کتابی که باید دوباره خواند/ «سووشون» کتابی ضد استعماری که پتانسیل بازخوانی دارد
بعد از اتمام مطالعه "سووشون" این پرسش برای خواننده ایجاد میشود رمانی به این قوّت و اهمیّت چطور این همه مهجور مانده است؛ درحالی که این یک کتاب ضد استعماری است و از این جهت همچنان زنده است و همچنان پتانسیل بازخوانی دارد.
اشتراک گذاری :
به گزارش حوزه فرهنگ و هنر خبرگزاری تقریب، "سووشون" مهمترین اثر سیمین دانشور است. رمانی که پیش از انقلاب اسلامی منتشر شده است. رمان؛ داستان زن جوانی به نام "زری" است که حدود یک قرن پیش روزگار میگذرانده. زنی که مادر سه فرزند است و همسر مردی که در اروپا مهندسی کشاورزی خوانده و صاحب ملک و زراعت بسیار است. زن بانوی خانهای بزرگ در یک باغ زیباست و زندگی مرفّهای دارد. اما این زن و شوهر آدمهایی معمولی نیستند. آنها غرقه در شوکت ثروتشان؛ تنها مشغول به خواب و خورشان نیستند. آنها مثل باقی اعیان و اشراف شهر و منطقهشان در برابر اجنبیهای ساکن در حوالی خود سر فرود نمیآورند. از خارجیها بیزارند و وارد بازیهایشان نمیشوند. نیروها و عناصر انگلیسی در هر رده و منصب و موقعیتی در منطقه حضور دارند. مدرسه و مریضخانه و ... دارند. نیروهای نظامیشان همه جا پخش و پلا هستند. نیروهایی که درگیر جنگ اند و هَوار و بلای جان و مال و خوراک مردم شدهاند. آنها وارد ایران شدهاند و برای ادامه حیاتشان آذوقه و غذای مردم منطقه را تصاحب میکنند. این وسط شوهر زری حاضر نمیشود دسترنج و سهم روستاییانی که برایش کشاورزی میکنند را تحویل خارجیها بدهد. او فشارهای زیادی را برای مدتها تحمل میکند تا حاصل زراعتش را به انگلیسیها ندهد. یوسف؛ شوهر زری تن به زورگویی مهمانان ناخوانده نمیدهد و نهایتا جانش را در این راه میگذارد.
سیمین دانشور در "سووشون" رویکردی به شدت ضد استعماری دارد. نفرت او نسبت به نیروهای استعماری در کتاب موج میزند. او هم از خارجیها منتفّر است و هم از آنهایی که در داخل کشور به اجنبی دل سپردهاند. در جای جای کتاب میتوان اعتماد به نفس این نویسندهی ایرانی در برابر چشمآبیهای اشغالگر را دید و فهمید. آن هم در روزگاری که قاطبه جریان روشنفکری با دهان باز و چشمهای بیرون زده از حیرت و تحسین به غرب و غربیها مینگریستند. "سووشون" یک کتاب ضد استعماری ست و از این جهت همچنان زنده است و همچنان پتانسیل بازخوانی دارد.
در زمانهای که ورود مظاهر غرب به کشور آب از دهان نخبگان بی هویت راه انداخته بود. در دورانی که همه میراث گذشته این قوم تحقیر و انکار میشد، سیمین دانشور در "سووشون" نگاهی همدلانه به سنّت دارد. در کلام سیمین، تحقیر سنّت و مردمان سنّتی را نمیبینیم. تأسی نویسنده به اساطیر و فرهنگ ایرانی به رمان جان و قوّت بخشیده است. وام گرفتن از داستان سوگ سیاوش در شاهنامه فردوسی و استفاده از فرهنگ فولکلور شهرها و روستاهای این دیار، رمان سیمین دانشور را تبدیل به اثری ملّی و جاودان کرده است. دانشور زنی مذهبی نبود. به قول خودش زنی "مکشوفه" بود و به شرعیات تقیّد نداشت. اما در "سووشون" نه تنها حمله و توهینی نسبت به مذهب نمیبینیم، بلکه جانمایه رمان او از مذهب و بزرگان آن میآید. داستان ارجاعات بسیاری به واقعه عاشورا و قهرمانان کربلا و همچنین به سایر برگزیدگان جهان تشیّع دارد.
سیمین دانشور همسر جلال آل احمد؛ متفکر و نویسنده شهیر ایرانی است. به این خاطر تا همین امروز این زن در سایه نام بزرگ و پُر آوازهی همسرش باقی مانده است. شاید اگر دانشور زن اعجوبهی پُر حشمت و شوکتی چون آل احمد نبود، بیشتر به خود او و آثارش توجه میشد. اما تا به اکنون سیمین دانشور بیشتر ذیل نام همسرش به یاد آورده شده است. شاید وقت آن رسیده باشد تا سیمین را این بار با کارنامه خودش فرا بخوانیم. قطعا سرمایه گرانبهایی را باز مییابیم.