مشکل جامعه اسلامی نگاه فردگرایانه و جزئی فقیه به مسائل است

به گزارش خبرگزاری تقریب، حجت الاسلام محمدرضا زیبایی نژاد، رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده در دوره دروس خارج فقه نظام های اسلامی که از سوی دبیرخانه مفتاح برگزار شد، در پاسخ به پرسش «آیا فقه حکومتی تنها به مسائل حاکمیتی می پردازد؟» خاطرنشان کرد: متأسفانه در کُنه ذهن برخی از فقهای ما فهم حداقلی از دین وجود داشته و دین را در حد فقه تقلیل داده اند. یعنی می گویند جامعه اسلامی جامعه‌ای است که در آن رفتارهای اسلامی انجام می شود. در حالی که جامعه اسلامی باید جامعه‌ای باشد که بستر کسب فضیلت معرفتی، اخلاقی و رفتاری وجود داشته باشد.

وی افزود: البته رشد رفتاری، اخلاقی و اعتقادی باید در کنار یک دیگر باشد، چون اگر رفتار اصلاح شود ولی معرفت و اخلاق اصلاح نشود، قشری گری صورت می گیرد. حتی این قشری گری در روحانیت نیز به وجود می آید. در این صورت فهم از دین، رعایت ظواهر می شود و این مشکل زاست. برای نمونه چرا حجاب پس از ۴۰ سال هنوز در جامعه نهادینه نشد؟ چون درباره رفتار حجاب مطالعه شده ولی اعتقاد به حجاب نهادینه نشده است.

این استاد حوزه، با یادآوری این موضوع که وظیفه شرعی حاکمیت، سازمان دهی مناسبات اجتماعی برای رشد اعتقادی، اخلاقی و رفتاری جامعه است، عنوان کرد: بسیاری از چیزهایی که در فقه سنتی گفته می شود اخلاقی است ولی واجب نیست، با این حال ممکن است در مقیاس حاکمیتی واجب شود. وظیفه حاکمیت ایجاد بستر رشد برای جامعه است به همین دلیل نمی تواند نسبت به رشد جامعه غفلت کند.

وی ادامه داد: بسیاری از چیزهایی که در حوزه اخلاقی قرار می گیرد و ادله سنن را شامل می شود در فقه حکومتی در حوزه واجبات حاکمیت قرار می گیرد و نمی توان در آن ادله سنن را ایجاد کرد. حتی شاید موضوعی در مقیاس عمومی مکروه یا مباح باشد ولی در مقیاس حاکمیتی حرام شود.

حجت الاسلام زیبایی نژاد با تأکید بر این که در فقه حاکمیتی احکام موضوعات در مقیاس خُرد و کلان متفاوت می شود، گفت: به همین دلیل مسائل در مقیاس خُرد و فردی یک صورت بندی پیدا می کند و در مقیاس راهبری اجتماعی صورت بندی دیگری پیدا می کند.

وی یادآور شد: برای نمونه حضور زن در ورزشگاه فوتبال با رعایت حجاب شرعی و انجام ندادن گناه در مقیاس فردی ایرادی ندارد ولی همین موضوع در مقیاس اجتماعی مشکل دارد. چون حضور این میزان زن و مرد نامحرم در یک محیط ممکن است هزار و یک مشکل ایجاد کند.

رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده اضافه کرد: نمونه دیگر این است که اشتغال بانوان مشکل دارد یا خیر؟ در فقه فردی بانوان می توانند با رعایت موازین شرعی و رضایت همسر شغل داشته باشند ولی در حکومتی ممکن است این موضوع اشکال داشته باشد چون سبب بحران اشتغال می شود، در نتیجه فرصت های شغلی سرپرست های خانوار از بین رفته و طلاق افزایش پیدا می کند. افراد مجرد شغل پیدا نمی کنند که بتوانند ازدواج هم بکنند. در نهایت اشاعه منکرات در جامعه رخ می دهد. البته در طول تاریخ بشریت همیشه اشتغال بانوان براساس دو اولویت «اضطرار جامعه به شغل زن مانند ماما، آرایشگر و…» و «مجبور بودن بانوان به کار به سبب بی سرپرستی، از کار افتادگی سرپرست و…» وجود داشت ولی در زمان کنونی در بسیاری موارد اشتغال هویت‌بخش زن شد. تبدیل به ارزش شد. بسیاری از زنان به سبب پُز اجتماعی، اضافه بودن وقتشان و یا عار داشتن برای گرفتن پول از شوهرشان اشتغال به کار دارند.

