نشست تحلیلی با موضوع « جریان تکفیری و تحولات راهبردی در منطقه»(بخش اول)

****
کدامیک از تحولات چند ماه اخیر در منطقه ، تحولاتی راهبردی هستند ؟ اصولا چه نوع تحولاتی را می توان تحولاتی راهبردی دانست؟ جریان تکفیر درسوریه و لبنان ازتحولات منطقه ای، چه تاثیراتی را پذیرفته اند؟ جریان تکفیر در دیگر کشورها، در مواجه با تغییر معادلات منطقه ای وتحولات سیاسی بزرگ، چه واکنشی از خود نشان داده و می دهند؟ این پرسش ها از جمله پرسش هایی هستند که در نشست تحلیلی این هفته خبرگزاری تقریب بدان پاسخ داده شد. در این نشست تحلیلی، آقای هادی محمدی کارشناس مسائل راهبردی، در حضورخبرنگاران و دست اندرکاران بخش های مختلف خبرگزاری تقریب، ضمن پاسخ به پرسش ها، تحلیل های واقع بینانه ای را از تحولات سوریه و لبنان ارائه کرد

******
مجری : با سلام، عرض خیر مقدم، در ابتدا باید این نکته را عرض کنم که خبرگزاری تقریب، بنا به وظایفی که دارد، تاکنون نشست های متعددی را در خصوص نقش جریان تکفیر در ایجاد تفرقه در جهان اسلام برگزار کرده و از این دریچه به تحلیل مسائل منطقه پرداخته است. حال با توجه به این که، جریان تکفیر ممکن هست در فاصله زمانی چند ماه اخیر نیز سمت و سوی تازه ای یافته باشد (در جهت تضعیف یا درجهت تقویت)؛ لازم است تا تحلیل دقیقی از روندکلی تحولات منطقه داشته باشیم. به ویژه آن که برخی از تحلیلگران معتقدند، سلسله حوادث اخیر همانند: مرگ ملاعمر، کشته شدن چند تن از اعضای خانواده بن لادن در اثر سقوط هواپیما، کشته شدن رهبر گروه جهنگوی پاکستان، کشته شدن چند تن از عناصر کلیدی گروه های تکفیری در سوریه وعراق و بالاخره دستگیری شیخ احمد الاسیر در لبنان، رویداد های مهمی هستند که همزمانی آن ها ممکن است نشانه تضعیف گروه های تکفیری در منطقه باشد ولیکن همزمان با این رویداد ها، شاهدیم که درصحنه سوریه گروه های تکفیری به پیش روی هایی دست می زنند و از همه مهمتر این که، آب شهر دمشق را قطع می کنند و یا در عراق، اعمال فشارهای ناشی از تحرکات این گروهک های تکفیری، موجبات تفرقه و نوعی دودستگی در دولت عراق را فراهم می کند؛ افزون این رویدادها از توافق هسته ای ایران نیز به عنوان تحولی راهبردی و تاثیر گذار بر تحولات منطقه یاد می شود با توجه به جمیع این وقایع، سوال اول این است که رویدادهایی همانند «تضعیف موقیعت منطقه ای ترکیه»، «تغییر عناصر حکومتی در عربستان» و همچنین صدورتازه ترین بیانیه شورای امنیت مبنی براین که مسئله سوریه راه حل نظامی ندارد، آیا تحولاتی راهبردی محسوب می شوند یا خیر ؟

هادی محمدی: اجازه بدهیدکه روی یک چارچوب اولیه ای از تعاریف مربوط به مفاهیم راهبردی، یک توافقی بکنیم، به شکل ساده می توانیم بگوییم که مسائل راهبردی را شاید به مقوله هایی بتوانیم اطلاق بکنیم که، بتواند تاثیرات ریشه ای را در طرف های بکار گیرنده، بجای بگذارد. رویکردها، بسیاری از سیاست ها، بسیاری از ابزارها را بتواند تحت تاثیر قرار بدهد. مهمترینش درواقع نوع رویکرد به تحولات هست، با این مقیاس، آنچه که دارد در سطح منطقه اتفاق میافتد را، یک تحول راهبردی جدی ما تلقی نکنیم، بلکه آن را یک تحول بزرگ، مهم و قابل ملاحظه بدانیم. چون که، نه آمریکا خودش رو در مقابل منطقه تغییر داده، نه بازیگرهای منطقه ای. ممکنه سوال بشه ، خوب پس این رفتارهای متفاوت از قبل، چه دلیلی داره؟ این رفتارها، به دلیل تنگناهایی است که در ابزار و سیاست، شکل گرفته و بیشتر بازیگرها، به واسطه متغیر های مختلفی که مربوط به این است که چه شدتی از کنش گری در سطحی از منطقه و در قبال تحولات از خودشان نشان بدهند، به وجود آمده، حالا خب به عنوان مثال: ترکیه، عربستان یا مصر که سه تا بازیگر اصلی و بزرگ منطقه هستند یا خود آمریکا که درواقع قدرت هژمون برای ائتلاف های منطقه ای و بازیگرهای بزرگ منطقه ای هست، دارای شرایط خاصی است. پوسته و بیرونه آن رخدادهایی که ما بعدا می بینیم (شاید خود موضوع توافق هسته ای فی نفسه) در واقع ضمن این که ارزش خودش رو داره، پیامدهای خودش؛ و بعدا می تواند به جا بگذاره، ریشه این موضوع نیست. باید ببینم وضعیت خود آمریکایی ها به جهت نوع رقابت ها در سطح جهان با قدرت هایی که دارند و بنیه آمریکا به جهت مختلف یا برنامه ریزی ها یا میزان ریسک پذیری که الان در سیاست های آمریکا هست را باید مجموعا کنارهم قرارداد تا دید که چرا می آیند راجع به برنامه هسته ای هم، اینطور با علاقه و با جدیت وارد می شوند. از آن دفاع می کنند؛ با مهمترین شریک استراتژیک خودشون، وارد چالش می شوند؛ تو محیط داخلی حاضرند خیلی کارها انجام بدهند، برای اینکه از این چیزی که به وجود آمده، دفاع کنند شاید خیلی کم اتفاق افتاده، کم که می گوییم یعنی با انگیزه و نوع رفتار محکمی که کاخ سفید امروز در قبال یک کاری که انجام داده در سیاست خارجی، در قبال بقیه رویکردها یا بقیه قوانین یا چیزهایی که باید کاخ سفید و کنگره درآن تعامل بکنند، آنقدر محکم نایستاده که بگوید: اگر شما بخواهید این موضوع را رد کنید، من «وتو» می کنم؛ این رخداد خیلی پرتعدادی نیست در سیاست ها و رفتارهای کاخ سفید. این مربوط می شود به شرایطی که این بازیگر بزرگ هژمون در سطح منطقه که ما داریم و درسطح جهانی که باهاش روبه رو هستیم؛ یکی از آن رخداد ها، این است که می پذیرد، موضوع هسته ای را تا این حد که جاهایی عقب نشینی بکند، امتیازایی بدهد ، ناشی از آن عوامل هست. ولی اینکه آیا سیاست های آمریکا تغییر کرده؟ یا نه راهبردهای اصلی تغییر کرده؟ ، شاید راجع به این اتفاق نظر محکمی وجود نداشته باشد. باز همان راهبردهای اساسی اشان را در قبال ما، در قبال مسائل منطقه دنبال می کنند. بازیگرهای منطقه هم همین طور هستند با وجود اینکه مثلا فرض کنید یک بازیگر منطقه ای مثل ترکیه با مشکلات عدیده ای در محیط داخل و خارجی اش روبه رو هست، در سیاست خارجی اش رو به رو هست، درگفتمان فرهنگی اخوانی که درسطح منطقه دنبال می کند، روبرو هست، باز هنوز دارد پافشاری می کند، توی آن ارکان سیاست خارجی خودش یا راهبردهای خودش؛ به تعبیر دیگر ولی حاضر هست، دست به تغییرات و درواقع یک جابجایی در سیاست هاش، در ابزارهاش، در برخی از این گزینه هاش بزند.
عربستان همین طور؛ این طور نیست که حال اگر چالش های امنیتی محیط پر مسئله ای که با محیط خارجی و منطقه ای دارد، این ها همه دلیل بر این شده باشد که عربستان سعودی راهبردهای خود را تغییر بدهد، به ویژه این که راهبردهای عربستان سعودی تا حد قابل دفاعی، متکی به سیاست های ذاتی خودش نیست، متکی به بازیگرهای بزرگتری است که خوب در گذشته تاریخ سیاسی عربستان با این کشور ارتباط داشته اند، مثل انگلیسی ها، مثل آمریکایی ها، اخیرأ هم احتمال زیادی وجود دارد، قراین فراوانی وجود دارد که، مقامات ریاض حاضرند با اسرائیلی ها در پروژه های منطقه ای درواقع تاثیر پذیری و تاثیرگذاری را از خودشون نشان بدهند. مجموعه این مقدمه ای که عرض کردم این است که آنچه که در سطح منطقه اتفاق افتاده را اجازه بدهید، یک تحول بزرگ و مهم اثرگذار و دارای پیامدهای قابل توجه بدانیم، تا این که تغییر راهبرد بازیگران تلقی اش بکنیم؛ این درحد مقدمه .

