رئیس انجمن كتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، تدوین و ارائه «استاندارد برنامه‌های كتابخانه عمومی» را حاصل ارتباط موثر نهادهای دانشگاهی و اجرایی در استانداردسازی كتابخانه‌های عمومی دانست و بر لزوم تمركز بر اجرای این استانداردها تأكید كرد.
اشتراک گذاری :
به گزارش خبرگزاری تقریب، نشست معرفی طرح «استاندارد برنامه‌های کتابخانه عمومی» به عنوان اولین طرح از مجموعه استانداردهای کتابخانه‌های عمومی ایران، شنبه 21 مهر ماه با حضور فریبرز خسروی، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران؛ رحمت‌الله فتاحی، عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد؛ فرامرز مسعودی، مدیر پروژه استاندارد کتابخانه‌های عمومی؛ سعید اسدی، دبیر استاندارد برنامه‌های کتابخانه عمومی؛ محسن حاجی زین‌العابدینی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی؛ رضا رجبعلی بگلو، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری(ایرانداک)؛ ابوالفضل هاشمی، نماینده کانون‌های فرهنگی مساجد و ناصری، نماینده سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، در سالن کنفرانس نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برگزار شد.
در این نشست همچنین امین متولیان، معاون برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات؛ محمد هادی ناصری طاهری، مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل؛ اصغر گودرزی، مدیرکل توسعه کتابخانه‌ها و مشارکت‌ها؛ سید باقر میرعبداللهی، مدیرکل تأمین منابع؛ هادی آشتیانی، مدیرکل ترویج کتابخوانی و امور فرهنگی؛ سیامک محبوب، مدیرکل برنامه‌ریزی؛ محمد جوهرچی، مدیرکل پژوهش و فاطمه پازوکی، رئیس اداره استاندارد نیز به نمایندگی از نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور حضور داشتند.
در ابتدای این مراسم، فاطمه پازوکی به عنوان دبیر نشست، ضمن خیر مقدم به حاضران، طی سخنانی گفت: مفتخریم که در روزهای نزدیک به روز جهانی استاندارد، اولین گام از مجموعه استانداردهای کتابخانه‌های عمومی را با عنوان «استاندارد برنامه‌های کتابخانه عمومی» معرفی می‌کنیم. تدوین این استاندارد یکی از فعالیت‌هایی است که به همت دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و همکاری صمیمانه انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران و سایر نهادهای مرتبط شکل گرفته است.
رویکردی نوین در استاندارد نویسی کتابخانه‌های عمومی
سیامک محبوب، مدیرکل برنامه‌ریزی نهاد در این نشست با اشاره به رویکردهای موجود به حوزه استاندارد کتابخانه‌های عمومی، عنوان کرد: ما یک رویکرد سنتی و قالب در حوزه کتابخانه‌های عمومی داریم که با عث می‌شود به دو عنصر «خانه» به عنوان ساختمان کتابخانه و تجهیزات آن و همچنین «کتاب» که از آن به عنوان اطلاع‌رسان مقدس از آن یاد می‌شود، توجه ویژه‌ای شود. این نگاه باعث شده که در گزارش‌های اولیه از یک کتابخانه متراژ و فیزیک کتابخانه مورد توجه قرار بگیرد و از سوی دیگر کتاب به عنوان یکی از رسانه‌های اطلاع‌بخش، 90درصد حجم منابع یک کتابخانه را به خود اختصاص دهد.
وی با اشاره به رویکرد نوین کتابخانه‌های عمومی در دنیا، افزود: اما تغییری که حداقل در 30 سال گذشته در جهان رخ داده محوریت برنامه‌ها و خدمات در کتابخانه‌ها است که با تدوین و اجرای استاندارد برنامه‌های کتابخانه‌های عمومی در ایران نیز پایه‌گذاری خواهد شد. هر کتابخانه برای برنامه‌ریزی‌های خود از این سوال شروع می‌کند که «جامعه خدمت‌گیر من چه کسانی هستند؟» و در ادامه برنامه‌ها و خدمات خود را حول این جامعه خدمت‌گیر سامان می‌دهد. به طوری که انتخاب منابع، گزینش کتابدار، برنامه‌ریزی طرح‌ها و فناوری‌های مورد نیاز، همگی بر اساس این سوال فراهم و پیش‌بینی می‌شوند.
