بیداری اعراب و تولد ملی گرایی اسلامی و عربی از جمله بخش های دیگر این اثر است که در ذیل آن مولف به ملی گرایی اسلامی و عربی و شخصیت هایی چون جمال الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده می پردازد. وی در ادامه به جنبش اصلاح طلبی در هند، رشید رضا، قیام اعراب و استعمار کشورهای اروپایی در آفریقا و استقلال کشورهای مستعمره و جنگ جهانی اول و دوم و اشغال کشورهایی مثل فلسطین و جنگ های اعراب با اسرائیل می پردازد.
اشتراک گذاری :
پس از فهرست مطالب و سخن مترجم که در آن به دلیل اهمیت و چرایی انتخاب این اثر برای ترجمه، می پردازد به پیشگفتار می رسیم. مولف با گذری بر بیداری اسلامی و اهمیت تمدن اسلامی برای غرب به هدف کتاب مبنی بر ارائه یک دید کلی از تاریخ جهان اسلام و جنبه های اصلی تمدن آن می پردازد و در ادامه روش خود که مبتنی بر گاهشماری است و هدف خود در نگارش را بیان می کند.
مولف در قسمت اول به شکل گیری تمدن عربی-اسلامی می پردازد، و در ذیل آن عربستان قبل از اسلام، تمدن های جنوب و شمال جزیره العرب، اعراب بدوی، آئین چند خدایی، اعراب شمال و جنوب و طبع شعری عرب را به صورت مختصر و تنها برای ارائه یک نگاه کلی به مخاطب توضیح می دهد. نویسنده در ادامه به موقعیت مکه در عربستان در دوره قبل از اسلام می پردازد و سپس به طور مختصر به شرح حال زندگانی پیامبر صلی الله علیه و آله پرداخته و در دو صفحه اوضاع اجتماعی مکه و مدینه و هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله به مدینه و فتح مکه را مورد بررسی قرار داده و به توضیح قوانین دینی، ارزش های اسلامی و منابع آن می پردازد. مولف با عنوان جانشینان نخست پیامبر و پیدایش فرق مختلف به بررسی وقایع دوران پس از پیامبر صلی الله علیه و آله می پردازد و در چند صفحه علاوه بر جانشینان آن حضرت به ذکر گروه ها و فرق گوناگون خوارج و تشیع و اهل سنت می پردازد.
مولف در قسمت دیگر اثر خود با عنوان “فتوحات و تولد جهان اسلام” به علل و دلایل و مراحل و پیامدهای فتوحات می پردازد و وارد دوره تاریخی خلافت امویان می شود.آقای بورلو در قسمت دوم اثر خود با عنوان شکوفایی تمدن اسلامی، عصر طلایی تمدن اسلامی را دوره خلافت عباسیان در بغداد تلقی می کند و به تاریخ پر فراز و نشیب خلافت عباسی در بغداد می پردازد. وی خلافت عباسی را در سه دوره ذیل مورد بررسی قرار می دهد:
۱- نخستین قرن خلافت عباسی و اوج شکوفایی خلافت
۲- تضعیف و تجزیه خلافت عباسی
۳- تحت قیومیت قرار گرفتن خلافت عباسی و پیروزی مذهب تشییع، علل قدرت و ضعف ها می پردازد.
مولف پس از بیان سه دوره خلافت عباسی، نظام ها، نهادها و قانون ها را توضیح می دهد که از جمله آنها وازرت، دیوان، نیروهای نظامی، قانون و عدالت، مبانی و نحوه ی اجرای آنها را مورد واکاوی قرار می دهد.
سلاجقه ،مغولان و مملوکان مصر از جمله حکومت های دیگر هستند که مولف از آنها یاد می کندو به فرهنگ و تمدن در دوره این حاکمیت ها می پردازد. دوره عثمانی از دیگر بخش های این اثر است که مولف علاوه بر چگونگی شکل گیری این امپراطوری به نظامات آن و شکوفایی تمدن در این دوره اشاره می کند. معماری این دوره از جمله کلیسای جامع سن سوفی و مسجد کبود از نشانه های تمدن در این دوره است. افول امپراطوری عثمانی چرایی و چگونگی آن از جمله بحث های مولف در این دوره است.
وی در این قسمت تجارت اروپائیان و ظهور وهابیت را توضیح می دهد و بعد از آن به سلسله صفوی در ایران، تاریخچه آن، امپراطوری مغولان هند و هنر مغولی از جمله تاج محل می پردازد.
