چگونگی مطابقت ذهن با عین/ وجود ذهنی در حکمت متعالیه
دومین نشست از دومین روز مدرسه زمستانی فلسفه اسلامی با ارائه موضوع «وجود ذهنی در حکمت متعالیه» توسط عبدالرسول عبودیت، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم برگزار شد.
اشتراک گذاری :
به گزارش حوزه اندیشه خبرگزاری تقریب، عبدالرسول عبودیت، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم در دومین روز مدرسه زمستانی فلسفه اسلامی که از سوی گروه آموزشی فلسفه و کلام اسلامی مرکز تخصصی آخوند خراسانی برگزار شد، گفت: موجود ذهنی اگرچه دارای آثاری از جمله رفعِ جهل است اما چون وجود خارجی ندارد، آثار مورد انتظارِ خارجی را هم ندارد. به عبارت دیگر وقتی ماهیتی با وجود ذهنی موجود می‌شود، آثار مورد انتظار خارجی را ندارد. از اینجا این سوال پیش می‌آید که پس اگر وجودِ ذهنیِ جسم مثلاً آثارِ خارجیِ جسم را ندارد، ملاکِ صدقِ جسمیت بر وجود ذهنی چیست؟
وی بیان داشت: بحثِ حمل شایع و اوّلی را که ملاصدرا در مقامِ جواب مطرح می‌کند، بر مبنای حکمت مشاء است. اما با توجه به مبانی خاص او از جمله تشکیک وجود، او به نظریه انحاء وجود در ماهیت واحده می‌پردازد.
استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم اظهار داشت: توضیح اینکه او معتقد است که نفسِ انسان بر اساسِ حرکتی که از جسمانیت دارد، کمالاتِ جسم را هم داراست؛ پس نفسِ انسان جسم است اما به نحوِ “بشرطِ لا” که برگشتش به همان “حملِ حقیقه و رقیقه” است. هر چه در مراتب تشکیک بالاتر می‌رویم، ماهیات بیشتری در وجود مطرح است چنانکه ماهیت جسم هم بر نفسِ انسان حمل می‌شود؛ لذا جسم هم بر نفسِ انسان صدق می‌کند. در دیدگاه ملاصدرا علم عبارت است از: تحقق وجودِ برترِ یک ماهیت مثل جسم در نفس.
وی اظهار داشت: با این توضیح جسمِ ذهنی همان آثارِ جسمِ خارجی را دارد اما به نحوِ برتر و نه عینِ آن آثاری را که در جسمِ بشرط لا وجود دارد؛ چه اینکه نفس همان جسم است به نحوِ برتر و لابشرط. با توضیح انحاء وجود برای ماهیتِ واحده و مساله “فردِ برترِ ماهیت” مشکلات وجود ذهنی در دستگاهِ صدرایی حل می‌شود. تا نظریه “وجودِ برتر” حل و توضیح داده نشود، وجودِ ذهنیِ در دستگاه ملاصدرا حل نمی‌شود.
آیت الله فیاضی، مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم در دومین روز از مدرسه زمستانی فلسفه اسلامی، گفت: ابتدا باید به توضیح سه اصطلاحِ عین و ذهن و مطابقت می‌پردازم. الف) “ذهن” علم حصولی است اما نه هر علم حصولیی. بلکه مراد از “ذهن” معنای قضیه ذهنی است. علم حصولی به معنای حکایت وجود عالِم (اعم از نفس و خداوند و عقول) از معلوم است. ب) مراد از “عین” واقع و نفس الامر است که یا حقیقی است و یا اعتباری. واقعِ حقیقی مشتمل است بر موجودات حقیقی و معدومات. ج) اما مراد از “مطابقت” صدق یعنی مطابقتِ معنای قضیه با واقع است.
وی افزود: نتیجه اینکه مراد از “مطابقت ذهن با عین” عبارت است از: مطابقتِ معنای قضیه ذهنی با واقع.
آیت الله فیاضی اذعان داشت: برخی از قضایای ذهنی بدیهی و یقینی هستند که از نظر ما منحصراً عبارتند از: وجدانیات، اولیات، فطریات و حدسیات. برخی از قضایای یقینی قضایای نظریی هستند که از بدیهیات مزبور به دست می آیند. این دو گونه قضیه یقیناً مطابق با واقع هستند و مطابقت ذهن با عین را تأمین می‌کنند و در آنها وجودِ عالم از معلوم حکایت می‌کند.