مدیرکل برنامه‌ریزی نهاد ادامه داد: بر این اساس بنا شد که اولین استانداردی که در تدوین مجموعه استانداردها به آن بپردازیم، استاندارد برنامه‌های کتابخانه‌عمومی باشد که تدوین این استاندارد، رویکرد جدیدی را در حوزه استاندارد نویسی ترویج می‌کند؛ در گذشته هر زمان صحبت از استاندارد نویسی می‌کردیم، فکرها به سمت استاندارد ساختمان کتابخانه و در ادامه منابع کتابخانه می‌رفت، اما امروز با تدوین این استاندارد، رویکرد استانداردنویسی در این حوزه تغییر خواهد کرد.
ارتباط موثر نهادهای دانشگاهی و اجرایی در حوزه کتابخانه‌ها
در ادامه این مراسم فریبرز خسروی، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران نیز با اشاره به برخی ثمرات همکاری این انجمن و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، طی سخنانی گفت: به جامعه کتابداری کشور تبریک می‌گویم که امروز فارغ از هرگونه رابطه، سفارش و هرگونه سوء استفاده، به یک مجموعه غیر دولتی و نهاد مدنی سفارش شد و آن نهاد مدنی سعی کرد با استفاده از توان انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران در بهره‌گیری از اصول علمی در برنامه‌ریزی، زمان‌بندی، اجرا، نظارت و شکل‌دهی گروه‌ها و کارتیمی، یک ارزش مثبت را بیافریند.
وی با تقدیر از همکاری متعهدانه تمام مراکز دست‌اندرکار در ارائه این استاندارد، گفت: همکاری صادقانه تمام مراکز دست‌اندر کار، از نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، تا کتابخانه‌های شهرداری، کانون‌های پرورش فکری، کانون‌های فرهنگی مساجد بسیار قابل تقدیر بوده است. در این روند شاید تنها زمینه‌ای که دوستان به آن فکر نمی‌کردند، تنها بحث هزینه بود و تمام تمرکز خود را به کیفیت و عمل به وعده و ارائه کار در زمان مقرر معطوف کرده بودند. این حرکت تمرین خوبی برای سازمان‌های دولتی بود که اگر بتوانند مشارکت نهادهای مردم نهاد را جلب کنند، می‌تواند ارزش‌های مثبتی بیافرینند و بکار ببندند.
رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران با اشاره به وجود فاصله میان نهادهای اجرایی و دانشگاهی در حوزه فرهنگ، طی سال‌های اخیر، عنوان کرد: در جامعه‌ای که گفته می‌شود فاصله میان نهادهای دانشگاهی و نهادهای اجرایی فاصله وجود دارد، بر انجام این نوع اقدامات پافشاری می‌کنم؛ این نوع برنامه‌ها باعث می‌شود نهادهای آکادمیک را از طریق انجمن‌ها به نهادهای اجرایی متصل کنیم تا آنها بتوانند علم و ایده خود را با واقعیت تطبیق دهند. از این منظر این فعالیت‌ها می‌تواند در روند شکل‌گیری فعالیت‌های حوزه کتاب، کتابخوانی و کتابت بسیار تأثیرگذار باشد.
ضرورت نظارت بر روند اجرایی استانداردها
فریبرز خسروی تصریح کرد: در این روند ما شاهد شکل‌گیری یک کار گروهی بودیم که همکاران ما توانستند قشرهای مختلفی از فعالان و صاحبنظران این حوزه را از درون و بیرون انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی به مشارکت بطلبند که این امر بسیار جای تقدیر دارد. در کشوری که کار گروهی خیلی در آن جایی ندارد و مورد تأیید و تشویق قرار نمی‌گیرد، این اقدامی می‌تواند الگویی برای سایر فعالیت‌های فرهنگی باشد.
