تغییرات حزبی و ساختاری در ترکیه؛ سرآغاز روندی پر چالش
طیب اردوغان و همفکران او بر این گمان هستند که با تمرکز قدرت در ریاست جمهوری که الان مسئولیت آن با اردوغان هست، یک دهه فرصت دارند که سیاست هایشان را پیش ببرند
اشتراک گذاری :
دولت جدید ترکیه با ترکیب تازه ای از وزراء و با نخست وزیری «بن علی یلدریم» وزیر ارتباطات و حمل و نقل و دریانوردی سابق این کشور آغاز بکار کرده است؛ دولتی که می توان آن را حاصل یک سلسله تغییرات در حزب حاکم « عدالت و توسعه» دانست. در این خصوص و همچنین در باره یک سلسله تغییرات در حال وقوع در ساختار سیاسی ترکیه، "رحمت‌الله شریفی" کارشناس مسائل ترکیه در مصاحبه با خبرگزاری تقریب به سوالات وی در خصوص این تغییرات پاسخ داده است که در ذیل می خوانیم.
*****
خبر گزاری تقریب:تغییرات در حزب عدالت و توسعه ترکیه با چه اهدافی صورت گرفته و تا چه اندازه منطبق با خواست عمومی است؟
رحمت‌الله شریفی: قطعا هدف اصلی از این تغییرات تأمین خواسته رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه بود. برای روشن شدن موضوع باید نکته ای را یادآور شد و آن هم اینکه بر اساس قانون اساسی ترکیه و تا انتخابات اخیر ریاست جمهوری این کشور، انتخاب رییس جمهور بر این اساس بود که مجلس رییس جمهور را انتخاب می کرد و طبیعتاً بر اساس ائتلاف احزاب داخل مجلس صورت می گرفت، یعنی ممکن بود در چند نوبت رأی گیری شود، به این صورت که اکثریت دو سوم نمایندگان باید رأی می دادند و نهایتاً رییس جمهور بر اساس برآیندی از خواست نمایندگان داخل مجلس انتخاب می شد.
جایگاه او هم جایگاه تشریفاتی بود : معرفی نخست وزیران و امضای احکام، و در واقع در اداره امور کشور نقش چندانی نداشت. بنابراین رییس جمهور یک موقعیت فرا حزبی داشت. در اختلافات سیاسی داخلی و امورات اجرایی دخالت نمی کرد و به عنوان یک پدر در درون خانواده بود. ولی وقتی یک بند قانون اساسی تغییر یافت و رییس جمهور براساس مراجعه مستقیم به آرای عمومی مردم انتخاب می شد و رجب طیب اردوغان رییس جمهور شد. وی بر اساس اینکه با رای مستقیم مردم انتخاب شده و 52 درصد رای مردم را گرفته، یک اختیاراتی فراتر از آنچه قبلا بود، برای ریاست جمهوری کسب کرده است.
بنابراین هم در امورات اجرایی کشور دخالت می کرد، هم در عزل و نصب وزرا و در روند امور اقتصادی کشور در سیاست خارجی و داخلی و امور امنیتی و نظامی با استفاده از نفوذ شخصی خودش دخالت می کرد با وجود اینکه قانون چنین اجازه ای به او نداده بود. داود اوغلو هم به مناسبت اینکه وزیر خارجه اش بود قبلا و از یک حزب بودند، او را تحمل می کرد و قبول کرد که نخست وزیر شود.
بعداً اردوغان خواست قانون اساسی تغییر پیدا کند، بنابراین توقع داشت 400 نماینده در مجلس از 550 نماینده را داشته باشد و قانون اساسی را مستقیم تغییر دهد. این هم میسر نشد و نهایتا دخالت های ایشان منجر به این شد که داود اوغلو مجبور شد از دبیرکلی حزب و نخست وزیری کنار بکشد چون معتقد نبود که رییس جمهور و نخست وزیر در امورات دخالت کنند در حالی که قانونا نخست وزیر مسئول است و رییس جمهور متکفل امور .
