توسعه بانکداری اسلامی در جهان

بانکداری اسلامی بصورت فعلی از حدود نیمه دهه ۱۹۷۰ در خاور میانه بوجود آمده است. انتشار کتاب مشهور "البنک الربوی فی الاسلام" اثر متفکر بزرگ شیعی سید محمدباقر صدر در اشاعه این تفکر تاثیر زیادی داشت و بسیاری از افراد را به فکر بانکداری اسلامی انداخت. از جمله محمد الفیصل برادر زاده پادشاه عربستان که نخستین بانک های اسلامی را در اواسط دهه ۱۹۷۰ در عربستان، مصر و سودان پایه گذاری کرد.

ناگفته پیداست که میان استقرار نظام بانکداری اسلامی و تاسیس بانک اسلامی تفاوت وجود دارد، آنچه امروز در کشور جمهوری اسلامی ایران و پاکستان وجود دارد، استقرار بانکداری غیر ربوی است در حالیکه در بسیاری از ممالک دیگر بانک های اسلامی در داخل یک نظام بانکداری سنتی و ربوی ایجاده شده است.

در مورد تاریخچه بانکداری اسلامی کاوش چندانی انجام نشده اما برخی معتقدند که تلاش ها جهت اسلامی کردن بانکداری به اوایل دهه ۱۹۴۰ برمی گردد ولی اولین موسسه ای که به صورت منسجم بانکداری اسلامی را وجهه همت خویش قرارداده بود در سال ۱۹۶۳ در مصر افتتاح شد و این تجربه تا سال ۱۹۶۷ ادامه داشت و تا این زمان تعداد ۹ فقره از این بانک ها در این کشور ایجاد شده بود . این بانک ها نه بهره داده و نه می گرفتند و در زمینه تجارت و صنعت به طور مستقیم یا با مشارکت دیگران سرمایه گذاری می کردند و منافع حاصله را بین سپرده گذاران خود تقسیم می کردند.

بانک اجتماعی ناصر در سال ۱۹۷۱در مصر تاسیس شد و به عنوان یک بانک تجاری که بر اســـــــاس نفی بهره فعالیت میِ کرد اعلام موجودیت کرد و به تدریج بانک های اسلامی در کشورهای خاورمیانه اعلام موجودیت کرده و موج بانک های اسلامی به آسیای جنوب شرقی سرایت کرد.

قدم دوم در مسیر بانکداری اسلامی در سال ۱۹۷۰ بود که در کنفرانس وزرای خارجه کشورهای اسلامی دولت مصر و پاکستان به صورت مشترک

از تاسیس بانک بین المللی اسلامی حمایت کردند. در نهایت در سال ۱۹۷۵ با مطالعه ۳ ساله دولت مصر در جهت تاسیس ساختار نهاد بانک اسلامی بانک توسعه اسلامی تاسیس شد .

در طول زمان، بانکداری اسلامی در کشورهای مختلف توسعه یافته است ولی بین روش های بکارگیری در بانکداری اســـلامی که در کشورهای مختلف به کار می رود تفاوت هایی وجود دارد و همین مساله عمومی سازی بانکداری اسلامی را مشکل می سازد.

در سال های اخیر در برخی کشورها شاهد گسترش فعالیت موسسات مالی و بانکی اسلامی هستیم که با ارائه ابزارهای مالی در چارچوب شریعت اسلامی به جذب سرمایه گذاران مسلمان و غیر مسلمان مبادرت می کنند.

گرچه بخش زیادی از فعالیت بانکهای اسلامی در خاور میانه و جنوب شرقی آسیا متمرکز شده ولی بانکداری اسلامی طرفدارانی نیز در اروپا و آمریکا دارد.

به طوری که براساس آمار اعتبارات خدمات مالی انگلیس، حساب‌هایی که خواستار تسهیلات بانکی مبتنی بر قوانین شرع اسلام هستند، هم اکنون به بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار افزایش یافته است و هر سال نیز ۱۰ تا ۱۵ درصد بر این مقدار افزوده می‌شود.

بحران اخیر مالی و اقتصادی در جهان ، بسیاری از کارشناسان اقتصادی در کشورهای با اقتصاد آزاد را بر آن داشته است که توجه خاصی به اصول بانکداری اسلامی مبذول کنند .در همین خصوص در آسیا نیز اقتصاد اسلامی بسرعت در حال رشد است و مالزی می‌کوشد به عنوان یک قطب منطقه‌ای در این عرصه شناخته شود. اندونزی، تایلند و سنگاپور نیز از دیگر کشورهایی هستند که بخش اقتصاد و بانکداری اسلامی خود را گسترش داده‌اند.

از این رو گسترش و رونق بانکداری اسلامی در میان کشورهای اسلامی از یک سو و تقاضای کشورهای غربی مبنی بر تطابق قوانین بانکداری آنها با قوانین اسلامی نیز از سوی دیگر، رشد چشمگیر این نوع نظام بانکی را رقم زده است.

به این ترتیب اهمیت بانک‌های اسلامی اکنون به یک امر واقعی و انکارناپذیر در حوزه بانکداری و اقتصاد بین‌الملل بویژه پس از وقوع بحران اقتصادی در جهان ، تبدیل شده است.

بدون تردید آنچه در بانکداری اسلامی مدنظر است ، کارآمدی بانکداری بدون ربا بعنوان یکی از ابزارهای اقتصاد اسلامی است که با حرام دانستن بهره رایج در سیستم بانکداری غربی، سود حلال بر مبنای آموزه های دینی را جایگزین کرده است.