معاون پژوهش و فناوری اطلاعات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، ضمن تأکید بر لزوم توجه بر اهمیت نظارت بر اجرای این استاندارد، عنوان کرد: ما همواره در حوزه تدوین و تقنین بسیار خوب کار می‌کنیم، اما در حوزه اجرا دچار مشکل هستیم. با توجه به اینکه آموزه‌های مکتبی و فرهنگی ما بر عمل بسیار تکیه دارد، از دوستان خواهش می‌کنم که توجه ویژه‌ای به حوزه نظارت بر اجرای این استانداردها داشته باشند؛ اگر بتوان تدبیری در نظارت و اجرایی کردن این استانداردها اندیشید، می‌توانیم یکی از کاستی‌هایی که در حوزه اداری کشور موجود است را ترمیم کنیم.
خسروی افزود: من به نمایندگی از انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران از همه عزیزان به خصوص نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تشکر می‌کنم که با اعتماد به انجمن، این موضوع مهم را به ما سپردند و همچنین از همکاری شهرداری‌ها، کانون‌های فرهنگی مساجد، کانون‌های پرورش فکری و سایر مراکز در این حوزه داشتند، سپاسگذارم و امیدوارم که این نوع حرکت‌های جمعی تداوم داشته باشد و سرآغاز تحول در حوزه کتاب، کتابخوانی و کتابت شود.
تشریح روند تدوین استاندارد برنامه‌های کتابخانه عمومی
در ادامه این نشست فرامرز مسعودی، مدیر پروژه استاندارد کتابخانه‌های عمومی، با ابراز خرسندی از رونمایی «استاندارد برنامه کتابخانه عمومی» گفت: سال گذشته در 22 مهرماه آیین افتتاح طرح استانداردهای کتابخانه عمومی ایران را برگزار کردیم و بسیار خوشحالم که در آستانه روز جهانی استاندارد، اولین استاندارد این طرح بزرگ را با عنوان «استاندارد برنامه‌های کتابخانه عمومی» رونمایی می‌کنیم. در شرایطی که به دلیل برخی تنگناها بسیاری از طرح‌ها در کشور به تعویق می‌افتند و یا به ثمر نمی‌نشینند، باید به فال نیک گرفت که امروز به همت دوستان استانداردی در حوزه کتابخانه‌های عمومی رونمایی می‌شود.
وی در ادامه به تشریح روند تدوین این استاندارد پرداخت و گفت: فراخوان این طرح از تابستان سال 96 توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منتشر شد که با معیارهای دوستان در نهاد بررسی و تبدیل به یک قرارداد شد. این طرح پژوهشی پس از برنامه‌ریزی و سازماندهی، 4 مرحله مقدماتی را گذراندیم که مهم‌ترین آنها مطالعاتی بود که ما در بستر اجرای این استانداردها داشتیم که با مشارکت بسیاری از فعالان و کارشناسان این حوزه صورت گرفت.
تطبیق استاندارد برنامه‌های کتابخانه‌های با استانداردهای جهانی
مدیر پروژه استاندارد کتابخانه‌های عمومی از تدوین یک شیوه نامه استاندارد کتابخانه عمومی در این روند خبر داد و گفت: برای اولین بار در کشور یک شیوه نامه برای استانداردهای کتابخانه‌ای تدوین کردیم که در آن ملاحظات شیوه نامه سازمان جهانی استاندارد و شیوه نامه سازمان ملی استاندارد رعایت شد؛ به عبارت دیگر تلاش کردیم استانداردهای ارائه شده را با استانداردهای سازمان جهانی استاندارد و ISO تطبیق دهیم.
