه تنها از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم دفاع می کرد، بلکه همواره به تشویق جوانان و بزرگان مکّه و خاندان هاشم برای پیوستن به اسلام مشغول بود. در آن ایام اگر کسی آیین احمدی را می پذیرفت ابوطالب از شنیدن این خبر بسیار شادمان می شد.
مقام سرپرستي پیامبر نقل می کنند عبدالمطّلب، بزرگ خاندان، در بستر مرگ به فرزندانش می نگریست و می اندیشید که کدامین فرزندش برای نگهداری از محمّد صلی الله علیه و آله وسلم شایسته است سؤال کرد: کدام یک از شما سرپرستی محمد صلی الله علیه و آله وسلم را برعهده می گیرید؟ وقتی از ابوطالب ـ که مورد اطمینان پدر بود ـ جواب مثبت شنید که: «او را به من واگذارید تا به پرستاری از او مشغول شوم»، با شادمانی زیادی گفت: ای ابوطالب، بعد از خودم کسی را به تو می سپارم که یگانه روزگار و بی همتاست. «اوصیک یا عبد مناف بعدى بموحد بعد ابیه فردٍ »
اى عبد مناف (ابوطالب!) نگاهدارى و حفاظت شخصى را که مانند پدرش یکتاپرست است، بر دوش تو مى گذارم و ابوطالب در پاسخ گفت: پدرجان! محمد(ص) هیچ احتیاجى به سفارش ندارد؛ زیرا، او فرزند من است و فرزند برادرم. (ابوطالب با عبدالله پدر پیامبر(ص) از یک مادر بودند).
وقتى که عبدالمطلب درگذشت، ابوطالب پیامبر(ص) را پیش خود برد، و با این که ثروتى نداشت و نادار بود، امّا بهترین سرپرست براى آن حضرت بود؛ على(ع) مى فرماید: «پدرم در عین نادارى، سرورى کرد و پیش از او هیچ فقیرى سرورى نیافت».
ابوطالب نسبت به پیامبر(ص) چنان دوستى و محبت شدیدى ابراز مى داشت که هیچ یک از فرزندان خود را تا آن اندازه دوست نمى داشت، در کنار پیامبر(ص) مى خوابید و هرگاه بیرون مى رفت، او را نیز همراه خود مى برد و چنان دلبستگى شدیدى به پیامبر(ص) داشت که، نسبت به هیچ کس چنان نبود و خوراک خوب را مخصوص آن حضرت قرار مى داد.
«ابن عباس» و سایر صحابه مى گویند: «حضرت ابوطالب به رسول خدا بسیار علاقمندبود؛ به طورى که او را از فرزندانش بیشتر دوست داشته، و بر آنان مقدم مى داشت! بنابر این هرگز از وى دورتر نمى خوابید و خود هر جا مى رفت او را نیز با خود مى برد.»
علامه مجلسى(ره) نقل مى کند: «هرگاه رسول خدا در رختخوابش مى خوابید، حضرت ابوطالب پس از آن که همه مى خوابیدند، به آرامى او را بیدار مى کرد، و رختخواب على را با وى جابجا مى نمود، و فرزند خود و برادرانش را جهت حفاظت وى مأمور مى ساخت.»
یعقوبى مى نویسد: از رسول خدا(ص) روایت شده است که پس از وفات «فاطمه بنت اسد»، همسر ابوطالب، که زنى مسلمان و بزرگوار بود، فرمود: «الیوم ماتت اُمّى؛ امروز، مادرم وفات کرد»، و او را در پیراهن خویش کفن کرد و در قبرش فرود آمد و در لحد او خوابید و چون از ایشان پرسیدند: چرا براى فاطمه بنت اسد چنین بى تاب شده اى؟ فرمود: «او به راستى مادرم بود؛ زیرا، کودکان خود را گرسنه مى گذاشت و مرا سیر مى کرد. آنان را گردآلود مى گذاشت و مرا تمیز و آراسته مى نمود، و راستى که مادرم بود».
