ایران صدرنشین بلامنـازع علوم پیشرفته در منطقه

به گزارش سرويس ساير رسانه ها خبرگزاری تقریب به نقل از فرهیختگان:
5 سالی از ابلاغ سیاست‌های کلی «علم و فناوری» از سوی مقام معظم رهبری می‌گذرد، سیاست‌هایی که در 6 بند تنظیم شده و تاکید ویژه‌ای به رشد شاخص‌های علمی و ارتقای جایگاه جهانی ایران دارد. براساس این سیاست‌ها که در بخش‌هایی از آن به تولید علم و توسعه نوآوری و نظریه‌پردازی، توسعه علوم پایه و تحقیقات بنیادین، دستیابی به علوم و فناوری‌های پیشرفته با سیاستگذاری و برنامه‌ریزی ویژه و... اشاره شده، باید وضعیت علمی کشور به‌گونه‌ای تغییر کند که ایران به قطب علمی و فناوری جهان تبدیل شود. هرچند هنوز یک دهه از ابلاغ این سیاست‌ها نگذشته، اما در همین بازه زمانی کوتاه براساس پایگاه سایمگو که مرجع‌ترین پایگاه رده‌بندی کشورها در حوزه علم و فناوری محسوب می‌شود، ایران توانسته از جایگاه 22 جهانی در سال 2008 به جایگاه شانزدهم در سال 2018 برسد. مساله‌ای که نشان از توانایی و وجود ظرفیت‌های فراوان در فضای آکادمیک کشور برای تبدیل شدن به قطب علمی و فناوری دنیا دارد. البته ممکن است هنوز در برخی حوزه‌ها تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله داشته باشیم، اما در مجموع رشد علمی کشور از شتاب خوبی برخوردار است، به‌طوری که ایران نه‌تنها گوی سبقت را از بسیاری کشورهای دنیا گرفته، بلکه توانسته در منطقه نیز کشور ترکیه را که زمانی حرف اول علمی را در خاورمیانه می‌زد، پشت سر بگذارد و الان در جایگاه اول منطقه قرار بگیرد، براساس آخرین رتبه پایگاه علمی «سایماگو» در سال 2018 ایران با 60268 سند علمی صدرنشین بلامنازع غرب آسیا و شمال آفریقا قرار دارد و کشور ترکیه با 45582 اثر علمی و عربستان با 23469 اثر در رتبه‌های بعدی قرار دارند. این اتفاق در حالی رخ داده که به‌رغم تحریم‌های اقتصادی، ایران با تحریم‌های علمی نیز روبه‌رو بوده است و همین مساله اهمیت رسیدن به جایگاه اول در منطقه و شانزدهم در دنیا را بیش از پیش می‌کند. در این گزارش جایگاه ایران در 10 حوزه برتر فناوری را مورد بررسی قرار داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

فاصله چشمگیر ایران با کشورهای منطقه در مهندسی هوافضا
مهندسی هوافضا: این رشته شاخه‌ای اصلی از رشته‌های مهندسی است که تمرکز اصلی آن بر طراحی هواپیما و فضاپیماست. مهندسی هوافضا یکی از پیشروترین زمینه‌های پژوهشی است و زمینه‌های پیشرفت و جهش در دیگر رشته‌های دانش و مهندسی را فراهم ساخته ‌است. در ایران رشته مهندسی هوافضا در سال‌های اخیر پیشرفت چشمگیری داشته و به‌عنوان رشته اول علمی ایران در نقشه علمی کشور شناخته می‌شود. ساخت ماهواره و ماهواره‌برها در سال‌های اخیر را می‌توان نمود عینی پیشرفت در این رشته دانست. هرچند در سال 75 ایران در رتبه 46 دنیا قرار داشت اما نگاه آینده‌محور به این رشته باعث شد در سال گذشته ایران با ارتقا 33 پله‌ای به رتبه 13 دنیا قرار گرفته است. این درحالی است که ایران با تولید 486 سند مطالعاتی در زمینه هوافضا توانسته است رتبه اول منطقه را به دست آورد.

