استفاده مردم ایران از واحد پولی «تومان» به جای ده ریال در شرایط کنونی باعث سردرگمی و مشکلاتی برای آنان شده است، چون واحد پول رسمی کشور بر اساس ریال است و مردم در ذهنشان تومان را به کار می‌برند.
اشتراک گذاری :
به گزارش حوزه سایر رسانه ها خبرگزاری تقریب، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی، رئیس‌جمهور، هفته گذشته لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور را، که در جلسه ۱۳ مرداد ۱۳۹۸ هیئت‌وزیران به پیشنهاد بانک مرکزی به تصویب رسیده بود، طی تشریفات قانونی به مجلس شورای اسلامی ارسال کرد تا پس از تصویب مجلس و تأیید شورای نگهبان به اجرا درآید.
همچنین، براساس این لایحه که هنوز به تصویب نرسیده قرار است چهار صفر از پول ملی ایران حذف شود و واحد پول ایران از ریال به تومان تغییر پیدا کند و هر تومان برابر ۱۰ هزار ریال جاری و معادل یکصد ریال پارسه است. بر اساس این اقدام دولت، برابری پول‌های خارجی نسبت به تومان و نرخ خرید و فروش ارز توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در چارچوب نظام ارزی حاکم و با رعایت ذخایر ارزی و لزوماً تعهدات کشور در مقابل صندوق بین‌المللی پول، محاسبه و تعیین خواهد شد.
بر اساس لایحه دولت که تحویل مجلس شده است، دوره گردش موازی و اعتبار همزمان تومان و ریال که در این قانون «دوره گذار» نامیده می‌شود، حداکثر دو سال خواهد بود. طریقه جمع‌آوری و شرایط خروج اسکناس‌ها و سکه‌های ریال از جریان، طبق قانون پولی و بانکی کشور حسب مورد، تعیین یا اجرا خواهد شد و پس از پایان دوره گذار، تعهداتی که پیش از این براساس واحد پول ریال ایجاد شده است، تنها با واحد پول تومان قابل ایفا خواهد بود.
این تغییرات در واقع پس از ۹۰ سال در واحد پول ملی ایران در حال رخ دادن است. قبلاً و در سال ۱۳۰۸ ش ریال با ارزشی معادل ۱۰۰ دینار به عنوان واحد پول رسمی ایران انتخاب شد و واحدهای قدیمی‌تری همانند قران و تومان کنار گذاشته شدند.
واحدهای پولی ایران در گذر زمان
واحد پول ملی ایران در طول تاریخ فراز و نشیب‌ها و تغییرات بسیاری داشته و تقریباً در هر حکومتی، یک یا چند واحد پولی در کشور وجود داشته است. از زمان هخامنشیان در ایران واحدهای پولی مختلف از جمله دَریک، شِکِل، تالان، مین، کَرشَه و استاتر اعتبار داشته‌اند. در دوران سلوکیان و اشکانیان، سه واحد دراخما، اُبول و کالکو، واحدهای اصلی پولی بوده‌اند. واحدهای اصلی پولی در زمان ساسانیان نیز دینار، درخم، دانگ و پشیز بوده‌اند. در دوره اسلامی نیز دینار، درهم و فلوس، واحدهای اصلی پولی بودند.
در دوره غزنوی نیز دو واحد یمینی و محمودی و در دوره تیموری، تُنگه واحد پولی کشور بوده است. در دوره ایلخانی نیز «چاو» به عنوان واحد شمارش و یکای پولی مورد استفاده قرار گرفت. در دوره صفویه، بیستی و عباسی واحدهای پولی بودند. در دوره افشاریه نیز روبی، نادری و روپیه مورد استفاده قرار گرفتند. در دوران حکومت‌های مختلف قاجار نیز واحدهای مختلفی همانند ریال، پاپَتی، پاپاسی، لاری، قُروش، قِران، پنجزاری، پول سفید، رُبعی، هزاری، مثقالی، چَندک، پَناباد، کَلوار، قَمَری و کرور مورد استفاده قرار گرفتند.
البته ذکر این نکته نیز ضروری است که با توجه به اینکه گاه در دوره‌ای از تاریخ کشور حکومت‌های مختلفی به صورت همزمان یا به صورت ملوک‌الطوایفی مشغول حکمرانی بودند. بنابراین چه بسا در دوره‌ای به صورت همزمان چند واحد پولی در کشور وجود داشت.