حضرت ابوطالب رسول خدا را از سن هشت سالگى به خانه خویش منتقل ساخت، و تا سن پنجاه سالگى رسول خدا(ص)، لحظه اى از یارى و حمایت او دست برنداشت و او را بر خود و فرزندانش مقدم مى داشت!! و خطرهاى احتمالى را که متوجه رسول خدا مى گردید، خود و فرزندانش با جان و دل مى خریدند، و آن چنان فداکارى و ایثار مى نمودند که ملائکه و جبرئیل بر آنها مباهات مى کردند!!
بزرگ مدافع پیامبر(ص) روزی سران قریش به طور دسته جمعی به حضور ابوطالب آمدند و در مورد برادر زاده اش به او گفتند: تو از نظر شرافت و سن بر ما برتری داری. قبلاً به تو گفتیم که برادرزاده خود را از تبلیغ آیین جدید باز دار ولی اعتنا نکردی. اکنون جام صبر ما لبریز گشته و دیگر ما را بیش از این بردباری نیست که ببینیم کسی به خدایان ما بد بگوید و ما را بی خرد بداند. بر تو فرض است که او را از هرگونه فعّالیّت باز داری و گرنه با او و تو مبارزه می کنیم.
وقتی ابوطالب پیام سران قریش را به رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم رساند، آن حضرت در جواب فرمود: «عموجان به خدا سوگند، اگر خورشید را در دست راست من و ماه را در دست چپ من قرار دهند، هرگز از تبلیغ آیین و تعقیب هدف خود دست بر نمی دارم».
این بیان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم چنان اثر عجیبی در دل رئیس مکّه نهاد که بدون اختیار و به رغم تمام خطرهایی که در کمین او بود، به برادرزاده خود گفت: «به خدا سوگند، دست از حمایت تو بر نمی دارم. مأموریت خود را به پایان برسان».
تحمل مشقّات در راه اسلام تلاش های ارزشمند ابوطالب، به خوبی بیانگر اسلام و ایمان خالص او به رسالت پيامبر است. بیشترین رنج ها و مرارت های وی با بعثت همراه بود؛ بزرگ خاندان قریش در حمایت از رسول خدا، با سرسخت ترین و کینه توزترین دشمنان درگیر شد و موقعیّت و مقام و قدرت خویش را در حفاظت از رسول خدا و رویارویی با مشرکان به خطر انداخت. مقاومت شدید ابوطالب در برابر مشرکان، مخصوصا در سه سال محاصره و تحریم اقتصادی در شعب ابی طالب، خود گواه همین حقیقت است. درگذشت ابوطالب و خدیجه کبری مصیبت بزرگی برای رسولخدا بود. پیامبر(ص) می فرماید:
«ما نالت قریش منی شیئا اکرهه حتی مات ابوطالب : تا زمانی که ابوطالب زنده بود، قریش نمی توانست هیچ گونه ناخوشایندی برای من ایجاد کند.»
برخی از علمای اهل سنت و علمای امامیه و نیز علمای زیدیه به استناد روایات اسلامی و حکایات تاریخی که در صفحات بعد خواهد آمد، بر این عقیده اند که ابوطالب پس از بعثت پیامبر(ص) و اعلان علنی اسلام در سال سوم بعثت پس از نزول آیه «و انذر عشیرتک الاقربین » به آیین حیاتبخش اسلام ایمان آورد و تا روزی که زنده بود مسلمان بود و با دلی مالامال از ایمان و اخلاص به آیین توحید، از این دنیا رفت، اما برای آن که از آیین یکتاپرستی بهتر دفاع کند و مسؤولیت خود را در حفظ جان پیامبر(ص) در پیشبرد اهدف اسلام بیشتر ادا نماید، تقیه کرد و ایمان و اعتقاد خود را نسبت به اسلام و پیامبر(ص) کتمان نمود.
مغرضان و متعصبان چون نتوانسته اند حمایتهای شجاعانه و فداکاریهای مخلصانه آن مرد بزرگ را از اسلام و پیامبر(ص) انکار نمایند، خواسته اند آن از خود گذشتگی ها را توجیه نمایند و گفته اند که ابوطالب حمایتهایش از روی ایمان و اعتقاد به پیامبر(ص) نبوده بلکه به دلیل نسبت فامیلی و روی علاقه شدیدی که به برادرزاده اش محمد داشته است، در برابر مخالفان و مشرکان می ایستاد و از او دفاع می کرد تا جان پسر برادرش سالم بماند. اما به آیین و مکتب محمد(ص) کاری نداشت.
