در ادامه سلسله گفتگو ها با حجت الاسلام والمسلمین دکتر مختاری رئیس پژوهشگاه مطالعات تقریبی در زمینه سبک زندگی اسلامی به موضوع حجاب و عفاف پرداختیم که در ادامه مشروح گفتگو در اختیار مخاطبان قرار می گیرد ؛
اشتراک گذاری :
با توجه به اینکه در اسلام به رعایت عفاف و حجاب تاکید شده است به نظر شما رعایت این موارد چه تاثیری در جامعه خواهد داشت ؟
اصل رعایت حدود عفاف و حجاب (پوشش) در اسلام مورد تأکیدات فراوانی است، زیرا به‌روشنی در قرآن کریم و احادیث دستورات مرتبط با رعایت حدود حجاب و چارچوب‌های پوشش مورد توجه قرارگرفته است. به نحوی که می توان گفت فلسفۀ عفت ورزی و صیانت از حجاب و پوشش اسلامی موجبات حفظ حریم میان زنان و مردان، حفظ تحکیم خانواده، جلوگیری از انحرافات فکری، حفظ شخصیت انسانی زن، استواری جامعه و حفظ بهداشت روانی فرد و جامعه...را به همراه دارد که در این صورت باید دانست تجمیع همۀ ارزش های دینی مرتبط با مقولۀ حجاب و عفاف به نوبۀ خود تحقق سبک زندگی اسلامی را به همراه خواهد داشت.
آیا برای رعایت حدود حجاب و عفاف مستنداتی در قرآن کریم وجود دارد ؟
در وهلۀ و در تبیین اصل حجاب و پوشش در آموزه های اسلامی باید گفت قرآن کریم در پی صدور فرمان کنترل نگاه، دستور می‌دهد تا زنان پوشش خود را کامل کنند و از آنان می‌خواهد که (اطراف) روسری (یا مقنعه)های‌شان را روی خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشیده شود[1] .
هم‌چنین با تأمل در آیات ۳۰ و ۳۱ سورۀ نور چارچوب‌های پوشش برای زنان آشکار می‌شود. در آیۀ۳۱ سورۀ نور دستور خداوند مبنی بر «وَ لا یبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها» (زینت‌های خود را جز آن مقدار که ظاهر است، آشکار ننمایند) اشاره دارد به اینکه زنى که خود را آرایش مى‌کند و زینت خود را در معرض تماشاى نامحرمان قرار مى‌دهد، درواقع عفتش را به مخاطره انداخته و بیگانگان را به تماشاى خود دعوت مى‌کند.
لذا خداوند علاوه بر جواز آشکار نمودن زینت ظاهری زن، که خود به خود نمایان است، و اساساً قابل پوشاندن هم نیست، در ادامۀ آیۀ ۳۱سوره‌ی نور، برای بعضی محارم که غیر شوهر او هستند (در مورد شوهر که محرز است) زن می‌تواند حتی زینت غیر ظاهر را آشکار کند.
بدین ترتیب مى‌بینیم که اسلام از طرفى با دستور الزامى به زنان به رعایت حجاب و پوشش و از طرف دیگر با تشویق آنان به استفاده از زیورآلات و زینت‌ها به‌شرط عدم تبرج و نمایش زینت‌ها به نامحرمان، جلوى سوءاستفاده را گرفته است تا از این طریق زمینه سلامت روحى و روانى افراد جامعه فراهم گردیده و نظام خانواده مستحکم و پایداربماند.
از این رو می توان گفت پوشش زن تنها منحصر به چادر نیست، بلکه منظور از حجاب پوشیدگی است، نه صرفاً استفاده از چادر، زیرا مهم این است که زن حجاب داشته باشد و مصونیت و عفاف با آن پوشش محقق شود، حال به هر فرم و شکلی که می‌خواهد باشد.
