واکاوی و فهم دقیق و همه جانبۀ سیرۀ عملی ائمه معصومین علیهم السلام به ویژه امام باقر(ع) دربارۀ وحدت اسلامی آنهم در شرایط کنونی دنیای اسلام، بیانگر خط سیر کلی اهتمام و تاکید بر به واحد بودن مسلمانان و به تبع آن جلوگیری از تفرقه و اختلاف افکنی امت اسلامی است.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد حسین مختاری؛ رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی و استاد سطوح عالی حوزه و دانشگاه در یادداشتی به مناسبت سالروز شهادت امام محمدباقر(ع) به تبیین راهبردها و جلوه های وحدت در سیرۀ امام باقر(ع) با تأکید بر اشتراکات مذهبی  برای مقابله با تکفیر و افراط گرایی در زمان آن امام همام پرداخته است.
 
مشروح این یادداشت را در ادامه می خوانید:
 
وحدت گرایی و تقویت کیان سیاسی اسلام در مقابل بیگانگان

دغدغه مندی امام باقر(ع) و ائمه معصومین علیهم السلام همچون جد بزرگواراشان نبی مکرم اسلام(ص) در ایجاد وحدت، الفت، اخوت و اجتناب از تشتت و اختلاف و تفرقه در جامعۀ اسلامی به شدت مشهود است، البته مسیر وحدت طلبی به گونه ای است که به تقویت و پذیرش نظام حکومت اموی و عباسی که با فرصت طلبی به قدرت رسیده بودند نیانجامد، بلکه رویکرد کلی وحدت طلبی آن حضرت در راستای حفظ کیان سیاسی اسلام و مقابله با بیگانگان قابل تعریف است.
 
لذا امام محمد باقر(ع) ، عمربن عبدالعزیز خلیفۀ اموی را نصیحت می کرد و این خلیفه نیز گاهی از امام مشورت می خواست. و یا اهتمام و تأکید  آن حضرت به ضرب سکه اسلامی که در راستای جلوگیری از سوء استفاده دولت روم در زمان عبدالملک صورت پذیرفت، خود مویّد این ادعاست.
 
تأکید بر مناسبتهای دینی و مذهبی؛ راهکار امام باقر(ع) در تقویت اتحاد امت اسلامی
 
با همۀ این تفاسیر آن حضرت در تبیین حقایق دینی و جلوگیری از انحراف و بدعت های زیان بار که رسالت اصلی هر مسلمانی به شمار می آید، هرگز شانه خالی نکرد؛ بلکه در مناسبت های مختلف مذهبی همچون حج، پرداخت زکات و دیگربرنامه های صحیح اسلامی  همچون نماز جمعه و جماعت  که رویکردهای مطلوب اجتماعی در آن دنبال می شد شرکت می نمود و دیگران را نیز به مشارکت در آن فرا می خواند؛ زیرا اقامه نماز جمعه و عیدین از جمله باشکوه ترین جلوه های وحدت گرایی امت اسلامی است؛ در این زمینه امام باقر (ع) به یکی از اصحابش فرمود: آیا کسی مثل تو باید بمیرد و در فریضه ای شرکت نکرده باشد؟ وقتی صحابی از ایشان می پرسد که چه کنم؟ امام(ع) می فرماید: در نماز جمعه شرکت کن. آن حضرت در فرازی دیگر می فرماید:«هرکس به طور پی در پی در سه نماز جمعه شرکت نکند، خداوند بر دلش مهر قساوت می زند».
 
تأکید بر هدایت پذیری جامعه از طریق سلوک اجتماعی و اخلاقی
 
تأکید بر هدایت پذیری جامعه از طریق سلوک اجتماعی و اخلاقی که با محوریت تربیت پیروان و نیز جلوگیری از انحرافات فکری و رفتاری عموم مسلمین صورت می گیرد از جمله خطوط اصلی سیرۀ وحدت بخش امام باقر (ع) به شمار می آید، بدین نحو که اجرای سیاست مبارزه منفی با حاکمان غاصب و توجه ائمه به عموم مسلمین و پیروان خود و الزام آنان به اتخاذ این رویکرد به جای قیام مسلحانه به خوبی مشهود است؛ در این بین سیرۀ تربیتی امام باقر(ع) در تبیین معارف شیعی به نحو احسن مورد توجه قرار گرفته است. اینگونه است که بیشترین روایات مربوط به "تقیه" از طریق آن حضرت روایت شده است که این استراتژی هوشمندانه در مواجهه با جریانات سیاسی آن عصر و زمانه، تقویت و تثبیت موقعیت آن امام و اصحاب و یارانش را فراهم نمود که در نهایت علیرغم  فقدان دسترسی به قدرت سیاسی در پیاده سازی اهداف دینی و ترویج فرهنگ اسلامی، در دراز مدت موجبات  بسط و گسترش  اندیشه اسلام ناب در جوامع اسلامی را مهیا کرد.

تأکید بر اشتراکات مذهبی؛ شکوه دیپلماسی وحدت آفرین امام باقر (ع)
 
گفتنی است تقسیم بندی عموم مردم به دسته ها و سلایق مختلف با قابلیت های گوناگون و تفاوت درجات ایمان و بصیرت در تبیین معارف دینی از جمله رویکردهای مهم وحدت آفرین امام باقر(ع)محسوب می شود که همزیستی مسالمت آمیز مسلمانان را علیرغم  تنوع افکار وسلایق پدید آورد.
 