با اندکی تأمل و دقت در حمایتها و جانفشانی های مخلصانه ابوطالب به بی اساس بودن این توجیهات و بی انصافی و غرض ورزی اين گروه پی می بریم; زیرا مگر ممکن است شخصیتی مثل ابوطالب که از مقام و منزلت والایی در بین قریش و مردم مکه برخوردار بوده بر خلاف اعتقاد درونی خود و فقط بر اثر نسبت خانوادگی حاضر شود تمام هستی خود را فدای محمد(ص) نماید؟ آیا ممکن است برای شخصیتی مثل ابوطالب به دلیل دوست داشتن برادرزاده اش فرزند خود علی(ع) را در خدمت او گزارد و سفارش کند تا پای جان از آیین او حمایت نماید؟ و خود نیز حاضر شود مدت سه سال در شعب ابوطالب گرسنگی و تشنگی و فشارهای روحی و جسمی را تحمل کند و در کنار محمد(ص) و یارانش صرفا به دلیل تعصب قومی و فامیلی بماند؟
بدون تردید حمایتهای همه جانبه ابوطالب از پیامبر اسلام انگیزه الهی و معنوی داشته است; نه انگیزه ای مادی و تعصب قومی. به طور قطع او تشخیص داده بوده که «پیامبر(ص) مظهر کاملی از انسانیت و فضیلت است و آیین او بهترین برنامه سعادت بشریت است، و دفاع از چنین مکتبی، فضیلت و شرف است.» از این رو او با عقیده به آیین و مکتب اسلام در مقام دفاع از برادرزاده اش برخاست و مدت ده سال باقیمانده عمرش که پس از بعثت آن حضرت در قید حیات بود، لحظه ای از فداکاری و از خودگذشتگی ننشست و با قلبی مملو از ایمان و اعتقاد به خدا و قیامت و پیامبر(ص) جهان را وداع گفت و در جوار رحمت حق و رضوان او قرار گرفت، سلام و درود خدا و پیامبران و فرشتگان بهشت بر او باد.
ایمان حضرت ابوطالب عليه السلام با مطالعه زندگی درخشان ابوطالب در کتاب های اصیل اسلامی، برای هر انسان با انصاف و آگاهی روشن خواهد شد که ابوطالب مؤمن بود و اسلام در زوایای وجودش استقرار یافته بود. ولی طمعِ پول و مقام در طول تاریخ، دست هایي را بر آن داشت که این صفحه پرنور از حیات آن بزرگوار را بپوشانند و این حقیقت را در پس پرده های تاریکی فرو برند.
خدمات ارزشمند ابوطالب در ده سال آخر عمر، خود گواه محکمی بر ایمان استوار او است. طرز رفتار او با پیامبر و نحوه فداکاری و دفاع او از پیامبر، دلیل ایمان و تسلیم او در برابر اسلام است. ایمان او نسبت به ساحت قدس رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به قدری استوار و پولادین بود که حاضر بود تمام فرزندان وی کشته شوند ولی به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم آسیبی نرسد. هم چنین سروده های وی بر ایمان و اخلاص او کاملاً گواهی می دهد. در سرتاسر اشعار ابوطالب که به سبب روانیِ بیان و معانی بلند دهان به دهان می گشت حمایت از رسول خدا و دفاع از اسلام مشهود است. آن بزرگوار در یکی از قصایدش می گوید: «با تیغ های برهنه ای که چون آذرخش می درخشد از فرستاده خداوند حمایت می کنم. چونان عمویی با عاطفه پشتیبان رسول خدایم».
