همگرايي كشورهاي مسلمان در پرتو انقلاب اسلامي، فرصتها و محدودیت ها

انقلاب اسلامی ایران كه با اهداف و آموزه هایی در راستای ایجاد وحدت و همگرایی میان كشورهای اسلامی به پیروزی رسید و در سیاست خارجی خود، همواره از همگرایی ملل مسلمان حمایت كرده است، با توجه به دارا بودن جاذبه های ایدئولوژیك وهویت بخشی همچون حمایت از ملل محروم و مستضعف، حمایت از نهضتهای دینی و جنبشهای اسلامی و داشتن آموزه وحدت گرایی و اتحاد امت اسلامی و نیز با عنایت به تسری و گسترش ارزشهای اسلامی و انسانی به كشورهای تحت ستم و ملل مسلمان، توانسته است در مساله همگرایی كشورهای مسلمان فرصتهای زیادی ایجاد نماید.

در مرحله اول انقلاب اسلامی ایران با توجه به داشتن جاذبه های ایدئولوژیك مثل حمایت از ملل محروم و مستضعف ، حمایت از نهضتهای دینی و جنبشهای اسلامی و آموزه وحدت امت اسلامی و همچنین هویت بخشی مثل احیای تفكر اسلامی، احیای هویت اسلامی و طرح اسلام سیاسی مورد استقبال ملتهای جهان گردید و در ادامه بحث تسری و گسترش در حوزه انقلاب اسلامی مطرح شد كه می تواند بدین معنا باشد كه كشورهای اسلامی با مشاهده تجربه مثبت ملت ایران در از بین بردن نظام پادشاهی، رها شدن از سلطه و كسب آزادی در پی تسری دادن آن به كشور خود باشند.در این صورت الگوی انقلاب اسلامی ایران با توجه به جاذبه های فرهنگی و سیاسی به سرعت در میان ملل محروم و مستضعف گسترش یافته و باعث بوجود آمدن فضای فرهنگی و سیاسی جدید گردیده و می تواند به عنوان یك فرصت در همگرایی كشورهای اسلامی مؤثر واقع شود.در

این زمینه تاثیرات انقلاب اسلامی ایران بر جنبشهای اسلامی معاصر ازجمله در كشورهای عربستان ،عراق، فلسطین ، لبنان و مصر مورد بررسی واقع گردید كه این جنبشها تحت تاثیر انقلاب اسلامی بوجود آمده اند.
یكی از عواملی كه در ایجاد همگرائی كشورهای اسلامی نقش اساسی و تعیین كننده را ایفا می نماید، مربوط به نخبگان فكری كشورهای اسلامی است. در آموزه های انقلاب اسلامی بر مفاهیمی تاكید می شود كه در آن بر همفكری ، هم دلی و هم رایی جامعه نخبگان مسلمان تاكید می شود و بنظر می رسد جامعه پذیری نخبگان فكری در پرتو اصول، مبانی و آموزه های اسلام و انقلاب اسلامی می تواند حاوی ظرفیت ها و فرصت های زیادی برای تحقق یافتن همگرائی كشورهای اسلامی باشد. در این زمینه ایران اسلامی نه تنها به ترویج آموزه ها و ارزشهای وحدت آفرین پرداخت ، بلكه در عمل به تقویت محیط تفاهم وتبادل افكار و اندیشه و نزدیك ساختن دیدگاههای صاحب نظران و نخبگان فكری اقدام نمود.از جمله اقداماتی كه ایران اسلامی دراین راستا و در راستای همگرائی كشورهای اسلامی انجام داد عبارتند از: تاسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی ، تاسیس مركز جهانی علوم اسلامی(جامعه المصطفی العالمیه ) و برگزاری كنفرانسهای وحدت اسلامی.
اما محدودیت هایی كه همگرایی كشورهای اسلامی در پرتو انقلاب اسلامی در عمل باآنها مواجه بوده است، شامل مواردی همچون ایجاد ائتلاف سیاسی در منطقه، اختلافات فكری نظیر تضاد شیعه و سنی و عرب و عجم ونیز شركت بازیگران خارجی در نظم نوین منطقه ای می شود.
دستیابی به وحدت و همگرایی كشورهای اسلامی منوط به تحقق زمینه‌های ساختاری و فرایندی در میان ملت‌ها و دولت‌های اسلامی است. آنچه می‌توان درباره بازتاب انقلاب اسلامی ایران در میان ملت‌های اسلامی بیان نمود حكایت از

