پرتوی از قرآن اثر ماندگار آیت‌الله طالقانی به استواری بازتاب شخصیت و منش و هویت نویسنده خویش است تفسیری عقلی است که کوشیده است قرآن کریم را از دریچه عقل بنگرد و معانی آیات متعدد قرآن را به نیروی عقل دریابد.
اشتراک گذاری :
به گزارش حوزه سایر رسانه ها خبرگزاری تقریب به نقل از ایکنا، به انگیزه چهل و دومین سالروز درگذشت آیت‌الله طالقانی در یادداشتی به بررسی نگاه و اندیشه قرآنی این عالم بزرگ پرداخته‌ایم. کریم فیضی در این یادداشت آورده است:
آیت‌الله سیدمحمود طالقانی نامی جمیل است که گذشت زمان نه تنها از جمالش نکاسته بلکه مقادیری نیز بر آن افزوده است. در بین شخصیت‌های ملت‌ها و فرهنگ‌های قدیم و جدید تنها تعداد اندکی از نام‌ها چنین سرگذشت ویژه‌ای می‌یابند که با گذشت زمان نه تنها رنگشان را از دست نمی‌دهند بلکه فروغی بیشتر و نوری تازه‌تر پیدا می‌کنند. چنین می‌نماید که زمان عاجز از کهنه کردن این چهره‌ها ترجیح می‌دهد در نقش جلادهنده‌شان نمایان شود و چون نمی‌تواند تابششان را کم کند، بر بازتابشان می‌افزاید. به هر روی، این نام نورانی در بیش از چهل سالی که از درگذشتش می‌گذرد از جنبه‌های گوناگونی نگریسته شده و طبیعی بوده که نگاه‌های متنوعی بر واقعیت و حقیقت مسمایش افکنده شود.
آیت‌الله از دریچه سیاست و اخلاق عده‌ای که تعدادشان اندک نیست از دریچه سیاست به او نگریسته‌اند و با بالاترین نمره جایگاهش را منحصر به‌فرد ارزیابی کرده‌اند. گروهی دیگر از دریچه اخلاق به ارزیابی کارنامه‌اش نشسته‌اند. از این حیث نیز زیست و حیات آیت‌الله واجد نمره‌ای متعالی تشخیص داده شده به این دلیل واضح که بعد از تلاش‌ها و تکاپوی‌های سیاسی که سرخط و بنیاد زندگی او را شکل می‌داده، اخلاق و زیست اخلاقی اساسی‌ترین وجه شخصیتی این بزرگوار است.
در روایات دست اول که شامل گزارش‌های کسانی است که با او زیسته و از نزدیک با او حشر و نشر مستمر داشته‌اند، گزاره‌های اخلاقی و ملاحظات دقیق مربوط به اخلاقیات فردی و اجتماعی و حتی سلوک اخلاقی با معارضان و دشمنان، حجم عمده و اصلی روایت‌ها را به خود معطوف داشته است. دلیل موضوع روشن است. سیدمحمود طالقانی هرچند از مشعلداران مبارزه و ارکان مخالفت سیاسی علیه عدم آزادی و اختناق ریشه‌دار برآمده از استبداد شناخته می‌شود که بخش عمده زندگی‌اش در تلاش برای آزادی و عدالت گذشته است با این حال، در تمام مراحل این تلاش جانکاه و خسته کننده، همواره مشعلی از اخلاق در دست داشته و در هیچ مرحله‌ای شمع صدق، راستی، تواضع، نوع‌دوستی و مردمداری از دست ننهاده است حتی زمانی که سهمگین‌ترین محکومیت‌ها را به جان خریده است حتی زمانی که طولانی‌ترین حبس‌ها را متحمل شده است و حتی زمانی که پس از عمری مبارزه طاقت‌فرسا در مقام یکی از پیشوایان تراز نخست مبارزه منتهی به فتح و غلبه، طعم پیروزی را چشید و در صدر قدرت ایستاد.
حضور قرآن در متن زندگی آیت‌الله طالقانی
تأمل در بند بند گزارش‌هایی که موافقان و مخالفان از مراحل زندگی آیت‌الله طالقانی گزارش کرده‌اند نشان دهنده این واقعیت شورانگیز است که او در همه مراحل اصالت را به اخلاق داده و تحت هیچ شرایطی اخلاق را فدای چیزی دیگر نکرده حتی پیروزی و این امری شگرف است و در بین ارباب پیروزی و ظفر، جزو موارد نادر و نایاب محسوب می‌شود مگر اینکه سیره و شیوه کسانی دیگر را ملاک قرار دهیم که متأثر از حقایقی بالاتر از واقعیت متعارف بوده‌اند، کسانی که منطقشان ملهم از وحی بوده است. در صدر صاحبان این منطق پیامبر مکرم اسلام(ص) و جانشین ابدی او علی بن ابیطالب(ع) ایستاده است. این منطق را در جایی جز کتب آسمانی و به طور خاص قرآن نمی‌توان یافت. اینجا و در این ساحت است که مجهول شخصیت آیت‌الله طالقانی گشوده می‌شود و می‌توانیم نقاب از یگانگی حال و رفتار او در ساحت‌های متضادی چون محکومیت و بر صدر نشستن برگیریم و گره از این مجهول ناب بگشائیم. آری، ثقل ماجرا این است که آیت‌الله طالقانی شخصیتی قرآنی بود و قرآن در جان او رسوخی بلند و بالا داشت.
