حضرت جواد (ع) بر اين باور بودند كه آيات الهى بايد در جامعه فراگير شود و تمام مسلمانان در گفتار، رفتار و استدلال روزمره خود از قرآن و معارف بلند آن بهره گيرند، به همين جهت ايشان سعى مى كردند در گفتگوها و معاشرت و همچنين برخورد با مردم از آيات قرآن استفاده كند. امام جواد به عنوان پاسدار حريم وحى از تفسيرهاى نابجا و غير عقلانى آيات قرآن جلوگيرى كرده و علما و دانشمندان را به سوى فهم صحيح آيات راهنمايى مىكرد.
اشتراک گذاری :
یكى از ابعاد بزرگ زندگى ائمه، بعد فرهنگى آنها است. امامان معصوم هركدام درعصر خود فعالیت فرهنگى داشته و در مكتب خویش شاگردانى تربیت مىكردند. علوم و دانشهاى خود را توسط آنان در جامعه منتشر مىكردند، اما شرايط اجتماعى و سیاسى زمان آنان یكسان نبوده است، مثلا در زمان امام باقر(ع) و امام صادق (ع) شرايط اجتماعى مساعد بود و به همین علت است كه تعداد شاگردان و راویان حضرت صادق (ع) بالغ برچهار هزار نفر است. ولى از دوره امام جواد تا امام عسكرى (ع) به دلیل فشارهاى سیاسى و كنترل شدید فعالیت آنان از طرف دربار خلافت، شعاع فعالیت آنان بسیار محدود بود و از این نظر تعداد راویان و پرورش یافتگان مكتب آنان نسبت به زمان حضرت صادق (ع) كاهش بسیاري داشته است.
جايگاه علمي امام نزد علماي فريقين در منابع تشیّع و تسنّن از امام محمد تقي(ع) بیش از دويست و بیست حدیث در زمینه هاي مختلف فقهي، اخلاقي و اجتماعي وجود دارد که تعداد يكصد و بیست نفر، احادیث صادره از آن حضرت را روایت کرده اند. كمي تعداد راويان و شاگردان حضرت رامي توان به محاصره شدیدو تحت مراقبت و كنترل سیاسى بودن، و از طرف دیگر زود به شهادت رسیدن ايشان دانست كه به اتفاق نظر دانشمندان بیش از بیست و پنج سال عمر نكردند. از آثار به جاي مانده از آن بزرگوار مي توان به عظمت علمي و احاطه ایشان بر مسائل فقهي، تفسیري، عقیدتي و نیز دعا و مناجات پي برد. چنان که در لابلاي کلمات قصار زیبایي که از آن حضرت به ما رسيده، کمالات اخلاقي ایشان به خوبي نمایان است. بخشي از کلمات قصار امام را"ابن صبّاغ مالکي" در کتاب «الفصول المهمّه» آورده است. ونيز در کتاب«تحف العقول» و مصادر دیگر این نوع کلمات فراوان یافت مي شود. و بخش عمده روایات فقهي امام را باید در نامه هایي که در پاسخ به بلاد مختلف اسلامي فرستاده اند، جستجو کرد. با اين حال در میان همین تعداد محدود اصحاب و راویان آن حضرت، چهرههاى درخشان و شخصیتهاى برجستهاى مانند: "على بن مهزیار"، "احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى"، "زكریا بن آدم"، "محمد بن اسماعیل بن بزیع"، "حسین بن سعید اهوازى"، "احمد بن محمد بن خالد برقى" بودند كه هر كدام ازاين افراد از جايگاه علمى و فقهى خاصى برخوردارند و برخى داراى تالیفات متعدد بوده اند. امام محمد تقي (ع) از ديدگاه اهل سنت راویان احادیث امام جواد علیه السلام تنها در محدثان شیعه خلاصه نمىشوند، بلكه محدثان و دانشمندان اهل تسنن نیز معارف و حقایقى از اسلام را از آن حضرت نقل كردهاند. به طور مثال "خطیب بغدادى" احادیثى با سند خود از آن حضرت نقل كرده است. هم چنین "حافظ عبد العزیز بن اخضر جنابذى" در كتاب «معالم العترة الطاهرة» و مؤلفان ديگري مانند: "ابو بكر احمد بن ثابت"،" ابواسحاق ثعلبى "و محمد بن مندة بن مهربذ" در كتب