تربتحیدریه؛ شهر معادن سنگهای قیمتی در ایران است اما از زمانی كه جنسهای چینی وارد كشور شدند، این صنعت از رونق افتاده و درحال نابودی در ایران است.
گوهرسوزی با واردات چینی
4 تير 1398 ساعت 7:48
تربتحیدریه؛ شهر معادن سنگهای قیمتی در ایران است اما از زمانی كه جنسهای چینی وارد كشور شدند، این صنعت از رونق افتاده و درحال نابودی در ایران است.
به گزارش سرويس ساير رسانه ها خبرگزاري تقريب به نقل از جام جم نوشت: در سفر به شهرستان تربت حیدریه در استان خراسان رضوی، پیش از هر چیز محو تماشای درخشش بیانتهای سنگهای عقیق میشوم. ویترین فروشگاهها، رنگین کمانی از سنگهای گرد و صیقلداده شده عقیق را پیش روی رهگذران قرار میدهند. اهالی شهر این نعمت را مدیون معدن سنگ عقیق واقع در شهر بایگ از توابع تربت حیدریه میدانند. خراسان رضوی موقعیت مناسبی از نظر ظرفیت و تنوع ذخایر معدنی دارد و از مشهورترین معادن آن میتوان به معدن فیروزه نیشابور، سنگ آهن سنگان خواف، طلای کوه زر تربت حیدریه و عقیق بایگ اشاره کرد.
سنگ عقیق هم خاصیت درمانی دارد و هم بهواسطه زیباییاش در ساخت زیورآلات، کیف و کفش، تسبیح و... استفاده میشود. در طب سنتی گفته که سنگ عقیق برای تسکین درد و گرفتگیهای عضلانی مناسب
است.
سنگ عقیق با وجود زیبایی و خاصیت درمانیاش میتواند به عنوان یک محصول تجاری هم مورد توجه قرار گیرد. در حال حاضر این سوغات دلربا چندین فرصت شغلی برای مردم شهرستان تربت حیدریه و استان خراسان رضوی ایجاد کرده است. فرصتی که در دو سه سال اخیر با هجوم محصولات چینی به ایران مورد تهدید قرار گرفته است. همه میدانند عقیق ایرانی از نظر شفافیت، رنگ و ماندگاری یک سر وگردن بالاتر از مشابه چینی قرار دارد، اما به لحاظ قیمتی عقیق ایرانی گرانتر از رقیب چینیاش است و همین موضوع باعث شده بازارش را از دست بدهد.
صنعت گوهرتراشی تربت حیدریه اگر رونق بگیرد، میتواند علاوه بر ایجاد فرصت شغلی سالانه صدها هزار گردشگر را روانه این شهرستان کند. تماشای مراحل استخراج سنگ، تراش و رنگآمیزی آن جذابیت بالایی دارد و خودش به تنهایی یک جاذبه گردشگری محسوب میشود.
در حال حاضر کارگاههای زیادی در شهرها و استانهای تربتحیدریه فعال هستند. این مراکز صرفا محل کار هستند و برای بازدید گردشگر طراحی نشدهاند. چندی پیش جشنوارهای با عنوان «سرخ و سفید» در تربتحیدریه برگزار شد که هدفش معرفی دو محصول استراتژیک منطقه یعنی عقیق و ابریشم بود.
در حاشیه برگزاری این جشنواره راهی معدن سنگ عقیق شهر بایگ شدیم و پای درد دل بهرهبردار این معدن نشستیم. همچنین با چند فعال صنعت گوهرتراشی گفتوگو کردیم و از آنها درباره ظرفیتهای فرهنگی و اقتصادی «سنگ عقیق» پرسیدیم.
تقاضای تعطیلی کردیم...
سیداکبر رضوی سال 1380 برای معدن سنگ عقیق بایگ پروانه اکتشاف گرفته و چهار سال بعد موفق به دریافت پروانه بهرهبرداری شده است.
برای بازدید از این معدن باید خودتان را به شهر بایگ برسانید و سر یک کوچه از اتوبوس پیاده شوید و از خودروهای سواری استفاده کنید. طول مسیر باریک است و جاده منتهی به معدن مناسب حرکت اتوبوس نیست. هنگام رسیدن به معدن با انبوه سنگهای عقیقی مواجه میشوم که روی زمین ریخته شده است.
ظاهرا مالک معدن این سنگها را به عنوان سوغاتی روی زمین ریخته تا توریستها دست خالی از اینجا نروند. بهرهبردار این معدن صحبتهایش را با یک درد دل آغاز میکند: «در دو سال گذشته وضعیت بازار سنگ بهدلیل واردات سنگ چینی خیلی خراب شده. دو سال است که هر چه استخراج کردیم، دپو شده و تقاضا برای مواد خام خیلی اندک است و به اندازه قبل نیست. وقتی دیدیم چرخ اینجا نمیچرخد از وزارتخانه صنعت و معدن تقاضای تعطیلی کردیم که موافقت نشد.»
نمیتوانیم ارزانتر بفروشیم
از مجموعه سنگهایی که او از دل کوه بیرون میکشد 90 درصدش سنگ باطله است و 10 درصدش سنگهای معدنی. هنگامی که چنگک بلدوزر دو متر پایینتر از سطح دامنه کوه میرود، اولین نشانههای عقیق نمایان میشود. اکتشاف تا عمق هشت متر پایینتر از سطح کوه ادامه پیدا میکند.
در این معدن چهار نفر کار میکنند که همگی برادران سیداکبر رضوی هستند. او سالی پنج تن مجوز برداشت دارد و باید 3 درصد سودش را دو دستی تقدیم دولت کند. البته در چند سال اخیر سالانه بین سه تا چهار و نیم تن برداشت داشته است.