ايمان دركلام وعمل ابوطالب(ع) اشعار و سروده‌هاي ابوطالب کاملاً بر ايمان و اخلاص او گواهي مي‌دهد. اشعار ابوطالب گنجينه‌اي علمي و ادبي است که داراي مضامين عالي توحيدي مي‌باشد. براي نمونه به چند بيت آن اشاره مي‌شود:
ليعلم خيار الناس انّ محمداً نبيّ کموسي والمسيح بن مريم
اتانا بهدي مثل ما اتيا به فکل بأمر اللّه يهدي و يعصم
«اشخاص شريف و فهميده بدانند که محمد صلي‌الله‌عليه‌و‌آله بسان موسي و مسيح، پيامبر است. او هدايت را براي ما به ارمغان آورد، همان گونه که مسيح و موسي و تمام پيامبران به فرمان خدا مردم را راهنمايي و از گناه باز مي‌دارند.»
خطاب به سران قريش مي فرمايد:
تمنيتم ان تقتلوه و انما امانيکم هذي کاحلام نائم
نبيّ اتاه الوحي من عند ربّه و من قال لايقرع بها من نادم
«اي سران قريش! تصور کرده‌ايد که مي‌توانيد بر او دست يابيد، در صورتي که آرزويي را که در سر مي‌پرورانيد، کمتر از خواب‌هاي آشفته نيست. او پيامبر است و از ناحيه خداوند بر او وحي نازل مي‌شود و کسي که جواب منفي بدهد، انگشت پشيماني به دندان خواهد گرفت.»
و انّ عليه في‌العباد محبّة و لاحيف فيمن خصّه اللّه بالحبّ
اي قريش! آيا نمي‌دانيد که ما او را مانند موسي، پيامبر مي‌دانيم و نام و نشان او در کتاب‌هاي آسماني قيد گرديده است. و بندگان خدا محبت مخصوص به وي دارند و نبايد درباره کسي که خدا محبت او را در دل‌ها به وديعت گذارده است، تأسف خورد.
خطاب به رسول الله صلي الله عليه واله:
و اللّه لن يضلوا اليک بجمعهم حتي اوسد في التراب دفينا فاصدع بامرک ما عليک غضاضة و ابشرب ذاک و قر منک عيونا
و دعوتني و علمت انّک ناصحي و لقد دعوت و کنت ثم امينا و لقد علمت انّ دين محمد (ص) من خير اديان البرية دينا
«اي برادر زاده‌ام هرگز قريش به تو دست نخواهند يافت و تا آن روزي که لحد را بستر کنم و در ميان خاک بخوابم، دست از ياري تو برنخواهم داشت.
آنچه را مأموري، آشکار کن و از هيچ چيز مترس و بشارت ده و چشماني را روشن ساز. مرا به آئين خود خواندي و مي‌دانم تو پند دهنده من هستي و در دعوت خود امين و درستکاري. حقا که کيش محمد صلي‌الله‌عليه‌و‌آله از بهترين آيين هاست.»
از اشعار معروف ابوطالب که دلالت بر ايمان او دارد، قصيده‌هاي «لاميه» و «ميمنه» او مي‌باشد:
لعمري لقد کلّفت وجداً باحمد و احببته حبّ الحبيب المواصل
وجدت بنفسي دونه فحميته و دافعت عنه بالذري والکواهل
و ايّده ربّ العباد بنصره و اظهر ديناً حقاً غير باطل
« به جان خودم! به قدري به واسطه وجود احمد صلي‌الله‌عليه‌و‌آله در وجد و سرور غوطه ورم که وجد را به زحمت آورده‌ام؛ زيرا او را به قدري دوست مي‌دارم مانند کسي که دوست خود را به سينه گرفته باشد. جان خود را نثار او کنم و حمايت از او نمايم به اعضاي رئيسه و غير رئيسه خود. خداوند او را پاينده بدارد که جمال اهل دنيا است و نقمت دشمنان و زينت هر کوي و محفل است. پروردگار بندگان او را با توفيقات خود تأييد و ياري نمود و ظاهر و محقق کرد دين حقي را که باطل در او راه نداشت.»
از ديگر اشعار او که صراحت بر ايمان ابوطالب دارد، شعري است که ابن ابي‌الحديد در جلد سوم شرح نهج البلاغه آورده است:
يا شاهد اللّه عليّ فاشهد انّي علي دين النّبيّ احمد
من ضلّ في‌الدّين فانّي مهتد
«اي گواهان! شاهد باشيد که من بر دين پيغمبر خدا احمد صلي‌الله‌عليه‌و‌آله استوارم. هرکس از آن خارج است، باشد. من به او هدايت شدم.»