پیشرفت بی‌رقیب ایران در مهندسی دریا
مهندسی دریا: این رشته را می‌توان یکی از رشته‌های مهم و به قولی «مادر» در نظر گرفت، چراکه امروز حجم عظیمی از حمل‌ونقل باری و مسافری دنیا از طریق دریا انجام می‌شود و همچنان‌که اتصال کشورها به آب‌های آزاد، برای موقعیت‌های سیاسی و ژئوپلیتیک کشورها اهمیت دارد، قدرت و توانایی بهره‌برداری از این فرصت نیز بااهمیت است. رشته مهندسی دریا به طراحی، محاسبه و ساخت اجزایی می‌پردازد که اساس کار آنها مبتنی‌بر حرکت و شناوری در آب است و مجاورت ایران با آب‌های آزاد و اهمیت تجارت و البته دفاع از این آب‌ها باعث اهمیت رشته مهندسی دریا در ایران شده است. پیشرفت‌های اخیر ایران در زمینه‌های دریایی از جمله ساخت ناوشکن جماران یا تعمیر و ساخت کشتی‌های باری نشان‌دهنده پیشرفت ایران در زمینه مهندسی دریاست. رتبه بندی سایماگو نیز در سال‌های اخیر پیشرفت محسوس ایران در این رشته را نشان می‌دهد. در حالی که ایران در سال 75، رتبه 50 دنیا را داشت در سال گذشته به رتبه 10 دنیا دست یافت و البته توانست در رقابت با سایر کشورهای منطقه نیز به رتبه نخست دست پیدا کند، این در حالی است که ایران 22 سال پیش در رتبه 5 منطقه قرار داشت.

صعود 13 پله‌ای ایران در حوزه زمین شناسی
علوم زمین و زمین شناسی: قطعا حوزه زمین‌شناسی آن هم برای کشور ایران که جزء مناطق زلزله خیز دنیا محسوب می‌شود یکی از رشته‌های حیاتی است؛ رشته‌ای که به دانشجویان درباره راز و رمزهای سیاره زمین می‌گوید و دانشجویان با پشت سر گذاشتن واحدهای درسی مختلف اعم از زمین‌شناسی فیزیکی، زمین‌شناسی تاریخی، باورشناسی نوری، سنگ‌های رسوبی، سنگ‌های آذرین، زمین فیزیک و نقشه‌برداری می‌توانند به این رازهای نهفته در سینه زمین پی ببرند و درباره آینده زمین پیش‌بینی داشته باشند. فارغ‌التحصیلان این رشته در وزارتخانه‌های صنعت، نفت، نیرو، راه، جهاد کشاورزی، علوم، آموزش‌وپرورش، سازمان زمین‌شناسی و زلزله کشور، موسسه ژئوفیزیک و... جذب می‌شوند. جایگاه ایران در این رشته نیز به سی‌ویکم در سال 2008 به هجدهم در سال 2018 رسیده و کشورمان توانسته باز هم با پشت سر گذاشتن ترکیه به جایگاه اول منطقه دست یابد.

افزایش توجه به مسائل محیط زیستی در 20 سال اخیر
علوم محیط‌زیستی، حوزه‌ای چندبرنامه‌ای است که نیازمند همراهی اصول فیزیکی، شیمیایی و بیولوژی با تجزیه و تحلیل مهندسی برای محافظت محیط‌زیست و ترمیم آن است. هدف از این حوزه، آموزش افرادی است که توانایی‌های لازم جهت طراحی و نظارت برحسن اجرای پروژه‌های تخصصی در زمینه‌های مختلف مهندسی محیط‌زیست را دارا بوده و در کنار آن قادر به انجام تحقیقات لازم جهت حل مسائل و مشکلات زیست‌محیطی کشور باشند. این رشته را نیز می‌توان از خصوصیات عصر حاضر در صحنه آموزش‌عالی جهانی دانست. هرچند ایران در سال 75 در رتبه 62 رتبه‌بندی سایماگو این رشته در جهان قرار داشت، اما اکنون و پس از گذشت 22 سال، باوجود نیاز کشور به توجه به مسائل محیط‌زیستی به رتبه 18 جهانی با تولید 4288 سند مطالعاتی دست یافته است. رتبه علمی ایران در منطقه نیز در این سال‌ها رشد چشمگیری داشته است. هرچند ایران در سال 87 با تولید نیمی از اسناد مطالعاتی در این زمینه نسبت به ترکیه، در رتبه دوم این رشته در خاورمیانه قرار داشت، اما سال گذشته با تولید دوبرابری مقالات نسبت به ترکیه، رقیب قدرتمند خود در منطقه، رتبه اول تولید علم در این رشته را در منطقه کسب کرد.

