آداب و رسوم ویژه مردم کردستان در ماه مبارک رمضان

به گزارش خبرنگار تقریب از سنندج،مردم مناطق کردنشین ایران اسلامی به ویژه استان کردستان نیز از این امر استثنا نبوده و آداب و سنن ویژه ای را در ایام مختلف سال برای پاسداشت آموزه های اسلامی دارند.

ماه مبارک رمضان به عنوان ماه مهمانی خدا در مناطق مختلف کردستان با آداب و سنن ویژه ای همراه است.

گلبانگ مساجد کردستان در اولین شب رویت هلال ماه نو طنین انداز نوای مرحبا می شود که نوید رسیدن ماه رمضان است، نوای مرحبا شامل اشعاری مذهبی در مدح رسول گرامی اسلام حضرت محمد (ص) است که شنیدن آن از مساجد و تکایای استان کردستان همزمان با اولین شب ماه مبارک آغاز و تا پانزدهم این ماه ادامه دارد.

آواز مرحبا به معنی خیرمقدم گفتن به ماه مبارک رمضان است که از روز اول تا پانزدهم رمضان در نمازها، ادعیه، شب‌ خوانی و نمازهای مردم کردستان خوانده می شود و شامل ابیات مرحبا مرحبا یا شهرالرمضان، مرحبا مرحبا یا شهر الخیر و البرکت و الاحسان، مرحبا مرحبا یا شهر التسبیح و التلاوت القرآن است از پانزدهم تا آخر ماه رمضان نیز آواز الوداع جای مرحبا را می ‌گیرد.

ماموستا اشرف ایل بیگی مدیر پژوهش مرکز بزرگ اسلامی غرب کشور در خصوص آداب و سنن مردم کردستان در ماه مبارک رمضان در گفت و گو با خبرنگار تقریب در سنندج اظهار کرد: در کردستان روال بر این است که در مساجد بعد از نماز عصر، ماموستاها شروع به سخنرانی مذهبی می ‌نمایند که بیشتر موضوعات آن پیرامون رمضان و فضایل و آداب امساک و روزه داری است.

وی افزود: این سخنرانیها از بلندگوی مساجد پخش می شوند و در شهرهای مختلف کردستان به ویژه در شهری مانند سنندج که نسبت به مساحت‌ و جمعیتش بیشترین مساجد دنیا را دارد، حال و هوای غریبی به وجود می ‌آورد.

ماموستا ایل بیگی خاطرنشان کرد: در رمضان بازار زودتر از ماههای دیگر تعطیل می ‌شود. تقریباً می‌توان گفت نیم ساعت قبل از اذان مغرب کمتر کسی در خیابانها حضور دارد. بلندگوهای مساجد شروع به پخش کردن مناجاتها و دعاها می ‌نمایند و اعضای خانواده ها دور هم بر سفره ‌افطاری می ‌نشینند.

وی اظهار داشت: سفره‌ افطاری با شام تفاوت دارد و در این سفره معمولاً شربت، پنیر، ماست، نوعی نان مخصوص به نام برساق، نان سنگک، بامیه و زولوبیا، خرما و سبزی یافت می ‌شود. بعضی از خانواده‌ها برای افطاری حلیم نیز تهیه می‌نمایند.

نماز تراویح

تراویح لغتی عربی است و به نمازهایی اطلاق می‌شود که مسلمانان اهل سنت در شبهای ماه رمضان به جماعت می‌ خوانند.

این نماز پس از نماز عشا خوانده می‌شود. نماز تراویح بیست رکعت است، اما پس از هر دو رکعت سلام داده می ‌شود و پس از هر چهار رکعت، مختصر استراحتی (ترویحه) می‌کنند.

ترویحه، وقفه کوتاهی است که از آن برای خواندن دعا یا اذکار استفاده می شود. از این رو آن را نماز تراویح می نامند. البته پس از اتمام نماز تراویح، نماز وتر هم خوانده می شود.