مجری : سوال بعدی این است که به جز تحولات یاد شده، کدام یک از تحولات دیگر را می توان از تحولات مهم و تاثیرگذار در منطقه محسوب کرد، آیا توافق هسته ای ایران را می توانیم از جمله تحولات بزرگ تاثیر گذار برسرنوشت جریان های تکفیری بدانیم ؟

هادی محمدی: درواقع آن پیکره تحت عنوان ائتلافی از کشورهای که با غرب کار می کردند، این ها، طی چندین دهه، یک قوام و یک استحکام خاصی داشتند؛ حال به نظر می رسدکه در شرایط جدید، مقداری در چینش و در آرایش ائتلاف های منطقه ای تاثیراتی ایجادشده که این خود موجب می شود که بر اساس قوانین فیزیک، یک جور تشدید تحولات را به دنبال داشته باشد
جا به جایی بازیگرها یا خنثی کردن نیروهای آنها در قبال همدیگر می تواند اثرات خودش را روی همین شرایطی که ما به عنوان یک پدیده جدید یا انفعالی ازش اسم می بریم روی این ها، اثر بگذاره، نمونه مینیاتوری شده اش و کوچک شده ا ش چیزی است که می توانید داخل سوریه مثال بزنیم : ببیند بازیگرهای، ما بازیگرهای گوناگون داریم، در دسته بندی های دوگانه، دسته بندی های سه گانه حالا قابل دسته بندی هستندهمه این ها درسوریه فعالیت می کنند؛ ولی هر کدام از این بازیگرها، دارای یک سری ابزارها و گونه های مشخصی هستند و این مجموعه این گروه ها شاید تا به 400 گروه هم می رسد، ولی جالب است که همه این ها هم پیمانان غرب هستند ولی در تعریفی که از منافع خودشان به شکل ویژه در پرونده سوریه ارائه می کنند، می بینیم که، رفتارها، همسو و هم افزا نیست، یک خورده بیاییم پایین تر ، خود همین بازیگرهایی که ابزارهای بازیگرهای منطقه ای هستند در عین حال که در یک دسته بندی قرار می گیرند، ولی باز می بینیم که در صحنه عمل خیلی راحت همدیگر را حذف می کنند و تاثیرات منفی روی هم می گذارند. به عنوان مثال جریان «جیش الاسلام» در «غوطه» یک موقعیت خیلی قدرتمندی دارد، نیروی بسیار زیادی دارد. حتی به عنوان یک گروه تروریست ثروتمند ازآن اسم برده می شود. چون پول حسابی در اختیارش هست و کار دارد می کند؛ یک گروه موازی دیگر که باز آن هم عربستان ساپرتش می کند و مورد حمایت لجستیکی و مالیش و گفتمانی از جهت فرهنگی و اعتقادی هست، یکی باید تلقی بشود، ولی اینها تو «غوطه»، خیلی راحت در حدی که تناحر بکنند، تقاتل بکنند و همدیگر را به شدت تضعیف بکنند؛ می بینیم پیش می رود. این ها بسته به این که، چه تعریفی از منافع برای خودشان تعریف می کنند می بینیم که توی یک پوش منطقه این بازیگرها با این که در یک ذیل ائتلاف غربی تعریف می شوند، (القاعده) یک پرونده مشخص به نام سوریه و براندازی در سوریه و برای اسقاط مثلا نظام در سوریه اتفاق نظر دارند؛ ولی در سیاست ها، توی ابزارها، توی نحوه کنش این ابزارهای کوچکتر،، در صحنه می بینیم که دارای شرایط درواقع آنچنان ساده و قابل دسترسی نیستند، مثال زنده اش در شمال سوریه قابل مشاهده است: امریکایی ها، ترک ها می نشینند، توافق می کنند که یک سلسله کار را در شمال سامان بدهند؛ ولی وقتی می خواهند درصحنه اجرایی به وسیله همین ابزارهایی که تحت عنوان گروه های مختلف هستند در شمال، این ها را بخواهند پیاده سازی بکنند می بینیم که شرایط اصلا و به هیچ عنوان پیش نمی رود. «النصره» دارد از استخبارات ترکیه کمک می گیرد، لجستیک می گیرد، خدمات می گیرد، اطلاعات می گیرد، حتی اطلاعات کاملا نظامی ویژه دریافت می کنند مثل اطلاعات جابجایی ها، حتی مثلا اگر که این گروه ها امکانات فرض کنید که راداری در اختیار ندارند که بدانند هواپیمای مثلا سوری، چه زمانی پرواز می کند؛ حتی اطلاعات عملیاتی و نظامی مربوط به پرواز یا مربوط به جابجایی ستون های نظامی به این گروه ها تا این حد خدمات اطلاعاتی داده