رشد 259درصدی تولید سند علمی رشته علم مواد در 10سال
علم مواد یک حوزه میان‌رشته‌ای است که می‌توان آن را یکی از اصلی‌ترین رشته‌های مهندسی دانست، زیرا دیگر رشته‌های مهندسی بدون مواد صنعتی ساخته‌شده توسط مهندسان مواد کارایی ندارند، به‌عنوان مثال همه قطعات یک سیستم کامپیوتر با علم مواد ساخته می‌شود یا همه مصالح مورد نیاز ساختمان‌سازی برای رشته عمران را مهندسان مواد می‌سازند. ایران نیز به‌عنوان کشوری در حال توسعه نیازمند توجه به علم مواد بوده است. نگاهی به رتبه‌بندی سایماگو نشان‌دهنده ارتقای 43 پله‌ای ایران از رتبه 54 به رتبه 11 جهان در 22 سال گذشته است. از طرف دیگر رشد 259درصدی تولید اسناد مطالعاتی این رشته طی 10سال گذشته باعث شده است تا ایران از رتبه 2 تولید علم مواد در سال 87 به رتبه اول تولید علم در سال گذشته دست یابد. رشد علمی کشور در این رشته زمانی قابل توجه است که بدانیم در سال گذشته ایران توانسته است نزدیک به دو برابر ترکیه، رتبه دوم تولید علم این رشته در منطقه سند علمی تولید کند.

ایران رتبه برتر منطقه در حوزه انرژی
انرژی: در دنیایی که بیشتر جنگ‌ها برای به دست آوردن منابع انرژی صورت می‌گیرد، نیاز به دانش در زمینه‌های مختلف انرژی اهمیت فراوانی پیدا کرده است. بخش‌هایی مانند انرژی هسته‌ای، سوخت‌های فسیلی، انرژی‌های تجدیدپذیر و برق حوزه‌هایی هستند که نیاز به دانش پیرامون آن گسترش پیدا کرده است. پیشرفت‌های ایران در حوزه انرژی هسته‌ای و تجدیدپذیر نمونه‌ای از فعالیت‌هایی است که دانشمندان ایرانی در سال‌های اخیر به آنها پرداخته‌اند. بر همین اساس است که ایران طی 22 سال اخیر از رتبه 58 به رتبه 12 جهان ارتقا پیدا کرده و توانسته است رقیبی مانند ترکیه را که در سال 75 رتبه اول منطقه را در اختیار داشت در زمینه انرژی پشت‌سر بگذارد و به رتبه اول منطقه دست پیدا کند. ایران با ۱۵ هزار و ۲۳۷ اثر علمی این رتبه را نصیب خود کرده است.

صدرنشین مقتدرانه در علوم هوش مصنوعی
رشد علوم مرتبط با کامپیوتر و هوش مصنوعی طی سال‌های اخیر به یکی از علوم پیشرفته دنیا تبدیل شده است، علمی که صنایع بزرگ نظامی دنیا روی این موضوع سرمایه‌گذاری زیادی کرده‌اند؛ هوش مصنوعی از علم کامپیوتر است که در آن روش‌هایی برای تبدیل کامپیوتر به ماشین مورد مطالعه قرار می‌گیرد؛ به‌طوری که بتواند فعالیت‌های توسط انسان را انجام دهد. درواقع به هوشی که یک ماشین در شرایط مختلف از خود نشان می‌دهد، هوش مصنوعی اطلاق می‌شود. این نوع ماشین‌ها، رفتارهای هوشمندی چون انسان انجام می‌دهند. در ایران نیز این حوزه به‌عنوان یکی از مقوله‌های پراهمیت در نظر گرفته شده است. براساس داده‌های پایگاه «ساماگو»، ایران در حوزه علوم هوش مصنوعی در منطقه آسیای غربی و شمال آفریقا طی بازه زمانی سال‌های 1996 تا 2018 قدرت اول این منطقه بوده است و کشورهای ترکیه و عربستان‌سعودی در رتبه‌های بعدی با اختلاف زیادی حضور دارند. این رتبه در دنیا نیز قابل‌توجه است، ایران در رتبه 15 جهان با 9867 اثر علمی قرار گرفته است.