این استاد حوزه با اشاره به این که نظام تعلیم و تربیت، نظام سرمایه‌داری ناظر به تهذیب نفس و تربیت برای خانواده و تربیت اجتماعی نیست، اذعان داشت: متأسفانه در جامعه اسلامی نیز با پول بیت المال مدرسه می سازیم در حالی که ماهیت تعلیم و تربیت مدرن را نمی شناسیم. تعلیم و تربیت مدرن آمده جای عقلانیت های سنتی و دینی را پر کند و با ضمیمه کردن کتاب تعلیمات دینی مشکل آن حل نمی شود چون نجس العین بالذات است.

وی ادامه داد: باید نظام تحصیلی دیگری طراحی می شد چون نظام تحصیلی سرمایه داری قابل اصلاح نیست. آمده ارزش ها و چارچوب های نظری دیگری را جا بیندازد. اصل نظام تعلیم و تربیت با سواد شدن نیست بلکه ایجاد عقلانیت جدید است به ویژه در رده دانشگاهی. ما هم افتخار می کنیم که ده برابر قبل از انقلاب دانشجو داریم در حالی که حواسمان نیست همین موضوع پاشنه آشیل ماست. چون دانشگاه مال ما نیست بلکه توزیع کننده ادبیات تولیدکنندگان خودش است.

حجت الاسلام زیبایی نژاد اضافه کرد: برخی می گویند پس از انقلاب به فرآیند مدرن شدن جامعه دامن زدیم. در کدام کشوری مانند کشور ما در کنار علم سکولار می نویسند که پیامبر(ص) می فرمایند «اطلبوا العلم من المهد الی الحد.» آن علمی که ایشان فرمودند طلب کنید علمی بود که ملکوت آسمان ها و زمین را نشان دهد نه این علم.

رییس مرکز تحقیقات زن و خانواده در ادامه سخنان خود یکی از مشکلات جامعه امروز را پاسخ فقیه سنتی به پرسش های حاکمیتی با نگاه فردی و فردگرایانه برشمرد و برای اثبات ادعای خود مثال کنترل جمعیت را مورد کنکاش قرار داد و بیان داشت: در نگاه فردی ازدواج کردن و بچه دار شدن امر مستحبی است ولی در مقیاس کلان مفسده حادی بر آن مترتب است که در مقیاس خُرد وجود ندارد.

وی افزود: بحران جمعیت سبب می شود، نخست، منابع مالی بسیاری صرف نگهداری بازنشستگان و از کار افتادگان شود در حالی که نیروی کار جوانی وجود ندارد تا بتواند منابع مالی لازم را کسب کند. اکنون نیز اگر بودجه نفت نباشد نمی توان مشکل بازنشستگی را حل کرد. دوم، به دلیل تغییر معادله جمعیت مخاطرات سیاسی به وجود می آید و ممکن است در آینده در کشور آرا و خواسته دیگران بر شیعیان قالب شود. سوم، معادله قدرت در مقیاس بین المللی بر هم خورده و مسلمانان ضعیف تر می شوند. چهارم، در بُعد تربیتی نیز شکاف نسلی بیشتر شده و الگوهای تربیتی فردگرایانه محقق می شود. براساس این دلایل است که می گوییم فرزندآوردن در نگاه فردی مستحب است ولی در نگاه حکومتی واجب فقهی است.

حجت الاسلام زیبایی نژاد سیاست کنترل جمعیت را سیاست اشتباهی تلقی کرد و گفت: بسیاری به سبب مسائل اقتصادی حاضر به فرزندآوری نیستند در حالی که این مشکل را باید با اصلاح الگوی مصرف، فرهنگ، تلاش و سبک زندگی حل کرد.

این استاد حوزه، دومین مشکل فقیه سنتی را بیان احکام جزء و عدم بیان احکام کل دانست که در نگاه او نسبت به فقه حکومتی تأثیرگذار است و گفت: برای نمونه گاهی یک فیلم طنز را به فقیه نشان می دهیم و می گوید اشکال شرعی ندارد. ولی وقتی به کل فیلم نگاه می کنیم می بینیم که در آن مرد تحقیر می شود. آیا این فیلم اشکال شرعی دارد یا خیر؟

وی اضافه کرد: آیا تاکنون فقیهی را دیده ایم که با نگاه به برنامه های صدا و سیما بگوید این فیلم در کلیتش چون اقتدار مرد را زائل می کند، خلاف شرع است؟ کاری که فقیه حکومتی باید انجام دهد این است که برای این گونه بحث ها ادبیات تولید کند.