هريک از اين قطعات، قسمت کوچکي از عقائد مفصل و نغز ابوطالب است که هريک به تنهايي در اثبات ايمان و اخلاص گوينده آن کافي است.
در كلام خدا در قران كريم همه جا ايمان با عمل صالح آمده است. ابوطالب در نوع رفتار و درسيره عمل با پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله و نحوه فداکاري و دفاع او از ساحت اقدس رسول خدا،ايمانش را به اسلام اثبات كرده است. روزي که پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله تمام خويشاوندان خود را جمع کرد و آيين اسلام را بر آنان عرضه نمود، ابوطالب به او گفت: «برادر زاده‌ام! قيام کن! تو والامقامي! حزب تو گرامي‌ترين حزب هاست! تو فرزند مرد بزرگي هستي! هرگاه زباني تو را آزار دهد، زبان‌هاي تيزي به دفاع تو برمي‌خيزد. به خدا سوگند! اعراب مانند خضوع بچه حيوان نسبت به مادرش در پيشگاه تو خاضع خواهند شد.»
هر کدام از آن خدمات مي‌تواند آيينه فکر و روشنگر روحيات او باشد، پايه اعتقاد او به فرزند برادر، تا آن حد است که او را همراه خود به مصلّي برد و خدا را به مقام او قسم داد و باران رحمت طلبيد. وي در راه حفظ رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و آله از پاي ننشست و سه سال زندگي درشعب ابو طالب كما اينكه ذكر شد تا آن جا که اين وضعيت او را فرسوده ساخت و باعث رحلت او گرديد.
ايمان او به رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله به قدري محکم بود که راضي شد تمام فرزندانش کشته شوند، ولي پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله زنده بماند.
ابوطالب شب‌ها علي را در رختخواب پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله مي‌خوابانيد تا اگر سوء قصدي درکار باشد، به پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله اصابت نکند. او حاضر شد تمام سران قريش به عنوان انتقام کشته شوند و طبعاً تمام قبيله بني‌هاشم نيز کشته مي‌شد.
روزي كه "عثمان ابن مظعون" ازمسلمانان راستين كنار كعبه به بت پرستان تذكر داد كه دست از روش مذموم خود بردارند وآنان را موعظه نمود، عده اي از جوانان قريش به وي حمله كرده بطوري كه به چشم او آسيب رساندند ابوطالب پس از شنيدن ماجرا سوگند ياد كرد كه عامل را شناسايي وقصاص نمايد.
دیدگاه پیامبر(ص) در مورد ابوطالب وقتی حضرت علی علیه السلام خبر مرگ ابوطالب را به پیامبر داد، سخت گریست و به حضرت علی علیه السلام دستور غسل دادن و کفن و دفن را صادر نمود و از خدا برایش طلب پاداش و مغفرت نمود و آن سال را سال اندوه نامید. هنگامی که جنازه ابوطالب را آوردند با اندوه فرمود: « يا عم ربّيت صغيرا و کفّلت يتيما و نصرت کبيرا فجزاک الله عني خيرا.» «عموجان، از یتیم سرپرستی کردی، کوچک را تربیت نمودی، بزرگ را یاری کردی. خداوند بهترین پاداش را از ناحیه من به تو عنایت کند».
در جای دیگر پیامبر در مورد ابوطالب می فرماید: «ابوطالب ایمانش را پنهان داشت و خداوند به پاس این بردباری پاداشش را دو برابر مرحمت فرمود».
و همچنين فرمودند: من در قيامت شفيع پدر، مادر و عمويم ابوطالب هستم.
دیدگاه ائمه اهل البيت علیهم السلام در مورد ایمان ابوطالب در روایاتی که از اهل بیت علیهم السلام وارد شده، بر ایمان ابوطالب تأکید شده است.
امام رضا علیه السلام در پاسخ کسی که گفته بود: من به اسلام ابوطالب شک دارم، پس از قرائت آیه های ۱۱۵ و ۱۱۶ سوره نساء فرمود: «اگر به ایمان ابوطالب، اعتراف نکنی، بازگشت تو به سوی آتش دوزخ است».