جایگاه اول منطقه در بیولوژی
بیولوژی: جلوگیری از شیوع بیماری‌ها و گسترش‌شان همیشه یکی از دغدغه‌های اصلی انسان بوده و هست، بیماری‌هایی که گاه از طریق حیوان و گاه از طریق گیاهان به انسان منتقل می‌شوند و علاوه‌بر مشکلات بهداشتی، پیامدهای اقتصادی نیز به همراه دارند. از این رو تربیت نیروی انسانی در رشته بیولوژی که شاخه‌ای از علوم پزشکی است، کمک می‌کند نحوه انتقال بیماری به انسان از طریق بندپایان و جوندگان مورد بررسی قرار بگیرد که با تکیه بر این آگاهی‌ها مهارت‌های علمی و عملی لازم را برای مبارزه با جمعیت ناقلان و کاهش بیماری‌ها به دست می‌آید. رشته‌ای که کشورمان ایران توانسته در آن طی 10 سال جایگاه جهانی خود را از 21 در سال 2008 به 14 در سال 2018 برساند. وضعیت ایران در این رشته در منطقه نیز از جایگاه دوم به جایگاه اول تغییر کرده است.

رشد در حوزه‌هایی که به کمک صنعت می‌آید
بهداشت حرفه‌ای را می‌توان علم و هنر تامین سلامت در محیط‌های شغلی تعریف کرد و در واقع متخصصان در این حوزه خطرهای بالقوه‌ای را که در محیط کار وجود دارد، شناسایی می‌کنند و در مراحل بعد به اندازه‌گیری و ارزیابی این خطرات و کنترل آنها می‌پردازند. این رشته را می‌توان یکی از ملزومات افزایش امنیت شغلی در محیط‌های صنعتی محسوب کرد که به همراه توسعه فناوری رشد پیدا کرده است. هرچند نگاه به رتبه‌بندی ایران در سال 75 یعنی در اولین سال رتبه‌بندی سایماگو نشان‌دهنده آن است که ایران با کسب رتبه 58 جهانی نتوانسته چندان در این رشته حرفه‌ای و موردنیاز صنعت رشد داشته باشد، اما حرکت توجه کشور به مسائل صنعتی موجب رشد این رشته شد و باعث شد ایران که توانست در سال 88 رتبه سوم منطقه را با 132 سند مطالعاتی کسب کند، در سال گذشته رتبه اول منطقه را در رتبه‌بندی سایماگو با 842 سند مطالعاتی به دست بیاورد.

صعود 4پله‌ای جایگاه جهانی ایران در رشته شیمی
این حوزه در اصل علم اتم‌ها، پیوندها و مولکول‌ها است. شیمی دانشی است که نه‌تنها می‌تواند خواص ماده را بررسی کند، بلکه به پژوهشگران و محققان امکان پژوهش روی چگونگی تغییرات و شیوه تولید آنها- از هسته اتم گرفته تا کهکشان‌ها- را هم می‌دهد و پژوهشگران این رشته می‌توانند در کنار نوآوری، فرآورده‌های شیمیایی را که امروزه جزء لاینفک زندگی بشری محسوب می‌شود، کنترل کنند. البته این رشته گرایش‌های مختلف شیمی آلی، تجزیه و معدنی را شامل می‌شود و به دو بخش علم شیمی و صنایع شیمی تقسیم‌بندی می‌شود؛ علم شیمی به‌عنوان یکی از علوم پایه زیربنای علوم مختلفی همچون بیولوژی، بیوتکنولوژی، پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و رشته‌های متعدد مهندسی است، اما در مقابل صنایع شیمیایی، صنایعی را شامل می‌شود که در آنها واکنش شیمیایی انجام می‌گیرد. جایگاه ایران در این حوزه در سال 2008 شانزدهم جهان و در سال 2018 به دوازدهم جهان رسید، اما در منطقه از همان 10 سال پیش تاکنون رتبه اول را به خود اختصاص داده است.