نماز وتر سه رکعت است که بلافاصله پس از تراویح اقامه می گردد. در بسیاری از کشورهای اسلامی رسم است که هر شب یک جزء قرآن را در این نمازها تلاوت کنند، تا در پایان ماه رمضان، قرآن ختم شود. اما ائمه جماعات مساجد کردستان، به منظور رعایت حال نمازگزاران حتی المقدور این نمازها را کوتاه می خوانند و براساس فتاوای برخی از ائمه مذهب شافعی(ره) به خواندن هشت رکعت تراویح و سه رکعت وتر اکتفا می کنند.

لیالی قدر
در کردستان عمدتاً مراسم شب قدر از دهه آخر ماه رمضان شروع می شود، این رسم نیز مستند به حدیثی از نبی مکرم اسلام(ص) است که فرمود: «شب قدر را در دهه آخر ماه رمضان بجویید» (صحیح بخاری، ج2، صص710-720). این حدیث را اغلب محدثین بزرگ اهل سنت در متون روایی خود نقل کرده اند. با این حال در بعضی دیگر از مناطق کردنشین لیالی قدر از نوزدهم رمضان شروع می شود. مردم در این لیالی با جدیت تمام می کوشند که آئین های این شب ها را با شکوهی آکنده از معنویت برگزار کنند. مردم تمام این شبها را تا صبح بیدار می مانند و به تلاوت قرآن و شب زنده داری و برگزاری آئین های عبادی می پردازند.

در این شبها اهالی هر محل که پیشتر جهت اقامه نماز تراویح در مسجد محل خود جمع شده اند، معمولاً به منزل باز نمی گردند و تمام شب را با خواندن نماز، تلاوت قرآن، دعا و نیایش و یا گوش دادن به مناجات و یا سخنرانیهای مذهبی سپری می کنند.

در بعضی از شبهای ماه رمضان، ‌در برخی از مساجد کردستان، مولودی خوانی هم برگزار می ‌شود. هرچند مولودی خوانی مختص ماه مولود است، اما بسته به نظر روحانی و امنای مسجد و یا بعضی افراد موجه در برخی از مساجد کردستان برگزار می‌شود.

در این مجالس، مولودنامه که اشعار و سروده ها و قصایدی بدیع در وصف پیامبر اکرم(ص) است، خوانده شده و گاه دف نوازی هم می ‌شود. معمولاً در این مجالس از شب زنده داران با شربت و نقل و شیرینی پذیرایی به عمل می آید. این مراسمات تا وقت سحر ادامه می یابد. پس از آن مردم جهت صرف «پارشیو» یا سحری مساجد را به قصد منازل خود ترک می کنند و با صرف سحری، مجدداً جهت شرکت در نماز جماعت صبح، به مسجد باز می گردند.

پخت «کولیره» بیست و هفتم
در کردستان در شب بیست و هفتم، مردم نان های محلی "برساق" و "نان تاوه‌ ای" درست کرده و آن را برای آشنایان و همسایگان می ‌فرستند. تراویح و شب ‌زنده ‌داری در بیست و هفتم رمضان جدی ‌تر دنبال می‌ شود.
از دیگر آیین های مردمان این خطه این است که سفره های ماه رمضان را با پخش نانهای محلی مثل برساق و نان تاوه ای که حاصل تلاش کدبانوهای این استان است، رنگین می کنند.

مردم کردستان به ویژه روستاییان، طبق عادت دیرینه شان در شب بیست و هفتم ماه رمضان نوعی نان محلی به نام «کولیره بیست و هفتم» می پزند و در بین اهالی محلی تقسیم می کنند. این نان مقوی مخلوطی از آرد، مغز گردو و مقداری روغن محلی است که در تنور پخت می شود.

در حقیقت این خمیر روز 26 رمضان آماده و روز 27 رمضان پس از پخت در بین خانواده های اطراف توزیع می شود تا با آن افطار کنند.

همچنین چند کولیره کوچک پخته شده را به نخ می کشند و برای سرایت خیر و برکت رمضان به دارایی آنها تا یک سال آن را در انبار گندم و کندوهای آرد نگهداری می کنند.