می شود . خب این دارد کار می کند، داعش هم دارد درترکیه کار می کند، خدمات شاید بیشتری هم از این ها می گیرد؛ ولی وقتی که می آییم در صحنه شمال «حلب» این ها را پهلوی هم قرار میدهیم، می بینیم به جای اینکه همدیگر را هم افزایی بکنند درواقع تضعیف می کنند، حذف می کنند؛ به حدی که مسئله اصلی اشان که نظام سوریه هست را فراموش می کنند. یا از یک نقطه بالاتر تشکیلاتی که امریکا آن را قریب به یک سال هست برای آن، برنامه ریزی کرده، آموزش داده، پول خرج کرده اصلا این را مبنای اجرای سناریوی خودش در سوریه قرار داده، برای این که بتواند اگر «ژنو»ی شکل گرفت، با این عِده وعُدّه بیاید دفاع بکند از یک چیزی، تا حالا دفاع خجول می کرده، می خواسته برود بگوید که من با «داعش» و «النصره» آمدم «ژنو 3»، نتوانسته این حرف ها را بزند، این ها را به عنوان چماق و اهرم و ابزار فشار استفاده می کرده، در معادلات میدانی، ولی وقتی می خواسته برود سر میزمذاکره، کارتی که باید روی میز مذاکره بگذارد، چیزی در اختیار نداشته است. این را آمده در قالب چیزی مثلا «تشکیلات سوریه جدید»، پیش بینی کرده؛ خب این هم نون خور همان جایی است که درواقع از یک جا داره این امکانات و ساپورت و این خدمات و این کمک ها داره دریافت می شود، ولی می بیند به محض این که، آدم های اش را می فرستد داخل، اولین کسی که این ها را مثل مگس شکار می کند، مجموعه های طیف «القاعده» است «احرارالشامه»، «جندالشامه»، این ها اصلا می آیند و اجازه نمی دهند که طرف عرقش خشک بشود، هما نجا می گیرند آن ها را. بعد هم گفته می شود که حتی تعداد قابل توجهی از این آدم های آموزش دیده امریکایی جریان معتدل که قرار است سناریوی آمریکا را بازی بکنند، همین ها به جریان «القاعده» پیوستند. حال واکاوی این که چه اتفاقی افتاده بماند. ولی این صحنه آنقدر پیچیدگی های ریز و درشت و مینیاتوری و بزرگ دارد، می بینی که این ها امکانات اشان و پتانسیلی را که باید برای یک پروژه واحد می گذاشتن، دارند خنثی می کنند. قطر و ترکیه دارند سیاست عربستان را خیلی جاها تضعیف می کنند این ها اصلا ابائی هم ندارند از این که این کار ها را انجام بدهند. دلیلش درواقع تعاریفی است که از حوزه نفوذ و منافع اشان می کنند و چشم اندازی که از رفتارها و برنامه ریزی ها در محیطی به نام سوریه داشته باشند را می بینند. حالا نمونه های دیگر هم می شود برای این قضیه برشمرد که چه چیزهای دیگری ممکن است به عنوان یک پرونده موازی یک متغیر دیگر، بیاد تشدید بکند، رزودانس ایجاد بکند. این رزودانس را تشدید کننده شرایط تضعیف و پس رفت، سیاست های غربی است در منطقه؛ اگر بپذیریم و یا در واقع عنایت داشته باشیم که آمریکایی ها ا ز آن چیزی که تحت عنوان خاورمیانه جدید از قبل طوری تولید ادبیات کردند برای آن، هنوز پایبند به آن الگو ومدل کلان هستند. حالا می آیند برای آن سیاست یا تاکتیک متفاوت یا ابزارهای متفاوت تعریف می کنند، می بینید که این تحت تاثیر قرار گرفته، به دلیل هم افزایی که عناصر منفی و سلبی باهمدیگر روی سیاست های غرب ایجاد می کنند آن وقت به عنوان مثال یک افزاری به نام «داعش» قرار می دهد که یک سری کارکرد در سیاست های منطقه ای برای مهار طرف های مقابل امریکا روی بازیگرهای برای اینکه بازیگرهایی که چموش بودند را یک طوری یک کارهایی متناسب با نیازهای امریکا را آن طوری که باید و شاید انجام نمیدادند. قرار بوده این کارکرد را «داعش» داشته باشد که بعدهم بستش از نظر امریکایی ها یاجمع بشه یا سورت بشه در یک نقطه ای دیگری، قرار بگیره با ماموریت جدید و وظایف جدید این کارها انجام بگیره .ولی این شده، یک مشکل جدید و دردسر جدید برای سیاست منطقه ای آن ها.