تاریخ و تفسیر خویش روایاتى از آن حضرت نقل كردهاند. امام جواد نخستين امامى بود كه در خرد سالى به منصب امامت رسيد. حضرت مناظرات و بحث و گفتگوهايى داشته است كه برخى از آنها بسيار پر سر و صدا و جالب بوده است. علت اصلى پيدايش اين مناظرات اين بود كه از يك طرف، امامت او به خاطر كمى سن براى بسيارى از مردم كاملا ثابت نشده بود، از اين رو براى اطمينان خاطر و به عنوان آزمايش سؤالات فراوانى از آن حضرت مىكردند. از طرف ديگر، در آن مقطع زمانى قدرت معتزله افزايش يافته بود و مكتب اعتزال به مرحله رواج و رونق گام نهاده بود و حكومت وقت در آن زمان از آنان حمايت و پشتيبانى مىكرد و از سلطه و نفوذ خود و ديگر امكانات مادى و معنوى حكومتى، براى استوارى و تثبيت خط فكرى آنان و ضربه زدن به گروههاى ديگر و تضعيف موقعيت و نفوذ آنان به هر شكلى بهره بردارى مىكرد. خط فكري معتزليان اينگونه بود كه دستورها و مطالب دينى را به عقل خود عرضه مىكردند و آنچه را كه عقلشان صريحا تاييد مىكرد مىپذيرفتند و بقيه را رد و انكار مىكردند و چون نيل به مقام امامت امت در سنين خردسالى با عقل ظاهر بين آنان قابل توجيه نبود، سؤالات دشوار و پيچيدهاى را مطرح مىكردند تا به پندار خود، آن حضرت را در ميدان رقابت علمى شكست بدهند. در همه اين بحثها و مناظرات علمى، حضرت جواد (ع) در پرتو علم امامت با پاسخهاى قاطع و روشنگر، هر گونه شك و ترديد را در مورد پيشوايى خود از بين مىبرد و امامتخود و نيز اصل امامت را تثبيت مىنمود.
سال شهادت حضرت جواد (ع) "ابن ابي ثلج بغدادي" در تاريخ ائمه ، "محمد بن يعقوب كليني" در اصول كافي ، "شيخ مفيد" در الارشاد ، "طبرسي امامي" در دلائل الامامة ، "علامه مجلسي" در بحار الانوار و "محدث قمي " در منتهي الامال، سال شهادت حضرت را ۲۲۰ هجري مي دانند . "محمد بن يعقوب كليني "روز شهادت امام محمد تقي (ع) را سه شنبه ششم ذيقعده سال ۲۲۰هجري قمري و "محمد بن حرير بن رستم طبري"، سه شنبه پنجم ذيحجه سال ۲۲۰ هجري دو ساعت پس از بالا آمدن آفتاب را روز شهادت حضرت دانسته اند . "علامه مجلسي" ، "شيخ عباس قمي" ، "سيد محمد كاظم قزويني" آخر ماه ذيقعده سال ۲۲۰هجري را روز شهادت امام جواد بر مي شمارند. همه محدثان و مورخان بالاتفاق مكان شهادت حضرت امام جواد (ع) را بغداد مي دانند.
چند حديث از امام محمد تقي (ع): ثَلاثٌ يَبْلُغْنَ بِالْعَبْدِ رِضْوانَ اللّهِ: كَثْرَةُ الاْ سْتِغْفارِ، وَ خَفْضِ الْجْانِبِ، وَ كَثْرَةِ الصَّدَقَةَ.(۱۰۶) : سه چيز، سبب رسيدن به رضوان خداى متعال مى باشد: ۱ - نسبت به گناهان و خطاها، زياد استغفار و اظهار ندامت كردن . ۲ - اهل تواضع كردن و فروتن بودن . ۳ - صدقه و كارهاى خير بسيار انجام دادن .
الْعامِلُ بِالظُّلْمِ، وَالْمُعينُ لَهُ، وَالرّاضى بِهِ شُرَكاءٌ.(۱۰۷) انجام دهنده ظلم ، كمك دهنده ظلم و كسى كه راضى به ظلم باشد، هر سه شريك خواهند بود. التَّواضُعُ زينَةُالْحَسَبِ، وَالْفَصاحَةُ زينَةُالْكَلامِ، وَ الْعَدْلُ زينَةُالاْ يمانِ، وَالسَّكينَةُ زينَةُالْعِبادَةِ، وَالْحِفْظُ زينُةُالرِّوايَةِ.(۱۰۸) فرمود: تواضع و فروتنى زينت بخش حسب و شرف ، فصاحت زينت بخش كلام ، عدالت زينت بخش ايمان و اعتقادات ، وقار و ادب زينت بخش اعمال و عبادات ؛ و دقّت در ضبط و حفظ آن ، زينت بخش نقل روايت و سخن مى باشد.