شب عید

در غروب روز آخر ماه رمضان نیز مثل اول ماه مردم به دنبال هلال ماه شوال مى ‏گردند و با پیدا کردن ماه یا اعلام رسمی توسط رسانه ها و با صداى مؤذن خود را براى عید رمضان آماده مى ‏کنند. در روز عید فطر در گذشته موقع اذان صبح سه گلوله توپ شلیک مى ‏شده است. در این روز چهره ها همگی شادمان هستند و هرکس زیر لب چیزی زمزمه می کند.

نماز عید

صبح روز عید و ساعتی پیش از طلوع آفتاب لحن آشنا و زیبای «الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله، الله اکبر، الله اکبر و لله الحمد» از بام مساجد کردستان برمی خیزد و مردم مؤمن نیز پس از یک ماه طاعت و بندگی خداوند متعال راهی مساجد می شوند تا ضمن شرکت در آئین نماز عید سعید فطر شکرانه نعمت های خداوند متعال را به جای آورند.

حضور مردم کردستان در نماز عید فطر به گونه ای است که مساجد از همان لحظات اولیه صبح مملو از جمعیت می شود و ائمه جماعات همه مساجد نیز ضمن سخنرانی آداب و اعمال عید فطر را برای روزه داران تشریح می کنند.

این نماز شکوهمند در تمامی مساجد استان کردستان با حضور انبوه مردم اقامه می گردد. به عنوان مثال در شهری مانند سنندج دویست نماز عید برپا می گردد و جلوه ای دیدنی از عبودیت و بندگی را خلق می کند.

نماز عید در مذهب امام شافعی(ره) سنت مؤکده است، البته برخی از فقهای این مذهب آن را واجب کفایی دانسته اند؛ به این معنی که اقامه نماز عید بر همه مسلمانان (اهل تکلیف) واجب است و ترک آن موجب مؤاخذه و عقوبت همگان خواهد بود، اما اگر عده ای از مسلمین آن را اقامه نمایند، تکلیف از عهده بقیه ساقط می گردد. به هر حال پس از اعلام رؤیت هلال ماه شوال، صبح زود همگی لباس نو می پوشند و با آراستگی کامل راهی مسجد می شوند و نماز صبح را به جماعت می خوانند.

آن گاه صدای تلاوت قرآن کریم و تکبیر مخصوص عید فطر از بلندگوهای مساجد طنین انداز می شود. وقتی همه در مسجد حاضر شدند، امام جماعت مسجد در محراب مستقر می شود و مردم با صفوف منظم خود مسجد را پر می کنند و آماده مراسم می شوند. چند نفر از قاریان قرآن آیاتی از کلام الله مجید تلاوت می کنند و در بین آیات ذکر مخصوص عید «الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله، الله اکبر، الله اکبر و لله الحمد» را می خوانند.مردم نیز با آنان همخوانی دارند و همگی یک صدا این اذکار را تکرار می کنند. ذکر و تلاوت قرآن حدود یک ساعت و تا هنگام طلوع آفتاب طول می کشد. پس از طلوع آفتاب و ارتفاع نسبی خورشید، نماز عید، با شکوه و جلوه منحصر به فردی اقامه می شود. نماز عید دو رکعت است، مانند نماز جمعه با دو تفاوت، نخست اینکه امام جماعت در رکعت اول پس از تکبیرة الاحرام و پیش از قرأت سوره حمد ابتدا هفت مرتبه ذکر جهری «سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر» و در رکعت دوم باز هم پیش از سوره حمد، پنج مرتبه این ذکر را تکرار می کند. مأمومین نیز در این اذکار امام را همراهی می کنند. دوم اینکه خطبه نماز عید پس از نماز خوانده می شود، برخلاف نماز جمعه که خطبه ها پیش از نماز ایراد می گردند. پس از سلام، خطبه نماز عید آغاز می شود و ائمه جماعات در این خطبه ها آداب و اعمال این عید سعید را تبیین و تشریح می کنند.

پس از پایان خطبه نماز عید، حاضران ناگاه قیام می کنند و به دست بوسی و روبوسی همدیگر و طلب حلالیت می پردازند و منظره بدیعی از تعاطف دینی و همبستگی اسلامی را به نمایش می گذارند. در این زمان تک تک حاضران همدیگر را می بوسند و از بابت قصور و کوتاهی ها و نیز مظالم احتمالی در حق همدیگر، عذرخواهی کرده و همدیگر را حلال می کنند. در کردستان معمول این است که حاضران ابتدا با روحانی و امام جماعت مسجد خود روبوسی می کنند.