بنابراین این تغییرات بر اساس خواسته رجب طیب اردوغان و در جهت تامین خواسته ایشان صورت گرفت و «بن علی ییلدرم» هم که از یاران نزدیک اردوغان بوده و به دیدگاه های ایشان معتقد هست ده سال است که وزیر ارتباطات و ترابری ترکیه هست به این مقام انتخاب شد و خود ایشان هم بعد از این انتخاب اعلام کرد که: ما به نظام ریاستی معتقدیم و تلاش می کنیم سیستم ترکیه را به نظام ریاستی تبدیل کنیم همچنان رییس جمهور را رهبر خودمان می دانیم و طبق نظر ایشان عمل خواهیم کرد.
اگر به این صورت پیش رود دیگر نخست وزیر، فردی مقتدر و مسئول امور اجرایی کشور نخواهد بود حال چه با عنوان نخست وزیری چه با تبدیل او به معاون اول.
خبر گزاری تقریب:این تغییرات چه تاثیری بر روند تحولات ترکیه خواهد داشت و کدام یک از مشکلات این کشور را در مسیر حل و فصل قرار می دهد؟
رحمت‌الله شریفی: این تغییرات طبیعتاً پیشرفت امور را در جهت اهداف و سیاست ها و استراتژی اردوغان پیش خواهد برد یعنی جریان امور ترکیه در سیاست های داخلی و خارجی بر اساس دیدگاه های اردوغان پیش خواهد رفت و ایشان در سیاست داخلی چند ویژگی دارد: اول این است که اعتقاد به تعامل با احزاب ندارد. بنابراین احزاب دیگر را عوامل دشمن خطاب می کند و سیاست های آنها را مغایر منافع و اهداف ملی تصویر می کند بر این اساس تقابل احزاب در ترکیه بیشتر خواهد شد.
مسئله دوم این است که اردوغان به رغم اینکه پیشتر با کردها بر سر میز مذاکره نشست با رهبر حزب «پ ک ک» در زندان مذاکره کردند با حزب دموکراتیک ترکیه که عمدتا از کردها هستند روابط نزدیکی داشتند مذاکرات طولانی صورت گرفت و پروسه ای را برای سازش در ترکیه با کردها پیش می بردند که از دو سال قبل، ایشان این را بر هم زد و الان هم معتقد به تقابل با هرگونه تحرکات قومی به خصوص در حوزه کردستان ترکیه هست و این موضوع سازش با کردها از فاز نظامی به فاز سیاسی هم متوقف خواهد شد.
موضوع بعدی در داخل قطعا سیاست های اقتصادی اردوغان تا کنون موفق بوده اقتصاددانان معتقدند که اوضاع جهانی و شرایط بین المللی الان با سیاست ها و استراتژی شان سازگار نیست و اگر این طور پیش رود این وضعیت به ضرر ترکیه تمام خواهد شد و رکود اقتصادی در این کشور پیش خواهد آمد.
در حوزه اقتصادی هم اقتصاددانان معتقدند درست است که سیاست های اقتصادی اردوغان و تیم او تا کنون موفق بوده اما الان اوضاع بین المللی عوض شده و اگر وضعیت طبق سیاست های اردوغان پیش رود، قطعا ترکیه با مشکلات اقتصادی مواجه شده و درآمد آن از توریسم هم کم خواهد شد و با تیرگی روابط که با همسایگان و کشورهای دیگر وجود دارد این پیش بینی خوبی نیست.
اما در سیاست خارجی باز هم اردوغان برخلاف داود اوغلو که یک دیپلمات بود و معتقد به تعامل بود و با اروپایی ها هم تقریبا به صورت باورنکردنی موضوع الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا را پیش برده بود و حتی احتمال لغو روادید برای اتباع ترکیه در حوزه شینگن هم مطرح شده بود، ولی اردوغان این طور نیست و سیاست تهاجمی دارد هم در حوزه اروپا و هم در حوزه خاورمیانه.
بنابراین پیش بینی می شود که روند پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا قطعا مختل خواهد شد علیه آن هم صحبتی اخیرا نخست وزیر انگلیس بود که گفته هزار سال بعد ترکیه می تواند وارد اتحادیه اروپا شود این یعنی واکنش بسیار تند به کناره گیری داود اوغلو.