این مولفۀ مهم راهبردی با طرح مشترکات مذهبی و اصول اخلاقی توانست از تفرقه گرایی در جهان اسلام بکاهد و در نهایت به  تضارب آرا و رشد و تعالی فکری مسلمانان و پویایی وحدت امت اسلامی منتهی شود.
 
در این زمینه زراره می گوید: خدمت آن حضرت رسیدم و عرض کردم: «ما افراد را با شاقول اندازه می گیریم؛ هرکس مانند ما شیعه باشد ، خواه از اولاد علی(ع) و خواه از غیر آنها، با او پیوند دوستی(به عنوان یک مسلمان و اهل نجات) برقرار می کنیم، و هر کس با عقیدۀ ما مخالف باشد، ما از او(به عنوان یک گمراه و اهل هلاک) تبری می جوییم»؛ لیکن امام(ع) فرمود؛ سخن خدا از سخن تو راست تر است؟!. اگر آنچه تو می گویی درست باشد، پس سخن خدا چه می شود ، آنجا که می فرماید:« الا المستضعفین من الرجال و النساء و الولدن لا یستطیعون حیله و لا یهتدون سبیلا»؛ مگر آن دسته از مردان و زنان و كودكانى كه به راستى تحت فشار قرار گرفته اند، نه چاره اى دارند و نه راهى (براى نجات از آن محیط آلوده ) مى یابند».پس«المرجون لامر الله؛  گروهی دیگر واگذار به فرمان خدا شده‏اند» چه شد؟«وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ ؛و کسانى که دلشان به دست آورده مى‌شود» چه کسانی هستند و کجایند؟!».
 
لذا نباید فراموش کرد توجه فراوان امام باقر(ع) به اخوت دینی و ارائۀ راهکارهای کلیدی در تحقق همزیستی اجتماعی مسلمانان و پیروان مذاهب، آموزه هایی ارزشمند هم چون مدارا، اخوت، معاشرت نیکو با مخالفان، حسن خلق، چشم پوشی از عیوب دیگران، خیر خواهی و اهتمام به امور مسلمانان را در منظومۀ تقریبی و وحدتی آن حضرت متبلور ساخته است.

راهبرد امام باقر (ع) برای نجات جامعه اسلامی از تکفیر و افراط گرایی
 
باید اذعان نمود مبنای وحدت آفرین امام باقر (ع) بر این امر استوار شده است که مسلمانان به رغم اختلافات فکری و اجتهادات مختلف، اعضای یک خانواده بزرگ و و پیکرۀ واحد امت اسلامی محسوب می شوند و باید در راستای  برقراری  روابط ایمانی و عاطفی تلاش کنند؛ با چین نگاهی است که می توان در برابر بدبینی ، پدیدۀ شوم تکفیر و افراط گرایی قیام کرد  و اتحاد امت اسلامی را  رقم زد.
 
در این زمینه امام باقر(ع) می فرماید: «برادر مسلمانت را دوست بدار و هر آنچه برای خود می پسندی برای او بپسند، و هر آنچه برای خود نمی پسندی برای او نپسند.هر گاه گرفتاری آمد، از او غمخواری نما و هر گاه چیزی از تو خواست بدو عطا کن، و او را از خیری بازمدار تا او نیز بازمدارد، و پشتیبانش باش تا پشتیبانت باشد».
 
با تأمل در این روایت نورانی باید گفت مراد از مسلمان در این فراز نورانی، اعم از شیعه و سنی است، هم چنین مسلمانان را برادران یکدیگر خوانده است و عنوان مسلم نیز به مانند دیگر روایات از ائمۀ معصومین(ع) به قید خاصی مقید نشده است.
 
و یا در فراز دیگری از آن امام همام، بر ترک مخاصمه و ستیزه جویی با مخالفان تأکید شده است، آن حضرت در روایتی فرمود:«ستیزه جویی موجب از بین رفتن دین و حبط اعمال می گردد و نتیجه مستقیم آن، ایجاد شک و تردید است».
 
بدیهی است امامان شیعه با گشودن باب اجتهاد و تأویل، ممانعت از تنگ نظری و بدبینی نسبت به مخالفان ، پرهیز از خودخواهی و استبداد رأی...در راستای پیشگیری از رواج تکفیر تلاش کرده اند، دراین زمینه امام باقر(ع)فرمود: «هر گاه کسی، دیگری را کافر برشمرد، بی گمان یکی از آن دو، سزاوار کفر است. اگر با کافری چنین گفته باشد، راست گفته است، اما اگر مومن باشد، کفر به خودش باز می گردد. پس، از طعنه زدن به مومنان بر حذر باشید.»
 
آری رویکرد امام باقر (ع) به مانند دیگر امامان شیعه به مقولۀ وحدت، به مثابۀ استراتژی راهبردی است نه تاکتیک سیاسی، هم چنین در نگاه متعالی آن حضرت نه تنها تکفیر مومنان بلکه سب و لعن و هتک حرمت آنان نیز همانند قتل آنان است.