امام صادق علیه السلام هم در مورد ایمان ابوطالب می فرماید: "اگر ايمان ابوطالب در كفّه اي از ترازو قرار گيرد و در كفـّة ديگر ايمان اين مردم گذارده شود، ايمان ابوطالب برتر خواهد بود."
در محضر امام سجاد از ایمان ابوطالب سؤال شد. آن حضرت فرمود: «عجبا! خداوند رسولش را از ادامه ازدواج زن با ایمان با کافر نهی فرموده است. فاطمه بنت اسد از پیشگامان به اسلام بود و تا آخر عمر ابوطالب در همسری او باقی ماند».
دیدگاه اندیشمندان مسلمان درباره ایمان ابوطالب علامه مجلسی رحمه الله درباره ایمان حضرت ابوطالب می نویسد: «همه شیعیان به اتّفاق رأی به اسلام و ایمان ابوطالب اعتقاد دارند و معتقدند که او در آغاز بعثت، به پیامبری پیامبر ایمان داشت و هرگز بتی را نپرستیده بلکه او از اوصیای ابراهیم علیه السلام بود».
علامه طبرسی درباره ایمان ابوطالب علیه السلام می گوید: «ثابت شده که اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بر ایمان ابوطالب اتّفاق و اجتماع دارند».
شیخ مفید در کتاب اوائل المقامات می فرماید: «شیعیان بر این که ابوطالب مؤمن از دنیا رفت و آمنه بنت وهب، مادر پیامبر، بر آیین توحید بود، اتفاق نظر کامل دارند».
سید بن طاووس رحمه الله در کتاب طرائف می نویسد: «به درستی که من علمای شیعه را بر ایمان ابوطالب هم داستان یافتم».
ابن ابی الحدید دانشمند معروف اهل تسنّن می نویسد: «همه شیعیان و اکثر زیدیّه معتقدند که ابوطالب مسلمان از دنیا رفت. بعضی از بزرگان ما مانند شیخ ابوالقاسم بلخی و ابوجعفر اسکافی همین اعتقاد را دارند، ولی اکثر علمای حدیث از اهل تسنّن گویند که او با اعتقاد به دین قومش از دنیا رفت و بعضی گویند او در حالی که اعتقاد به دین پدرش عبدالمطّلب داشت از دنیا رفت».
ابن ابی الحدید در پاسخ یکی از کسانی که کتابی به نام اسلام ابوطالب نوشت و از وی خواست تا بر آن کتاب صحّه بگذارد نوشت: «من می دانم که اگر ابوطالب نبود، هیچ یک از پایه های دین پابرجا نمی ماند و نیز می دانم که او بر گردن هر مسلمانی تا روز قیامت حق دارد و حق شناسی و قدردانی از طرف دار حقّ، واجب است».
وی روی کتاب این اشعار را نوشت: در فداکاری و ایمان ابوطالب همین بس که ابن ابی الحدید درباره اش چنین اشعاری به ثبت رسانده است:
و لولا ابوطالب و ابنه لما مثل الدین شخصا فقاما فذاک بمکة آوی و حامی و هذا بیثرب جس الحماما تکفل عبد مناف بامر و اودی فکان علیٌ تماماً
«اگر ابوطالب و فرزندش علی نبود، ستون دین برپا نمی شد،ابوطالب در مکه پناه دهنده و حامی دین بود و علی علیه السلام در مدینه کبوتر دین را به پرواز در آورد. خدا به ابوطالب خیر دهد که آغازگر راه هدایت بود و نیز به علی علیه السلام خیر دهد که تکمیل کننده ارزش های هدایت بود. بیهوده گویی نادان و ندیده گرفتن کرامات آن بزرگوار به شکوه ابوطالب، لطمه نخواهد زد. چنان که اگر کسی روشنی صبح را تاریکی پندارد، به روز ضرری نخواهد رساند».
جعفر بن حسن شافعی، مفتی اعظم شافعی ها در مدینه، می گوید: «اخبار متواتر بیانگر آن است که ابوطالب، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را دوست داشت و او را در تبلیغ اسلام، یاری می نمود و تصدیق می کرد و فرزندانش مانند جعفر و علی علیه السلام را به پیروی از او و یاری او فرمان می داد. همه این اخبار صراحت دارند که سراسر قلب ابوطالب، پر از ایمان به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بود».