سطح بالایی از استقبال و همراهی با انقلاب اسلامی و آموزه‌های آن دارد. و ظرفیت‌ها و قابلیت‌های زیادی در میان ملت‌های اسلامی برای تحقق بخشیدن به همگرایی ملل اسلامی وجود دارد اما بخش دیگر همگرایی و وحدت در میان كشورهای اسلامی مربوط به دولت‌ها و حكومت‌های اسلامی كه غالباً بازتاب انقلاب اسلامی بر آنها با محدودیت و مانع مواجه بوده و در برخی موارد باعث ایجاد هراس و ترس آنها از انقلاب اسلامی ایران شده است آنچه مسلم است تحقق همگرایی كشورهای اسلامی در سطح دولت مستلزم ایجاد ائتلاف سیاسی در سطح منطقه‌ای و جهانی است كه به نظر می‌رسد بامحدودیت های زیادی مواجه است.
انقلاب اسلامی وقتی به پیروزی رسید با توجه به ناعادلانه دانستن ساختار نظام بین الملل، خواستار تحول در آن و شكل گیری نظام عادلانه جهانی بر مبنای منافع تمام كشورهای جهان و شكل گیری نظم نوین منطقه ای بدون حضور ابرقدرتهای جهانی گردید. بنابراین از طرفی با واكنش قدرتهای بزرگ(آمریكا و شوروی) مواجه شد و آنها یكسری اقداماتی را برای مقابله و تضعیف انقلاب اسلامی ایران انجام دادند. همچنین یكی از زمینه‌ها و شرایط رسیدن به همگرایی در میان كشورهای اسلامی مربوط به كارگزاران اصلی همگرایی یعنی نخبگان فكری و سیاسی است كه علیرغم وجوه اشتراکات اولیه اما همچنان تحت تأثیر تعارضات و اختلافات فكری و سیاسی فزایند‌ه ای است كه عملاً همگرایی كشورهای اسلامی را با محدودیت و مانع مواجه ساخته است. این تعارضات با پیروزی انقلاب اسلامی ایران وارد مرحله‌ نوینی شد و در دو محور اختلاف شیعه و سنی و عرب و عجم ساماندهی گردید. با توجه به تاكید انقلاب اسلامی بر نقش مردم، و با عنایت به اینكه اكثریت دولتهای اسلامی غیر مردمی و وابسته به قدرتهای

خارجی بودند، این دولتها در مقابل انقلاب ایران جبهه گیری كرده و واكنشهایی از خود نشان دادند كه از جمله آنها ایجاد تفرقه میان ملتهای اسلامی و جداسازی آنها از انقلاب اسلامی با ایجاد اختلاف میان شیعه و سنی و تشدید تضاد عرب و عجم بود و در شكل گیری نظم نوین منطقه ای تلاش نمودند از طریق ایجاد شورای همكاری خلیج فارس، نقش ایران اسلامی را محدود سازند.
بنابراین همگرایی كشورهای اسلامی در سطح سیاسی برای تحقق بخشیدن به امت اسلامی، سیاست خارجی مشترك، اتحادها و پیمانهای سیاسی منطقه‌ای بدلیل وابسته بودن اغلب حكام اسلامی، نداشتن پایگاه مردمی و احساس ترس آنها از آموزه‌های اسلام وانقلاب اسلامی با موانع و محدودیت‌های زیادی مواجه می‌باشد و این امر باعث گردید تا همگرایی كشور‌های اسلامی در پرتو آموزه‌های انقلاب اسلامی در سطح سیاست حاد با مانع مواجه گردد.
بنابراین به نظر می رسد جمهوری اسلامی ایران در مواردی كه در طول سه دهه گذر از انقلاب فرصت ایجاد كرده است ، می تواند سرمایه گذاری كرده و مانور دهد. ولكن در مواردی كه با محدودیت مواجه شده، خصوصا مسئله اختلافات شیعه و سنی و عرب و عجم نباید خیلی وارد شده و تاكید نماید. البته در عین حال باید گفت كه انقلاب ایران و جمهوری اسلامی تا حد زیادی توانسته است به اهداف خود برسد ، چرا كه آنچه بر ایران اهمیت داشته، تحت تاثیر قرار دادن ملتها بوده است و این امر اتفاق افتاده است .از طرفی دولتها در سراسر جهان با توجه به تحت تاثیر قرار گرفتن ملتهای خود مجبور شده اند تا حد زیادی به خواسته های مردم خود توجه كنند و این امر برای ایران یك موفقیت چشمگیری محسوب می گردد.
امید است كه این روند سیر صعودی خود را تا رسیدن به جامعه آرمانی اسلامی با حكومت واحد جهانی اسلام ادامه دهد.

نویسنده: محمد حقی، دانش آموخته حوزه علمیه قم و کارشناسی ارشد علوم سیاسی