لطفا کمی هم در مورد رعایت حجاب و عفاف درآموزه های فقهی مذاهب اسلامی توضیح بفرمایید ؟
در آموزه های فقهی علمای مذاهب اسلامی اعم از شیعه و سنی، مصادیق حدود حجاب و پوشش بانوان باید به‌جز گردی صورت (آن مقدار از صورت که در وضو واجب است که شسته شود)[2] ، و دست‌ها (از مچ تا انگشتان)[3] ، تمام بدن و اندام خود را از نامحرمان بپوشانند. ،[4]،[5] ،[6]،مشروط به آنکه دست و صورت آنها زینت نداشته باشد[7]، یعنی ساده و بدون آرایش باشد و نباید کسی به قصد لذت و به نحو مفسده به این دو عضو از بدن نگاه کند[8] . در غیر این صورت باید آن را نیز از نامحرم پوشاند.
هم‌چنین نمایاندن کف پا، روی پا، قوزک پا، پاشنۀ پا در برابر نامحرم حرام است، بنابراین اگر خانمی در حال نماز این قسمت‌ها را نپوشاند در حضور نامحرم معصیت کرده، ولی نمازش صحیح است .[9]
به نظر جنابعالی آیا می توان از گوهر ارزشمندحجاب و عفاف و ظرفیت های عظیم تاریخی و فرهنگی در آموزه های اهل بیت(ع) ، در راستای تقویت سبک زندگی اسلامی و مقابله با سبک زندگی غربی بهره گرفت ؟
در تشریح این مسأله باید گفت بی تردید بر خلاف جامعۀ مدرن غربی که ماهیت زنان را تنها در جلوه نمائی و شهوت آن هم به طرق غیرعقلانی و غیر مشروع منحصر ساخته است، و با تبعیت از نظریاتی همچون نظریۀ برهنگی فروید، آسیبی خطرناک و غیر قابل جبران را برای همۀ جوامع حتی جوامع اسلامی موجب شده است، لیکن سیرۀ حضرت فاطمه(س) در راستای حفظ و صیانت از عفاف و مقام و منزلت شخصیت زن منحصر شده است، لذا در برخي گزارش‌هاي تاريخي آمده است که حضرت فاطمه زهرا(س) خود را از مرد نابينا هم مي‌پوشاند،و دليل آن را اين گونه بيان كرد كه گرچه او مرا نمي‌بيند، اما من كه مي‌توانم او را ببينم و او هم مي‌تواند بوي مرا حس كند.[10]
اين نقطه اوج عفت و عفاف اسلامي است كه رسيدن به آن آسان نيست. همچنين پيامبر اکرم(ص) در پاسخ به سؤالي در مورد بهترين روش براي زن، فرمودند: براي زنان بهتر است که مردان نامحرم را نبينند و مردان نامحرم نيز ايشان را نبينند «أَيُّ شَيْءٍ خَيْرٌ لِلْمَرْأَةِ قَالَتْ أَنْ لَا تَرَى رَجُلًا وَ لَا يَرَاهَا...»[11]
براي فهم اين روايت بايد گفت: استفاده پيامبر گرامي اسلام(ص) از کلمه «خير» خود گوياي اين حقيقت است که اين سيره، رجحان و مزيت و برتری دارد.
به ديگر سخن،حضرت در مقام بيان امري ترجيحي و ايده‌آلي برای زندگی روزمرۀ مردم در ساحت زندگی اجتماعی و فردی است. بی شک در شرايطي که نيازي به ارتباط زنان با مردان نيست بهتر آن است که زن با هيچ مرد نامحرمي تماس نداشته باشد و اين هرگز به معناي ممنوعيت قانوني نيست.
بدین ترتیب می توان بسیاری از آسیب های موجود در سطح جامعه از قبیل خیابان گردی برخی بانوان که به بهانۀ مشاهدۀ اجناس در مغازه ها و بسیاری از حضورهای غیر ضروری در فضای مختلط جامعه و در میان مردان نامحرم صورت می گیرد را مورد نکوهش قرارداد و تقبیح کرد، آسیبی خطرناک که برآمده از آموزه های جوامع مدرن غربی است و به عنوان مانع اساسی در تحقق سبک زندگی اسلامی مطرح است و تبعات و پیامدهای مختلفی نیز در زندگی روزمره موجب خواهد شد.