همچنین، واحد پولی «تومان» برای اولین بار در زمان تسلط مغول‌ها بر ایران و البته نه به صورت پول فیزیکی بلکه محاسباتی رواج داده شد. در دوران صفویه، تومان در محاسبات دیوانی استفاده می‌شد، اما سکه‌ای به این نام و ارزش ضرب نمی‌شد. پرارزش‌ترین سکه این دوران «محمدی» نام داشته و ۱۰۰ دینار (معادل یکصدم تومان) ارزش داشت. واحد پول ایران از سده هفتم هجری تا زمان اوایل حکومت پهلوی اول، دینار و یک تومان واحد شمارش برای دینار و برابر ۱۰ قران یا ۱۰ هزار دینار بود.
«تومان» در اصل واژه‌ای مغولی به معنای ده هزار (۱۰۰۰۰) است. در بخش‌بندی‌های لشکری به ده هزار سرباز، تومان گفته و فرمانده آن را امیر تومان می‌نامیدند. این واژه از دوران امپراتوری مغول در سرزمین ایران متداول شد. این واژه در از ریشه هندو اروپایی و از زبان تخاریان وارد زبان‌های آسیای مرکزی شده است. مغول‌ها پس از تسلط خود بر سرزمین‌های مغلوب، سکه‌های نقره رواج دادند. با آنکه در زمان مغول سکه نقره در ایران رایج بود، صرافان به علت تنزل ارزش پول و جلوگیری از تقلباتی که در دینار بود، از «تومان» به عنوان واحد پول استفاده می‌کردند.
«تومان» در حکومت‌های مختلف
لفظ تومان بارها در نوشته‌های تاریخی آمده‌است و بر حسب ارزش پول هر منطقه انواع مختلفی داشته‌است مانند تومان خراسانی، تومان تبریزی، تومان عراقی (عراق عجم یا مناطق مرکزی ایران امروزی) و غیره. در دوران صفویه، تومان در محاسبات دیوانی استفاده می‌شد اما سکه‌ای به این نام و ارزش ضرب نمی‌شد. پرارزش‌ترین سکه این دوران «محمدی» نام داشته و ۱۰۰ دینار (معادل یکصدم تومان) ارزش داشت. در دوره قاجار، تومان طلا (به ارزش ۱۰ هزار دینار) علاوه بر انواع دیگر سکه ضرب می‌شد. در دوران احمد شاه قاجار هیچ سکه طلایی در چرخه مبادلات نبود و سکه استاندارد، قران با ارزش ۹ صدم دلار یا کمتر بود. ارزش ده قران برابر با یک تومان بود اما هیچ تومانی در چرخه مبادلات نبود و بزرگترین سکه، سکه دو قرانی بود.
نخستین پول‌هایی که با عنوان «تومان» در ایران به صورت رسمی رواج یافت، سکه‌های طلایی با وزن تقریبی ۴، ۸ و ۱۶ گرم بودند که به ترتیب نیم، یک و دو تومان زمان حکومت آقامحمدخان قاجار را تشکیل می دادند. این سکه‌ها که در شهرهای مختلف از جمله رشت، تبریز، تهران، شیراز، خوی و ... ضرب می‌شدند. در زمان فتحعلی شاه، علاوه بر کاهش وزن سکه‌های طلا، عبارت مندرج بر روی سکه‌ها نیز تغییر کرد و عنوان شاه به صورت «السلطان بن السلطان فتحعلی شاه قاجار» جایگزین عبارات قبلی شد.
سکه‌های یک تومانی محمدشاه قاجار حامل عبارت «شاهنشه انبیا محمد» در روی خود بودند. وزن سکه طلای یک تومانی در این دوره ۳/۸ گرم بوده است. در دوره ناصرالدین شاه و با آغاز سفرهای شاه ایران به اروپا، ضمن آشنایی شاه با پیشرفت‌های صنعتی در این قاره زمینه ورود دستگاه ضرب سکه به ایران فراهم شد. در نتیجه سکه‌های این دوره به دو صورت چکشی و ماشینی دیده می‌شوند.