تعیین دبیران و تشکیل کارگروه‌ها، تشکیل کمیسیون فنی استاندارد، انتخاب هیأت مدیره انجمن، کمیته راهبری نهاد، کمیته راهبری انجمن، کمیته ذینفعان، کارگروه‌های تخصصی، کمیته دبیران، کارگروه مشاوران و همچنین هسته اصلی مدیریتی از دیگر بخش‌هایی بود که فرامرز مسعودی در تشریح روند تدوین استاندارد برنامه‌های کتابخانه عمومی به آنها اشاره کرد.
مطالعات گسترده در تدوین استاندارد برنامه‌های کتابخانه‌های عمومی
سعید اسدی، دبیر استاندارد برنامه‌های کتابخانه عمومی نیز طی سخنانی گفت: این استاندارد یکی از استانداردهای هفت‌گانه‌ای بود که تدوین آن حدود هفت ماه زمان برد. در هر یک از این هفت استاندارد سه گام کلی شامل «تدوین»، «تأیید» و «تصویب» برداشته خواهد شد که ما در کارگروهی بخش تدوین این استاندارد را برعهده داشتیم؛ کارگروهی هفت نفره که متشکل از دانش‌آموختگان این حوزه و یا یکی از فعالان با سابقه این حوزه که استانداردهای مورد نظر بارها میان این افراد دست به دست شده و مورد بررسی قرار گرفته است.
اسدی در ادامه به مطالعات صورت گرفته در تدوین استاندارد برنامه‌های کتابخانه عمومی اشاره کرد و گفت: مرحله ابتدایی و مهم‌ترین قسمت فعالیت ما مطالعه هدفمند و با دقت بالا بود که در هفت حوزه صورت گرفت؛ استانداردهای بالا دستی قوانین کشوری، شیوه‌های سنتی استاندارد، استانداردهای جهانی، استانداردهای کتابخانه‌ای ایران، استانداردهای کتابخانه‌ای سایر کشورها و استانداردهای استانی یا ایالتی در کشورهای دیگر محور مطالعات ما در این حوزه بوده است.
وی استخراج متغیرها و شواهد، انتقال متغیرها و شواهد به شناسنامه‌ها، منابع تهیه گزاره‌های پیشنهادی، چرخه بررسی و تصویب گزاره‌ها در کارگروه و همچنین گام‌ها تکمیلی از دیگر بخش‌هایی بود که سعید اسدی در تشریح روند استاندارد برنامه‌های کتابخانه عمومی به آنها اشاره کرد.
لزوم فعالیت کتابخانه‌ها بر اساس الگویی مدون
رحمت‌الله فتاحی، عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با تقدیر از تمام دست‌اندرکاران تدوین استاندارد برنامه‌های کتابخانه عمومی، گفت: حدود 25 سال پیش که در استرالیا درس می‌خواندم و از کتابخانه‌ها به خصوص کتابخانه‌های عمومی بازدید می‌کردم، بسیار غبطه می‌خوردم از اینکه هیچ یک از تشکیلات و برنامه‌هایی که در استرالیا وجود داشت، اعم از توجه به بخش کودک کتابخانه‌ها و تشکیل گروه‌های کاری برای اجرای انواع برنامه‌ها و فعالیت‌ها، در کشور ما وجود نداشت. اما خوشبختانه امروز همه آن آرزوهای من محقق شده یا در مسیر تحقق آنها قرار گرفته‌ایم.
وی با اشاره به برخی از مزیت‌های تدوین و اجرایی کردن این استانداردها، گفت: تدوین و اجرای استانداردها در درجه اول سازمان را با یک برنامه منظم تقویت می‌کند. من بارها در مدیریت‌های مختلف نهاد، به دبیران کل و حتی ادارات کل در استان‌ها توصیه می‌کردم که برنامه‌ای مدون برای فعالیت‌های خود تهیه کنید، چرا که بدون برنامه کاری پیش نخواهد رفت؛ به خصوص وقتی تغییر مدیریت رخ می‌دهد، اما متاسفانه محقق نشد. من سال‌ها است که در حال همکاری با نهاد هستم، خوشبختانه امروز این اتفاق افتاده و انجمن برای تغییر تدوین و اصلاح این برنامه پا پیش گذاشته است.