رضوی با تاکید بر این که بهترین سنگ عقیق کشور در خراسان رضوی و تربتحیدریه موجود است، میگوید: کشور چین سنگهایش را با قیمت پایین میفروشد و ما نمیتوانیم با آنها رقابت کنیم. وقتی من به نماینده تربتحیدریه در مجلس شورای اسلامی اعتراض کردم، در پاسخ گفت شما هم سنگهایتان را ارزان بفروشید، در حالی که با توجه به مالیات و عوارض و هزار چیز دیگر ما نمیتوانیم مواد خام خودمان را ارزانتر از چیزی که هست به فروش برسانیم.
گوهرتراشی به جای خام فروشی
بهروز زرمهری، از جمله فعالان و مدرسان رشته گوهرتراشی است. او از 15 سال پیش تاکنون این رشته را تحت نظر دو سازمان میراث فرهنگی و فنی و حرفهای تربتحیدریه آموزش میدهد.
زرمهری درباره تاریخچه گوهرتراشی در تربتحیدریه به ما میگوید: حدود 15 سال است که کلاسهای آموزشی گوهرتراشی در دو سطح مقدماتی و پیشرفته برگزار میشود. قبل از آن سنگهای معادن شهرستان بهصورت خام فروخته میشد و کاری رویش صورت نمیگرفت. در حال حاضر 20 کارگاه در سطح شهرستان برقرار است و حدود 50 نفر در این حوزه مشغول به کار هستند.
او مترجم کتابی با عنوان «گوهرسنگهای افغانستان» هم است که از زبان انگلیسی به فارسی ترجمه شده است. هدف آرمانی این مدرس این است که روزی سنگهای قیمتی و نیمهقیمتی کشور افغانستان برای فرآوری وارد تربتحیدریه شوند. او در این رابطه میگوید: شهر ما تا مرز افغانستان صد کیلومتر فاصله دارد. افغانستان دارای سنگهای قیمتی همچون لاجورد، زمرد و یاقوت است که این سنگها به صورت خام وارد پاکستان و هندوستان میشود و تراش میخورد. اگر این سنگها به صورت خام وارد تربتحیدریه شود، پس از تراشکاری، ارزش افزوده زیادی برای این شهر خواهد داشت، چرا که ما میتوانیم محصولات نهایی را به کشورهای عربی و اروپایی صادر کنیم.
سود زیاد و سرمایهگذاری کم
زرمهری به مزایای این شغل خانگی اشاره میکند و میگوید: گوهرتراشی نیاز به فضای کاری محدودی دارد و ارزش افزودهاش هم بالاست. هر کیلو سنگ عقیق 5000 تومان قیمت دارد. از هر کیلو سنگ میشود
ده نگین تولید کرد و هر کدام را به قیمت ده هزار تومان فروخت. این کار نیاز به سرمایهگذاری بالایی هم ندارد و با حدود ده میلیون تومان میشود دستگاههایش را خرید.
به گفته او سود تولید این رشته زمانی بالاتر میرود که سنگ عقیق با موادی چون چرم، چوب و فلز ترکیب و محصولات جدیدی تولید شود.
این صنعتگر امیدوار است که روزی کارگاههای سنگتراشی موجود در تربت حیدریه در یک جا تجمیع شوند: «وقتی چند نفر کنار هم کار کنند، تیراژ تولیدشان بالاتر میرود و فروش هم بیشتر میشود. این اتفاق نیاز به سرمایهگذاری دارد. چون باید زمینی را به ما بدهند که مکان اجتماع فعالان این صنعت بشود.»
ریزش تعداد کارگران از 3000 به 150 نفر
حمید امیدوار، فعال صنعت گوهرتراشی در استان خراسان رضوی ورود محصولات چینی را بزرگترین تهدید برای این صنعت میداند و تاکید میکند: در شهر مشهد تا چند سال پیش حدود 3000 نفر در رابطه با سنگ عقیق مشغول به کار بودند، الان از آن تعداد فقط 150 نفرشان ماندهاند. کارگاه خودم 40 نفر کارگر داشت که الان به چهار نفر رسیده است. مشهد، قطب تراش ایران است. قبلا سنگ عقیق تولید شده در مشهد به کشورهای عربی صادر میشد، از زمانی که جنسهای چینی وارد کشور شدند، این صنعت دارد در ایران نابود میشود.
از امیدوار درباره دلیل ارزان بودن جنسهای چینی میپرسم که پاسخ میدهد، چین سنگ خامش را از برزیل میآورد و در کشور خودش فرآوری میکند. ما نمیتوانیم با چینیها رقابت کنیم. آنها نیروی کار ارزانتری دارند و دستگاههایشان پیشرفتهتر است. ضمن این که دولت چین به تولیدکنندگان یارانه میدهد. یک صادرکننده چینی هر چقدر صادرات کند، دولت چین به او 10 درصد پاداش میدهد، اما در ایران بیمه و دارایی سراغت میآیند و هزینه تولید را بالا میبرند.
این صنعتگر درباره مراحل رنگکردن سنگ عقیق توضیح میدهد: این سنگ ابتدا به صورت ورقههای یک سانتیمتری در میآید. سپس در دستگاه رنگ میرود و یک ماه تا 40 روز آنجا میماند. سپس وارد دستگاه پخت میشود و حدود ده روز هم در آنجا میماند. درجه حرارت این دستگاه بین 250 تا 280 درجه سانتیگراد است. البته آنقدر شفاف است که بدون رنگ آن را هم استفاده میکنند.
کد مطلب: 426602