ضرب سکه‌های طلای ماشینی یک تومانی ناصرالدین شاه از سال ۱۲۹۳ ق و با همان وزن ۳/۴۵ گرم آغاز شد. این سکه‌ها در روی خود دارای عنوان شاه به صورت «خسرو صاحبقران ناصرالدین شاه غازی» بودند و در پشت خود تصویر شیر و خورشید را داشتند. نخستین سکه‌های مظفرالدین شاه نیز حامل عنوان او به صورت «السلطان مظفرالدین شاه قاجار» در رو و تصویر شیر و خورشید در پشت خود هستند. سکه‌های یک تومانی تصویری مظفرالدین شاه از سال ۱۳۱۶ ق طراحی و با حفظ وزن ۲/۸ گرم وارد چرخه شدند در دوره محمدعلی شاه علاوه بر واحد تومان، اشرفی نیز در بین سکه‌های طلا دیده می‌شود. اما سکه‌های اشرفی، ظاهراً جنبۀ آزمایشی داشته و به تولید انبوه نرسیدند.
در دوره احمد شاه نیز سکه‌های سه سال ابتدای حکومت به صورت خطی و سکه‌های سال‌های بعد به صورت تصویری ضرب شده‌اند. وزن سکه یک تومانی و سایر سکه‌های این دوره نسبت به زمان ناصرالدین شاه حفظ شده که همان ۲/۸۷ گرم است. در این دوره سکه‌های دوهزاری، پنج هزاری، یک تومانی و ده تومانی به صورت رایج و سکه‌های دو و پنج اشرفی به صورت نمونه ضرب شدند.
تنها سکه یک تومانی دوره پهلوی در سال ۱۳۰۵ ش به مناسبت جشن نوروز ضرب شد. در همین سال و با تصویب قانون تعیین واحد پول و مقیاس، سکه‌های طلا با واحد تومان از واحد پول رسمی کنار گذاشته و سکه پهلوی جایگزین آنها شد.
دلایل تغییر واحد پولی
استفاده مردم ایران از واحد پولی «تومان» به جای ۱۰ ریال در شرایط کنونی باعث سردرگمی و مشکلاتی برای آنان شده است. چون واحد پول رسمی کشور بر اساس ریال است و مردم در ذهنشان تومان را به کار می‌گیرند. لذا مجبورند هر گاه که قیمتی را به ریال می‌شنوند آن را به تومان تبدیل کنند و این موضوع یک تلاش ذهنی بی‌فایده را بر ایرانیان تحمیل می‌کند که گاهی با خطا همراه می‌شود. در بسیاری از مواقع نیز مشخص نیست که قیمت درج شده بر روی یک کالا، به تومان است یا ریال. چنین وضعیتی که یکای پول متفاوت به این شکل یکی رسمی و دیگری در میان مردم وجود داشته باشد تنها در ایران وجود دارد. این موضوع حتی برای گردشگران خارجی در ایران نیز باعث مشکل می‌شود. به این دلایل دولت تصمیم گرفت که واحد پولی کشور را تغییر دهد تا این سردرگمی‌ها نیز پایان یابد.
همه این موارد باعث شد تا هیئت دولت در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۹۵ در جریان بررسی «لایحه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» یکای پول ایران را تومان و برابر با ۱۰ ریال تعیین کرد. این تغییرات پس از آنکه به تصویب مجلس شورای اسلامی و همچنین شورای نگهبان برسد جنبه اجرایی پیدا خواهد کرد.
سخن پایانی
باید گفت در صورتی‌که مجلس این لایحه را تصویب کند، از تاریخ تصویب، تومان در کلیه قوانین خاص و عام، جایگزین ریال به عنوان واحد رسمی پول جمهوری اسلامی ایران خواهد شد. از سوی دیگر وزارت اقتصاد و بانک مرکزی مکلف هستند که ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون، آئین‌نامه لازم برای مواردی نظیر چگونگی عملیات حسابداری، مالی، مالیاتی، محاسباتی، آماری، تهیه و تنظیم صورت‌های مالی، داده‌های تاریخی، ثبت اطلاعات، اصلاح دفاتر و حساب‌ها و گرد کردن اعداد را تنظیم و ابلاغ کنند.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که حذف چهار صفر از پول ملی و تغییر واحد آن صرفاً تغییراتی در شیوه‌های محاسباتی ایجاد خواهد کرد و باعث تغییرات اساسی در شاخص‌های اقتصادی نظیر تورم، بیکاری یا رشد اقتصادی و... نخواهد شد.