آنچه این موضوع را در منتهای ثبوت اثبات می‌کند غیر از رفتار قرآنی سرشار از اخلاق و انسانیت و انعطاف و توسع او، اثر قرآنی‌اش «پرتوی از قرآن» است که بی‌تردید جزو برترین تألیفات قرآنی قرن گذشته در ساحت تفسیر است. سخن گفتن از این تفسیر طبعا محتاج تفصیلی است که این یادداشت فاقد آن است. به نحو اجمال می‌توان گفت پرتوی از قرآن که به استواری بازتاب شخصیت و منش و هویت نویسنده خویش است تفسیری عقلی است که کوشیده است قرآن کریم را از دریچه عقل بنگرد و معانی آیات متعدد قرآن را به نیروی عقل دریابد. اگر بخواهیم این موضوع را از خلال سطور خود پرتوی از قرآن اثبات کنیم بالضروره باید تمام یا بخش عمده این کتاب را به عنوان شاهد مثال ذکر کنیم.
بر پایه آنچه گفتیم «پرتوی از قرآن» جزو تفاسیر عقلی و نه لزوما فلسفی به شمار می‌رود که مؤلفش در تلاش برای فهم معانی آیات و تفهیم و تبیین آنها پیش و بیش از هرچیز به افادات عقل و برآیندهای عقل تمسک جسته است تا بتوان با صراحت تمام از قرار دادن عقل در خدمت وحی و قرآن سخن به میان آورد. عقلانیت آیت‌الله طالقانی نمونه‌ای خدشه‌ناپذیر از تلاش عالمانه مردی است که بی شک اگر مسلح به سلاح فلسفه و نگرش فلسفی و عرفانی می‌بود دایره اثرگذاری‌اش مرزهای سیاست و اخلاق روزگار خویش را درمی‌نوردید و تا بیکران دوام می‌یافت. به همین دلیل از نحله‌های دیگر تفسیری از نوع تفسیر ادبی، روایی، فلسفی، عرفانی، کلامی و نیز قرآن به قرآن در این کتاب هیچ نشانی به چشم نمی‌آید و جز چند روایت آن هم در ابتدای کتاب شاهد دیگری از گرایش اثر به گرایشات شناخته شده تفسیری وجود ندارد.
کافی است به صفحات مختصر تفسیر سوره حمد در جلد نخست و تفسیر سور قصار پایانی قرآن در جلد آخر «پرتوی از قرآن» مراجعه کنیم تا سیطره عقل از نوع تفکر آزاد و تحلیل معطوف به فکر در این تفسیر و غیبت شیوه‌ها و متدهای دیگر را برای العین دریابیم. از این رو مدعای کسانی که با قاطعیت از تفسیر قرآن به قرآن بودن پرتوی از قرآن سخن گفته‌اند مجازی بیش نیست که جز با تاویل کردن به معنای دور مدعا قابل تحلیل نیست چون نخستین لازمه تفسیر قرآن به قرآن که آوردن آیات هم معنا و قریب المعنی برای تفهیم آیات است در پرتوی از قرآن به شکلی محسوس غایب است.
با این حال، با اینکه بیش از شصت سال از زمان نگارش و انتشار این کتاب گذشته است، به نظر می‌رسد هنوز بر اتقان و اعتبار خویش باقی است هرچند که به دلیل اینکه شامل همه قرآن نمی‌شود آنچنانکه که باید محل مراجعه و استناد قرار نمی‌گیرد. این اتقان به دلیل اتقان شخصیت مطهر آیت‌الله طالقانی است؛ مردی که می‌توان درباره‌اش با اطمینان و بی‌مضایقه نوشت.
عده‌ای که تعدادشان اندک نیست از دریچه سیاست به او نگریسته‌اند و با بالاترین نمره جایگاهش را منحصر به‌فرد ارزیابی کرده‌اند. گروهی دیگر از دریچه اخلاق به ارزیابی کارنامه‌اش نشسته‌اند. از این حیث نیز زیست و حیات آیت‌الله واجد نمره‌ای متعالی تشخیص داده شده به این دلیل واضح که بعد از تلاش‌ها و تکاپوی‌های سیاسی که سرخط و بنیاد زندگی او را شکل می‌داده، اخلاق و زیست اخلاقی اساسی‌ترین وجه شخصیتی این بزرگوار است.
در روایات دست اول که شامل گزارش‌های کسانی است که با او زیسته و از نزدیک با او حشر و نشر مستمر داشته‌اند، گزاره‌های اخلاقی و ملاحظات دقیق مربوط به اخلاقیات فردی و اجتماعی و حتی سلوک اخلاقی با معارضان و دشمنان، حجم عمده و اصلی روایت‌ها را به خود معطوف داشته است. دلیل موضوع روشن است. سیدمحمود طالقانی هرچند از مشعلداران مبارزه و ارکان مخالفت سیاسی علیه عدم آزادی و اختناق ریشه‌دار برآمده از استبداد شناخته می‌شود که بخش عمده زندگی‌اش در تلاش برای آزادی و عدالت گذشته است با این حال، در تمام مراحل این تلاش جانکاه و خسته کننده، همواره مشعلی از اخلاق در دست داشته و در هیچ مرحله‌ای شمع صدق، راستی، تواضع، نوع‌دوستی و مردمداری از دست ننهاده است حتی زمانی که سهمگین‌ترین محکومیت‌ها را به جان خریده است حتی زمانی که طولانی‌ترین حبس‌ها را متحمل شده است و حتی زمانی که پس از عمری مبارزه طاقت‌فرسا در مقام یکی از پیشوایان تراز نخست مبارزه منتهی به فتح و غلبه، طعم پیروزی را چشید و در صدر قدرت ایستاد.