فتاحی افزود: این برنامه‌ها و استانداردها همچنین از این جهت مهم هستند که می‌توانند یک الگو باشند و حتی با تغییر افراد و مسئولان و مدیران در کتابخانه‌ها، برای نفرات بعدی در دست خواهند بود و این افراد می‌توانند این برنامه‌ها را پیش ببرند. البته ما باید باید این استانداردها را بر اساس دسته‌بندی و امکانات موجود در کتابخانه‌ها تدوین کنیم که در پیشنهاداتم به این موارد به صورت مفصل اشاره کرده‌ام.
ارائه استانداردهای کتابخانه‌ای به سایر کشورها
این عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد این استانداردها را الگویی مناسب برای بهره‌مندی سایر کشورها عنوان کرد و گفت: این استانداردها می‌تواند برای سایر کشورهایی که به حوزه استاندارد نویسی وارد نشده‌اند، الگویی مناسب باشد. کشورهای همجوار یا کشورهای دورتر که هنور وارد حوزه استاندارد نویسی نشده‌اند، می‌توانند از این استانداردها منتفع شوند. حتی این پیشنهاد را ارائه کرده‌ام که می‌توانیم این استانداردها را به زبان انگلیسی ترجمه و منتشر کنیم تا قابل استفاده در سطح جهانی باشد.
وی با اشاره به سایر مزایای تدوین استانداردهای کتابخانه‌ای عنوان کرد: یک مزیت دیگر این استانداردها این است که می‌تواند اعلام نیاز نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به بودجه و نیروی انسانی را توجیه کند. اگر هدف ما این است که این برنامه‌ها پیاده شود، باید نیروی انسانی و بودجه کافی برای آن درنظر گرفته شود؛ از این جهت این استانداردهای می‌تواند توجیه کننده‌ای مناسب برای اختصاص بودجه و نیروی انسانی بیشتر برای نهاد باشد.
فتاحی همچنین با اشاره به کاربرد این استانداردها در حوزه آموزشی گفت: این استانداردها می‌تواند به عنوان ابزار آموزشی برای گرایش‌های کتابداری و اطلاع‌رسانی به خصوص گرایش کتابخانه‌های عمومی مورد استفاده قرار بگیرد تا دانشجویان این گرایش‌ها بدانند محتوای کار دروس مختلف از جمله مجموعه‌سازی چیست و بتوانند نمونه‌های عینی دروس خود را درک کنند. ما در متون کلاسیک و آموزشی بحث خدمات را داریم، اما نمونه‌‌ای اجرایی که مورد توافق همه باشد، تا به حال نداشته‌ایم.
وی تأکید کرد: همچنین سازمان‌های دیگر از جمله کانون‌های پرورش فکری، کانون‌های فرهنگی مساجد، شهرداری‌ها و غیره نیز می‌توانند از این استاندارد منتفع شوند. خوشبختانه همه این مراکز در تدوین این استاندارد مشارکت خوبی داشتند و می‌توانم بگویم که این استاندارد می‌تواند به پیشرفت کار کتابخانه‌ها کمک کند و مایه افتخار کشور عزیزمان باشد.
حرکت سایر کتابخانه‌های کشور به سوی استانداردسازی
محسن حاجی زین‌العابدینی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی و دبیر استاندارد کارکنان کتابخانه‌های عمومی نیز در ادامه این نشست طی سخنانی گفت: در طول دوره کاری که در فضای کتابداری و اطلاع‌رسانی تنفس کرده‌ایم، همیشه قصد داشتیم که برنامه‌هایی با کیفیت برای کتابخانه‌های عمومی ارائه کنیم که البته همه این موارد به صورت پراکند و جسته گریخته صورت می‌گرفت. اما طبیعت ثبات در کشوری که تقریبا به حالت ثبات رسیده و از بحران دور شده، این است که در کتابخانه‌ها حتما برنامه‌ای مدون و مشخص داشته باشد.