رحلت جان گداز ابوطالب، حامی و پشتیبان دل سوز رسول خدا، آرام آرام به سوی سفر جاودانه خویش نزدیک شد؛ مورخان نوشته اند: « ابوطالب سه سال قبل از هجرت، بعد از آن که پیامبر(ص) و یارانش از «شعب » خارج شدند، پس از گذراندن ۸۵ سال عمر پربرکت خویش در راه دفاع از پیامبر و اسلام، در سال دهم بعثت در مکّه از دنیا رفت.» و در حالی دنیا را وداع گفت که قلبش لبریز از ایمان به خدا و عشق به محمد(ص) بود. بدنش را در مکه معظمه در مقبره حجون معروف به «قبرستان ابوطالب » دفن کردند. با مرگ او خیمه ای از حزن و اندوه بر پیامبر اسلام و مسلمانان آن روز که کمتر از پنجاه نفر بودند، سایه افکند زیرا آنان بهترین حامی، مدافع و فداکار در راه اسلام را از دست دادند. ابن کثیر و ابن اثیر نقل می کنند: «کفار قریش پس از وفات ابوطالب بر سر مبارک پیامبر(ص) خاک - و گاهی روده گوسفند - می ریختند. اندوه مسلمانان چند روز بعد با درگذشت حضرت خدیجه، رکن دیگر اسلام و حامی پیامبر خدا، دو چندان شد. .. قبرهای شریف عبدالمطّلب و ابوطالب و حضرت خدیجه علیهاالسلام ، در کنار هم قرار دارند.
وفات ابوطالب برای رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم بسیار گران تمام شد، به حدّی که پیامبر آن سال را سال اندوه نامید. از طرف دیگر این پیشامد، زمینه را برای قریش و مشرکان در آزار پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فراهم ساخت. هم چنین این مصیبت جان گداز اثر ناگواری در روحیه مسلمانان بی پناه نهاد. شدت تأثیر این حادثه در آن لحظه حسّاس با هیچ مقیاسی قابل سنجش نبود؛ زیرا رشد هر اندیشه نو در سایه دو عامل است: آزادی بیان و قدرت دفاعی که از حملات ناجوانمردانه دشمن جلوگیری کند. اتّفاقا در لحظه ای که مسلمانان از آزادی بیان برخوردار شدند، عامل دوم را از دست دادند؛ یکی از بزرگ ترین مدافعان اسلام از میان آنان رخت بر بست و رخ در نقاب خاک کشید.
در آن روز پیامبر گرامی اسلام حامی و مدافعی را از دست داد که از سن هشت سالگی تا آن روز که پنجاه سال از عمر مبارکشان می گذشت، حفاظت و حراست او را بر عهده داشت و پروانه وار گرد شمع وجود او می گشت و او را بر خود و فرزندانش مقدّم می داشت.
وصیت ابوطالب همو که تقیّه خداپسندانه و مماشات عالمانه اش با سران قریش نگهبان و نگه دار دین محمّدی بود از دنيا رفت. ابوطالب هنگام وفات همه بزرگان قریش و فرزندان عبدالمطّلب را فرا خواند و خطاب به آنان گفت:
«شما را به یاری محمّد وصیّت می کنم، زیرا او امین قریش و راستگوی عرب و واجد همه خصائلی است که من به شما سفارش کرده ام. دینی را که تبلیغ می کند، دل می پذیرد، مگر آن که قساوت و دشمنی مانع پذیرفتن آن شود...
پس ای گروه قریش، او را دوست بدارید و در جنگ ها از او حمایت کنید. به خدا قسم، هر که او را بپذیرد، رستگار و هر که به تعلیمات او تن دهد سعادتمند می گردد». ايشان در ، سال دهم بعثت، با اعتقاد و ايماني كامل از دنيا رفتند.
امام صادق عليه السلام در عظمت مقام حضرت ابوطالب عليه السلام فرمودند: "ابوطالب همنشين پيامبران، صدّيقين، شهيدان و صالحان است و اينان چه نيكو دوستاني هستند!" والسلام