مغرب اسلامی از دیگر مناطقی است که مولف به بررسی تحولات فرهنگی و سیاسی آن پرداخته است. از بحث های دیگری که در این اثر گنجانده شده است نوزایی دوران معاصر، سقوط امپراطوری عثمانی و ناکامی ها در برابر امپریالیسم اروپایی که از بحث های آن لشگرکشی ناپلئون بناپارت به مصر و بازسازی مصر توسط محمد علی، رهایی مسیحیان بالکان و استعمار اروپایی و نیمه مستعمره سازی امپراطوری عثمانی است.
بیداری اعراب و تولد ملی گرایی اسلامی و عربی از جمله بخش های دیگر این اثر است که در ذیل آن مولف به ملی گرایی اسلامی و عربی و شخصیت هایی چون جمال الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده می پردازد. وی در ادامه به جنبش اصلاح طلبی در هند، رشید رضا، قیام اعراب و استعمار کشورهای اروپایی در آفریقا و استقلال کشورهای مستعمره و جنگ جهانی اول و دوم و اشغال کشورهایی مثل فلسطین و جنگ های اعراب با اسرائیل می پردازد.
مسائل بزرگ جهان اسلام در عصر حاضر از جمله بحثهایی چون اخوان المسلمین، سوسیالیست های عربی، جنگ لبنان و ایران و عراق و مسائل جمعیتی و اجتماعی و مشکلات اقتصادی و ادبیات و سینمای متعهد از بحث های پایانی این اثر می باشد.
جمع بندی و نتیجه گیری
این اثر را بر دو پایه می توان مورد نقد و بررسی قرار داد. یکی بر پایه تمدن اسلامی که اگر اینگونه باشد جنبه های ناسره بودن کتاب بر هر جنبه دیگر غلبه پیدا می کند، پایه دیگر بر اساس گفته های مولف در پیشگفتار است مبنی بر اینکه وی هدف خود را ارائه دیدی کلی از تاریخ جهان اسلام و جنبه های اصلی تمدنی آن بیان کرده است که اگر ما مبنای نقد را بر این پایه قرار دهیم، نقدها در بسیاری از جنبه ها قابل دفاع می باشد.
با مطالعه پیشگفتار و نگاهی به عنوان کتاب اولین نقدی که به ذهن مخاطب متبادر می شود، عدم همخوانی عنوان کتاب به نام “تمدن اسلامی” به مثابه عنوانی کلی، با گزینشی بودن موضوعات و حوزه جغرافیایی جهان اسلام که در پیشگفتار ذکر شده است می باشد. به نظر می رسد بهتر بود عنوان جزیی تری چون بخشی یا گوشه ای از تمدن اسلامی برای آن ذکر می شد.
نقد دومی که با مطالعه خطوط پایانی پیشگفتار متوجه این اثر می شود این است که مولف اثرش را نتیجه انعکاس تمام آنچه که نویسندگان آثار مختلف فراهم کرده اند می داند در حالیکه چه در محتوای اصلی اثر و چه در منابع مورد استفاده این اثر ما جای خالی بسیاری از منابع فرهنگی و تمدنی اسلامی را خالی می بینیم؛ چرا که این اثر بیشتر بر منابع غربی اتکا دارد و شاید هم مولف از آگاهی به زبان عربی به عنوان زبان پایه و اصلی منابع فرهنگ و تمدن اسلامی فارغ بوده است.
این اثر به خاطر محدودیت های مولف به گونه ای شاید کم نظیر سعی بر آن داشته است تا شمه ای کلی از فرهنگ و تمدن اسلامی را به مخاطب بشناساند اما آنچه بدیهی است این است که کتابی ۴۰۰ صفحه ای برای شناساندن تمدن اسلامی آن هم نه در یک دوره و قرن مشخص قاصر بوده و مسلما از بسیاری از زوایای این تمدن غافل شده و بسیاری را هم سطحی برای یک مخاطب عام ارائه می دهد. می توان گفت عدم پرداختن به کتابخانه ها، نقش علما و مهاجرت های علمی در تمدن اسلامی و … از این دسته نواقص کتاب می باشند.
مولف در نظر دارد تا یک شناختی تمدنی از اسلام در حد شناخت خود برای مخاطب و سیاستمداران عام غربی در این صفحات ارایه دهد. به همین جهت در بسیاری از موارد به آنچه که نقش استعمار و غربیان در آن مشهود است چون جریان وهابیت، جنگهای صلیبی و ظهور استعمار و غارت منابع ملی و میراث فرهنگی نگاهی توام با مثبت اندیشی دارد. این برداشت که از جمله دلایل افول تمدن اسلامی، انزوا طلبیهای خود تمدن اسلامی و نه نقش استعمار و معاندین بوده نشانگر همین امر است که در نتیجه گیری پایانی گنجانده شده است.