پرداخت زکات فطریه
رسم دیگر در رمضان پرداخت زکات فطر به مستحقان است. ثروتمندان، تجار، بازرگانان، کسبه، اعیان و اشراف در این ماه سخاوتمندانه تر از همیشه، زکات اموال و دارایی های خود را به فقرا، مساکین، یتیمان، بیوه-زنان، قاریان قرآن و نابینایان می پردازند، اما فطریه را معمولاً از پانزدهم رمضان به بعد به مستحقان شرعی، پرداخت می کنند. کردها زکات فطر را «سر فطره» می گویند و شیوه پرداخت آن را «قولاندن» می نامند که به معنای قبولاندن می باشد.

چند روز مانده به عید فطر سرپرست هر خانوار باید برای خود و افراد تحت تکفل خود زکات فطریه را به نیازمندان بپردازد. مبالغ زکات فطریه هر سال توسط عالمان دینی تعیین می شود. کسانی که پیشتر فطریه خود را پرداخت نکرده باشند، در روز عید که آخرین فرصت مجاز است، آن را به نیازمندان محل پرداخت می کنند و یا وجه آن را به صندوق هایی که توسط نمایندگان مؤسسات خیریه و یا نهادهای امدادی مانند بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی در مساجد و مصلاها مستقر گردیده، می ریزند. گاهی نیز با همکاری امام جماعت و هیأت امنای محل وجوه فطریه اهالی محل جمع آوری می گردد تا به حسب تشخیص آنان، میان مستمندان محل توزیع گردد و احدی از فقرا و مساکین محل محروم نماند.

در این روز معمول است که اهالی محل به امام جماعت مسجد یا روحانی محل، طلاب علوم دینی که در حجره های مسجد به فراگیری علوم دینی مشغول هستند و همین طور به خادم مسجد عیدی می دهند.

کودکان و خردسالان که از مدتها پیش خود را برای این روز آماده کرده اند، شاید از همه طبقات شادمان تر باشند؛ زیرا در این روز لباس نو می پوشند و از بزرگ ترها عیدی دریافت می کنند.

نان جه ژن(غذای مخصوص روز عید فطر)

روز قبل از عید فطر را «نان جشن» می نامند. در این روز زنان، به خصوص در روستاها به تکاپو می افتند و به کمک یکدیگر می شتابند تا نان و سایر مایحتاج عید را از قبل فراهم کنند و روز عید با فراغ بال به پذیرایی از میهمانان و دید و بازدید بپردازند. در این روز شور و شوق خاصی همه جا را فرا می گیرد و همگی خود را برای برگزاری جه ژن آماده می کنند.

نو جه ژن

نو جه ژن به معنی اولین عید است. در کردستان رسم است که مردم پس از پایان مراسم نماز عید فطر، به صورت دسته جمعی همراه با ماموستا؛ یعنی روحانی برای تبریک عید و حلالیت طلبی به منازلی می روند که عزیزی از دست داده و سوگوار مرگ وی هستند و بالأخره روز عید فطر با همین دید و بازدیدها به پایان می رسد.

روزه شه شه لان (شش روز نخست ماه شوال)

بسیاری از مردم استان کردستان پس از عید فطر طبق یک سنت دینی شش روز (شه شه لان) اول ماه شوال را به نیت مزید اجر و ثواب و نیز به منظور بدرقه ماه مبارک رمضان دوباره روزه می گیرند. مردم کردستان مانند سایر مسلمانان اهل سنت روزه مستحبی «شه شه لان» را مستند به حدیثی از نبی مکرم اسلام می دانند که براساس آن هرکس شش روز نخست پس از عید فطر را روزه بدارد، مانند کسی است که همه سال ـ و در حدیث دیگری ـ همه عمر را روزه دار بوده باشد. این حدیث در منابع مهم روایی اهل سنت از جمله مسلم، ترمذی، ابی داود، بیهقی و طبرانی وارد گردیده است و مورد قبول همه مسلمانان اهل سنت جهان است.