نشانه‌های ده‌گانه عقل در انسان از نگاه امام رضا(ع)
مدیر گروه پژوهشی اخلاق دانشگاه معارف اسلامی به تبیین نشانه‌های عاقل بودن انسان براساس روایتی از امام رضا(ع) پرداخت و گفت: اولین ویژگی انسان عاقل خیرخواهی نسبت به اطرافیان است.
اشتراک گذاری :
به گزارش حوزه سایر رسانه های خبرگزاری تقریب، محمدجواد فلاح، مدیر گروه پژوهشی اخلاق دانشگاه معارف اسلامی امروز، ۱۵ آبان‌ماه در نشست علمی با عنوان عقلانیت دینی و اخلاق عقلانی در سیره امام رضا(ع) با تأکید بر آموزه‌های تمدنی امام رضا(ع) گفت: بخش عمدهای از تجلی عقلانیت دینی در زندگی و بخش عمدهای از حیات انسان‌ها زیست اخلاقی است و در مطالعات هنجاری در حوزه اخلاق دیدگاه‌های مختلفی با رویکردهای متفاوت اعم از غارت‌گرایی، فضیلت‌گرایی و وظیفه‌گرایی مطرح می‌شود که هر کدام از این رویکردها انسان را مجاب به زیست اخلاقی می‌کنند و برای حیات اخلاقی انسان انگیزه ایجاد می‌کنند.
وی افزود: آن چیزی که در محتوای نظریات هنجاری وجود دارد نمی‌‌تواند انسان را به ساحل امن اخلاق برساند و ضمانتی برای زیست اخلاقی انسان‌ها داشته باشد از این رو روایتی از امام رضا(ع) در باب اخلاق و عقل وجود دارد که رابطه بین اخلاق و عقل و ده خصلت اخلاقی را ذکر می کند.
این محقق با اشاره به این که عقل انسان کامل نیست مگر این که ده ویژگی ذکر شده در روایت امام رضا(ع) را دارا باشد، افزود: قسمت اول روایت امام رضا(ع) از کتاب تحف‌العقول مبنی بر«لا يَتِمُّ عَقْلُ امْرِء مُسْلِم حَتّى تَكُونَ فيهِ عَشْرُ خِصال..》است که قصه اتمام عقل است و گویی همه انسان ها از عقل بهره ای دارند اما این تمام عقل نیست و اگر انسان بخواهد به عالم عقلانی بار یابد باید ویژگی های موجود در این روایت را دارا باشد.
مدیر گروه پژوهشی اخلاق دانشگاه معارف اسلامی با اشاره به تعبیر «.. أَلْخَيْرُ مِنْهُ مَأمُولٌ. وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ》بیان کرد: طبق روایت امام رضا(ع) اولین ویژگی انسان عاقل خیرخواهی نسبت به اطرافیان است به گونه ای که انسان ها کنار او در امان هستند و این خصلت بیرونی است و بر اساس «..يَسْتَكْثِرُ قَليلَ الْخَيْرِ مِنْ غَيْرِهِ، وَ يَسْتَقِلُّ كَثيرَ الْخَيْرِ مِنْ نَفْسِهِ» دومین ویژگی انسان عاقل که خصلتی درونی است این است که کارهای کم دیگران را زیاد می بینند و کارهای زیاد خود را کم بینند.
وی افزود: سومین ویژگی انسان عاقل بر اساس«..لا يَسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوائِجِ إِلَيْهِ » خستگی ناپذیری است و از این که انسان ها برای رفع نیازهای خود به او مراجعه کنند خسته نمی‌شود و طبق تعبیر «..وَ لا يَمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ» از طلب و یادگیری علم و معرفت نیز خسته نمی شود.
وی همچنین ادامه داد: بر اساس تعبیر«.. أَلْفَقْرُ فِى اللّهِ أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنَ الْغِنى » برای انسان عاقل فقیر بودن در درگاه خدا از توانگری در دنیا محبوب تر است و طبق «..وَ الذُّلُّ فىِ اللّهِ أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنَ الْعِزِّ فى عَدُوِّهِ » خواری در راه خدایش از عزت با دشمنش محبوب‌تر است و به تعبیر«.. وَ الْخُمُولُ أَشْهى إِلَيْهِ مِنَ الشُّهْرَةِ » خواهان گمنامی است و به شهرت اهمیتی نمی دهد.
این محقق بیان کرد: امام رضا (ع) در این روایت با تأکید بر دهمین ویژگی انسان می‌فرمایند «..لا يَرى أَحَدًا إِلاّ قالَ: هُوَ خَيْرٌ مِنّى وَ أَتْقى » انسان عاقل هیچ کس را نمی بیند مگر این که بگوید او بهتر از من است یعنی ظن به نفس خود و حسن ظن به دیگران داشته باشد.
فلاح در پایان گفت: امام رضا(ع) قسمت آخر روایت که بیان‌کننده دهمین ویژگی انسان عاقل است را به دو گزاره تحلیل می کنند و می فرمایند«..أَتْقَى إِنَّمَا اَلنَّاسُ رَجُلاَنِ رَجُلٌ خَيْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى وَ رَجُلٌ شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى فَإِذَا لَقِيَ اَلَّذِي شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى قَالَ لَعَلَّ خَيْرَ هَذَا بَاطِنٌ وَ هُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ خَيْرِي ظَاهِرٌ وَ هُوَ شَرٌّ لِي وَ إِذَا رَأَى اَلَّذِي هُوَ خَيْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى تَوَاضَعَ لَهُ لِيَلْحَقَ بِهِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِكَ فَقَدْ عَلاَ مَجْدُهُ وَ طَابَ خَيْرُهُ وَ حَسُنَ ذِكْرُهُ وَ سَادَ أَهْلَ زَمَانِهِ »که به این معناست که مردی بهتر و پارساتر از او و مردی بدتر و فرومايه تر از او است پس آن هنگام كه بدتر و فرومايه‌تر از خويش را ببيند بگويد: شايد نيكی و خوبی او در درون و باطن اوست و اين نيك باطنی برايش بهتر است و نيكی من آشكار است و نيك ظاهری برای من بدتر است و چون بهتر و پارساتر از خويش را ببيند در برابرش فروتنی كند تا همپای او گردد؛ پس چنانچه اين گونه كند بی‌گمان بزرگمندی‌اش فراز گيرد و نيكی‌اش پاكيزه شود و ياد او نيك گردد و سرور مردم دوران خويش باشد.