همچنین در منطقه هم شرایط طوری هست که سیاست های اردوغان چه در حوزه مصر روابطش تیره شده با حمایت از اخوان المسلمین در سوریه هم سیاست هایش مفتضح هست و مردم و احزاب سیاسی هم ناراضی هستند. اردوغان را صراحتا به حمایت از تروریسم متهم می کنند و عامل بدبختی ترکیه در درازمدت می شمارند بنابراین در منطقه هم همین سیاست های حمایت از گروه های تندروی سنی و همگرایی با امثال عربستان احتمالا بیشتر خواهد بود.
به نظر می رسد که این روند پر چالش خواهد بود هر چند که خواست ترکیه این نباشد؛ ولی به هر حال حزب آ ک پ به خاطر سیاست هایش که تعامل با عقاید و سنت های مردم هست یک نفوذ اجتماعی دارد و مردم دوست دارند که این حزب را به نسبت حزب ملی گرا و حزب لائیک ترجیح دهند اما این ترجیح شکننده هست و در انتخاباتی که داشتند دیدیم که مردم قهر کردند و رای ندادند.
خبر گزاری تقریب:تغییر احتمالی قانون اساسی ترکیه و تشکیل یک نظام سیاسی ریاستی در این کشور چه تاثیری بر سرنوشت حزب عدالت و توسعه و چه نقشی در میزان محبوبیت این حزب خواهد داشت؟
رحمت‌الله شریفی: تصور بنده این هست که طیب ا ردوغان و همفکران او بر این عقیده هستند که با تمرکز قدرت در ریاست جمهوری که الان مسئولیت آن با اردوغان هست و احتمالا یک دوره دیگر هم انتخاب خواهد شد و یک دهه فرصت دارند که سیاست هایشان را پیش ببرند، فکر می کنند که در طول این یک دهه بتوانند به اهداف مورد نظر خودشان برسند و زیرساخت های سلطه یا حاکمیت دائمی را فراهم کنند.
ضمنا همان طور که عرض کردم الان در ترکیه 4 حزب مطرح است:حزب حرکت ملی که ناسیونالیست و تندروست. مردم خیلی به سیاست های تهاجمی و رودرویی داخلی با توجه به موزاییک اقوام در ترکیه معتقد نیستند. بنابراین این حزب جایگاهی ندارد و بیشتر از 12 درصد نتوانست رای بیاورد. اگر این طور پیش رود در انتخابات آینده شاید نتواند به مجلس راه پیدا کند.
حزب جمهوریت خلق که حزبی است منسوب به آتاتورک و لائیک که مردم به آن دلخوش نیستند. هر چند که سیاست های آن امروز تغییر پیدا کرده اما مردم به خاطر بافت اعتقادی مردم در ترکیه که بیشتر مسلمان هستند آن حزب هم جایگاه قوی ندارد.
حزب دیگر حزب دموکراتیک خلق است که بیشتر حوزه نفوذش در کردستان ترکیه است و مردم دیگر مناطق و اقوام هم از آن حمایت نمی کنند و مربوط به کردهاست. تنها حزبی که می ماند که به بافت اجتماعی ترکیه و توده مردم از نظر اعتقادی نزدیک تر است حزب آ ک پ است. چون حزب عدالت و توسعه الان رقیب ندارد بنابراین تصورشان این است که این حزب چون نماینده اکثریت مردم است لاجرم پیوند عقیدتی ملی و سنتی با بدنه اجتماع دارد و می تواند همچنان به حیات خود ادامه دهد.
البته همه حزب های اسلام گرایی که وجود دارد همه دنباله روهای مرحوم نجم الدین اربکان هستند و برخی از دوستان اربکان الان داخل حزب عدالت و توسعه نیستند و سیاست های آن را قبول ندارند. حزب سعادت هم الان هست که درست است به مجلس راه پیدا نکرد اما رای خوبی آورد. خود عبدالله گل و دوستانش ناراضی هستند از سیاست های اردوغان و حاکمیت مطلق او بر حزب و بر ترکیه و آنها هم معتقدند که سیاست سلطنت گونه به روحیه جمهوری نمی خورد.
بنابراین اردوغان همه چیز را در ترکیه به قواره خودش دارد می برد. احتمال وجود دارد که حزب دیگری ولو عدالت و توسعه هم نباشد ولی با این خواستگاه فکری چه حزب سعادت چه حزب دیگری از شاگردان نجم الدین اردکان دوباره سر برآرد و جایگاه حزب عدالت و توسعه را بگیرد.