لذا باید گفت الگو پذیری از سيره حضرت فاطمه(س) و زنان مورد تأييد پيامبر(ص)،گوياي اين واقعيت است که در صورت ضرورت، فعاليت‌هاي اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و سياسي زنان هيچ منعي ندارد.
به عنوان نمونه در توصيف چگونگي آمدن حضرت فاطمه(سلام الله علیها) به مسجد براي ايراد خطبه فدكيه آمده است كه آن حضرت با پوشش كامل در ميان جمعي از زنان در حالي كه چادرش بر اثر بلندي به زير پاهايش مي‌رفت و همچون رسول خدا(صلی الله علیه و آله) راه مي‌رفت، به مسجد آمد.
در این برش تاریخی در زندگی آن حضرت می توان پیوند تجمیع عفت زن و حضور در اجتماع و نیز طرح پیچیده ترین مباحث و مسائل سیاسی را در ملأ عام مشاهده نمود که در نوع خود مقوم سبک زندگی اسلامی است،زیرا این حرکت به گونه ای نیست که خانواده متزلزل شود و زن خود را منحصر به اجتماع سازد و از متن خانه و خانواده دور گردد،بلکه تأمل در سیرۀ آن حضرت نشان می دهد تجمیع همۀ ارزش ها در سبک زندگی اسلامی از قبیل رعایت اعتدال در تأمین نیازهای طبیعی،پوشاک ساده،رعایت بهداشت،زینت و آرایش آن حضرت تنها برای شوهر و نه برای خود نمایی،همسرداری و تربیت فرزند و خانه داری، خوف از خدا و یاد مرگ،اطاعت از دستور های خداوند و رسول خدا،زهد و دنیاگریزی،صبر و استقامت و سکوت و صداقت و عفت و حیا همگی لایه های عمیق زندگانی آن حضرت است که تجمیع این مولّفه های ارزشی بیانگر اصول مترقی آموزه های ناب شیعی برای بانوان جامعۀ اسلامی برای تحقق شکوه سبک زندگی اسلامی است.
آیا مولفه های عرفی خانواده ها می تواند معیار و ملاکی برای تحقق سبک زندگی اسلامی باشد ؟
بدیهی است فرهنگ عرفی خانواده، فرهنگی پذیرفتنی است و اعضای خانواده سالیان سال با آزادی عمل و راحتی در پوشش و نگاه به سر برده‌اند لذا حیات خانواده مبتنی بر رعایت حدود عرفی و اخلاقی و شرعی است.به عنوان مثال به فرمایش رسول اکرم(ص)هنگامی که کودکان به سن هفت سالگی می‌رسند بهتر است محل خواب آنان از یکدیگر جدا باشد و در یک تشک یا تخت نخوابند. این مسأله اختصاص به جنس مخالف ندارد، بلکه محل خواب خواهر از برادر و خواهر از خواهر و برادر از برادر باید جدا باشد.[12]
لذا به نظر می‌رسد مؤلفه‌ها عرفی و آنچه نهاد خانواده به صورت پوشش عرفی و نگاه عرفی و اخلاقی در میان اعضای خانواده به ویژه خواهر و برادر مرسوم بوده است باید مدنظر همۀ کارشناسان قرار گیرد، زیرا ایرادها و بگیر و ببندهای بی‌مورد و سخت‌گیری‌های تنگ‌نظرانه در قالب برخی تذکرات شرعی، حساسیت زائی برای اقشار مختلف خانواده و خدشه‌دار شدن فضای عرفی و بدون مفسدۀ مرسوم در فرهنگ خانواده‌های ایرانی را به همراه خواهد داشت، بنابراین از یک سو باید با تبعیت از دستورات ائمۀ اطهار(ع) در رعایت جوانب عرفی و اخلاقی که در قالب روایات به دست ما رسیده است تلاش نمود و هم چنین با دوری از افراط و تفریط و انتخاب حد اعتدال که همان فرهنگ عرفی خانواده‌های مسلمان ایرانی است در راستای تقویت مقولۀ حیا و عفاف در خانواده‌ها و تعامل صحیح میان اعضای خانواده و ارتقای سبک زندگی اسلامی و صیانت از سلامت دینی و امنیت اجتماعی نهاد خانواده اقدام نمود.