وی افزود: این اتفاق مبارک برای نهاد کتابخانه‌های عمومی وانجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی یک رخداد بسیار خوب و عالی است، اما برای ما کتابداران بسیار عالی‌تر خواهد بود. چرا که امروز این کار آغاز خواهد شد، اما اثرات و ثمرات آن سال‌های سال ادامه خواهد داشت و تنها در سطح کتابخانه‌های عمومی باقی نخواهد ماند و همه کتابخانه‌ها را دربر خواهد گرفت. به عنوان مثال از آنجا که کتابخانه‌های دانشگاهی متولی مشخصی ندارد، ما در این حوزه هنوز استاندارد بومی شده روزآمدی نداریم و کسی به دنبال تدوین استانداردی برای کتابخانه‌های دانشگاهی نیست؛ ما باید این امر مبارک را قدر بدانیم تا الگویی برای همه کتابخانه‌های دیگر در سطح کشور شود.
ادامه این نشست با سخنان رضا رجبعلی بگلو، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری(ایرانداک) همراه بود که وی با تقدیر از دست‌اندرکاران تدوین این استاندارد، گفت: خوشبختانه فعالیت‌هایی در حوزه تدوین استانداردها در حوزه سایر کتابخانه‌ها نیز آغاز شده و امیدواریم که استانداردهای کتابخانه‌های عمومی، زمینه‌ای را فراهم کند که سایر سازمان‌ها به سمت تدوین استانداردهای کتابخانه‌های دانشگاهی، تخصصی و غیره بروند. به اعتقاد من انجمن باید از این جهت جایگاه خود را بیش از پیش تقویت کند، چراکه وظیفه تدوین این استانداردها بر عهده انجمن‌ها است و خوشحالم که خشت اول این بنا با همکاری نهاد کتابخانه‌های عمومی گذاشته شد و امیدوارم خشت‌های بعدی نیز به درستی گذاشته شود.
دستاوردی مهم در فقدان اسناد بالادستی
محمد جوهرچی، مدیرکل پژوهش نهاد در ادامه این نشست، تدوین استاندارد برنامه‌های کتابخانه عمومی را در فقدان برخی از اسناد بالادستی در حوزه کتابخانه‌های عمومی، دستاوردی مهم دانست و گفت: از آنجا که در اسناد بالادستی، اسنادی که ناظر بر خدمت کتابخانه‌های عمومی باشند، وجود نداشته است، تدوین این استاندارد یک دستاورد مهم تلقی می‌شود. البته برنامه راهبردی نهاد که بخشی از ادبیات استاندارد به این برنامه راهبردی نزدیک است، در حال نهایی شدن و ابلاغ است و به همین ترتیب «سبد خدمات» و «بخش مطالعات کاربران» پژوهش‌هایی است که در حال بررسی نهایی است.
وی افزود: بر این اساس این استاندارد در فقدان این اسناد نهایی تا حدی می‌تواند جایگزین آنها باشد و حتی تا همان حد مهم تلقی شود و با تعاملی که با آن اسناد – که در ادامه ابلاغ خواهند شد- پیدا می‌کند، هم غنی تر شود و هم در عرصه خدمت به کار گرفته شود.
سید باقر میرعبداللهی، مدیرکل تأمین منابع نیز در این نشست طی سخنانی کوتاه عنوان کرد: در چنین روزهایی که مناسبات اداری در کشور با تنگناهایی روبه‌رو است، اینکه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور از خود پا بیرون گذاشته و توجهی ویژه به تئوری اصول حرفه‌ای داشته، اقدامی بسیار ارزشمند و قبال توجه است.
