اقتباس‌های قرآنی از ملاک‌های فاضلانه در نویسندگی/ دوران سبک عراقی اوج تأثیرپذیری از مضامین قرآنی است
ایکنا , 12 آبان 1397 ساعت 10:08
زهره الله دادی دستجردی درباره تأثیر مضامین قرآنی بر شعر پارسی اظهار کرد: هر چه به سمت دوران سبک عراقی در شعر نزدیک می‌شویم این تأثیرپذیری به اعلی درجه خود می‌رسد و از سویی در نثر فنی نیز اقتباس از آیات و احادیث از ملاک‌های فاضلانه نویسندگی بوده است.
به گزارش خبرگزاری تقریب، زهره الله دادی دستجردی، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی درباره تأثیر قرآن بر زبان و ادبیات فارسی گفت: روزگاران کهن سوادآموزی در مکتب صورت می‌گرفت و اولین درس اطفال قرآن بوده به گونه‌ای که تا خواندن قرآن ملکه ذهن و زبان کودکان نمی‌شد به سراغ کتاب دیگری نمی‌رفتند و البته طبق سخن تاریخ‌نویسان تعلیم و تربیت بعد از آن مثلاً گلستان سعدی خوانده می‌شد که خود نمونه کامل تأثیرپذیری از قرآن است.
وی افزود: جدای از متعلق بودن شاعر یا نویسنده هر نهضت و مکتبی که قرآن در ذهن و زبان وی نقش بسته بود و در همه آثارش به وضوح لفظ و معنای قرآن مشاهده می‌شد و اگر به نظر می‌رسد شاعران جوان این مرز و بوم کمتر این تأثیرپذیری را دارند بدون شک می‌توان یکی از دلایل آن را عدم آشنایی کافی آن‌ها با این مفاهیم دانست.
الله دادی در ادامه گفت: اگر چه شمار بسیاری از شاعران جوان معاصر دهه هفتاد، هشتاد و نود به زیبایی و با سلامت زبانی و روایی ویژه‌ای تصویرگر مفاهیم قرآن و حدیث بوده‌اند.
وی در ادامه درباره دلایل این امر بیان کرد: عدم نهادینه‌سازی مفاهیم قرآنی، نبوی و ولایی در وجود جوانان یکی از دلایل مهم این موضوع است. کودکی و نوجوانی بهترین زمان تعمیق آموخته‌هاست و بهترین روش برای بهبود آن آموزش مستقیم و غیرمستقیم این مفاهیم است که می‌تواند موجب غنای این زمینه باشد.
الله دادی با بیان اینکه ادیبان و شعرای ایرانی با عمق وجود قرآن و مفاهیم قرآنی را پذیرفتند و در زندگی خود به کار بردند، ادامه داد: بیانیه یا مانیفست ادبی آن‌ها در آثارشان پیروی مو به مو از مفاهیم قرآنی بود. بعد از آن سیره پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) الگو و اسوه آنان در طرح نظری آرا و عقایدشان بود.
وی تصریح کرد: یکی از عمیق‌ترین الگوبرداری آن‌ها از قرآن و حدیث همان عبارت شروع کار با نام خدا بود، «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ» و «كلّ أَمرٍ ذي بالٍ لم يبدأ ببسم اللّه، فهو أبتر». به گونه‌ای که هیچ منظومه شعری یا کتاب نثری را نمی‌توان یافت که در دیباچه در چندین سطر نام و یاد خداوند را با قدرت قلم عرضه نکرده باشد و صد البته بعد از آن صلوات بر محمد(ص) و آل محمد(ص).
وی در ادامه تأثیر فضای سیاسی و اجتماعی جامعه را نیز مورد اشاره قرار داد و بیان کرد: در یک کلام می‌توان گفت؛ سلسله‌های مختلف ایران اسلامی از سامانیان،غزنویان، سلجوقیان، مغول‌ها، تیموریان، صفویه و قاجار به طرز کاملاً محسوسی داعیه‌دار حمایت از فرهنگ دینی اسلام بودند. شعرا و نویسندگانی که در این دوران در دربار و یا حتی بدون وابستگی به دربار آثاری از خود بر جای گذاشته‌اند، صد در صد تحت تأثیر این نگرش بوده‌اند و در کل همواره وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران در تمام ادوار زمینه تأثیرپذیری ادیبان و شعرا را از عمیق‌ترین مفاهیم قرآنی و ولایی میسر کرده است.
الله دادی ادامه داد: از زمان سامانیان به ویژه بعد از آنکه علمای ماوراءالنهر جواز ترجمه قرآن را صادر کردند آشنایی گسترده عامه مردم با مفاهیم والای قرآنی آغاز شد و قرآن دانی از دایره محدود عربی‌دانان بسیار فراتر رفت. از همان زمان شعرا و نویسندگان با غور در این مبانی و مفاهیم و با به خاطر سپردن آن خواه ناخواه آن را جزء زبان خویش ساخته بودند و صد البته به طور عمد سعی در آشکار کردن آن در محتوای آثار خویش داشتند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: هر چه به سمت دوران سبک عراقی در شعر نزدیک می‌شویم این تأثیرپذیری به اعلی درجه خود می‌رسد و از سویی در نثر فنی نیز اقتباس و درج آیات و احادیث در نثر از ملاک‌های فاضلانه نویسندگی بوده است یعنی قرن ششم تا نهم هم در شعر و هم در نثر اوج این تأثیرپذیری لست.
وی در ادامه گفت: اصطلاحاتی مانند درج، اقتباس، تضمین، حل، تحلیل و تلمیح از جمله فنون ادبی ویژه‌ای است که برای استفاده از آیات و احادیث در اثنای شعر و نثر به کار رفته است. درج، اقتباس و تضمین هر سه برای استفاده مستقیم و بدون دستکاری از بخشی از یک آیه یا کل آیه به کار رفته، عقد برای توضیح و استفاده از آیاتی به کار رفته که شاعر یا نویسنده به دلایلی چون وزن و چینش کلام در یک یا چند واژه آن دخل و تصرف ایجاد کرده است و حل تحلیل نیز به معنای استفاده الهامی از مفاهیم قرآن و احادیث به گونه‌ای که گویی معنای آیه در عمق متن حل شده و نشسته باشد به کار می‌رود و تلمیح نیز اشاره ضمنی به یک داستان قرآنی است.
وی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا در بین مسلمانان فرقه‌هایی هم بوده‌اند که استفاده از آیات و احادیث را نهی کرده باشند، گفت: حکومت‌ها و فرقه‌هایی موجود در ایران اسلامی نه تنها خود را از این تأثیرپذیری محروم نکرده و آن را نهی نکرده‌اند بلکه در شدت بخشیدن به آن بر یکدیگر سبقت گرفته‌اند.
الله دادی در ادامه یادآور شد: نوع یا گونه ادبی که شاعران و نویسندگان در آن قلم می‌زدند در به کار‌گیری بیشتر یا کمتر آیات و احادیث بسیار مؤثر بوده است. مثلاً در گونه ادبی عرفانی و تعلیمی و حکمی مسلماً کاربرد آیات و احادیث به پیروی از هدف آن نوع ادبی بسیار چشمگیر و برجسته بوده است. به این دلیل که مفاهیم عرفانی، تعلیمی، اخلاقی و حکمی مسلماً بدون بهره‌گیری از آیات و احادیث حرف چندانی برای گفتن ندارند. پس با توجه به اینکه سنایی و خاقانی در همین گونه‌های ادبی شعر گفته‌اند بی‌شک بیش از سبک حماسی به آیات و احادیث نیازمند بوده‌اند.
کد مطلب: 373831