به گزارش
خبرگزاری تقریب، در عرصه تولیدات نمایشی عاشورایی یکی از تجربیات موفق طی سال‌های پس از انقلاب اسلامی، تولید و اجرای نزدیک به سه دهه نمایش «خورشید کاروان» است. نمایشی که نمایشنامه‌ای با عنوان «هیهات» دارد و مرحوم «ابوباسم محمد حیادار» آن را نوشته و مهدی متوسلی آن را بازنویسی کرده است.
این نمایش که اکنون بیست و هشت سال است از سوی کارگردانان مختلف و با نسلی متفاوت از بازیگران بازتولید شده، در ایام محرم و صفر در مناطق مختلف ایران و خارج از ایران برای مخاطبان دلداده و شیفته امام حسین(ع) و عاشورا اجرا می‌شود.
«خورشید کاروان» که مجتمع فرهنگی و هنری فدک هر سال اقدام به آماده‌سازی آن به منظور اجرا در این ایام می‌کند با تکیه بر روایتی تاریخی و بهره‌گیری از داستان مشهور دیر راهب، به واقعه پس از عاشورا می‌پردازد.
برای بررسی دلایل توفیق این نمایش پس از سال‌ها بازتولید و اجرا، با مهدی متوسلی، سرپرست مجتمع فرهنگی فدک و نویسنده نمایشنامه «خورشید کاروان»، گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
ـ «خورشید کاروان» طی نزدیک به ۳ دهه با نسل‌های متفاوتی از کارگردانان و بازیگران تئاتر تمرین و در اماکن گوناگونی به اجرا درآمده و همیشه هم مخاطبان از آن استقبال کرده‌اند. مهم‌ترین دلیل این توفیق چیست؟
در وهله نخست علت اقبال نمایشنامه از سوی مخاطب موضوع آن است. سیدالشهدا(ع) محبوب همه دل‌های عاشق است، فارغ از هر کیش، قوم، دین و مذهبی. هرچند که به دلیل عدم شفافیت و صداقت طیفی از دست‌اندرکاران عرصه‌های فرهنگی کشور تا حدود زیادی از مظاهر چنین ارادت و دلدادگی کاسته شده است.
در مرحله بعد باید به این نکته اشاره کنم که در مجتمع فدک از همان روز نخست سعی کردیم و می‌کنیم که با تمام قدرت و توان گروهی را گرد هم جمع کنیم که یکدل و همسو باشند و با نیت خدمت‌گزاری به ساحت معصومین(ع) به تلاش و کوشش بپردازند. طی این سال‌ها افرادی را از طیف‌های مختلف گرد هم آوردیم، از اشخاصی که حرفه‌ای به امر تئاتر و بازیگری اشتغال داشتند تا افرادی که پیشه و کسوت آن‌ها چیز دیگری بود، اما وارد چرخه تولید این نمایش شده و از هیچ کوششی فروگذار نکردند.
طی این سال‌ها ذاکر و مداح اهل بیت(ع) را در کنار طراح صحنه و گریم تئاتر، که کار حرفه‌ای او در همین حوزه بود، قرار دادیم تا همگی با یک وحدت نظر تنها به عشق اباعبدالله‌الحسین(ع) از نهایت تخصص خود برای اجرای هر چه بهتر این نمایش بهره لازم را ببرند.
تصور می‌کنم این وحدت و تخصص هر یک از عوامل تولید این اثر نمایشی موجب شده است که این کار تا به امروز همچنان در اوج محبوبیت در منظر مخاطب باقی بماند و از آن سو نیز نمایشگران این کار بدون هیچ چشم‌داشتی و بی‌ریا به هر چه درخشان‌تر شدن کار بیندیشند.
ـ چرا آثار نمایشی با موضوع عاشورا به اندازه «خورشید کاروان» نتوانستند مورد اقبال مخاطبان قرار گیرند؟
دلیل عمده بروز چنین مسئله‌ای در این است که اصولاً چنین کارهایی مشکلات و صدمات خاص خود را دارد که در ادامه کار را سنگین و با پیچیدگی‌های متعددی مواجه می‌سازد. گروه‌های زیادی به شکل خودجوش و یا به تبعیت از گروه نمایشی «خورشید کاروان» در برهه‌ای سعی در تولید و اجرا و بازتولید آثاری عاشورایی و تداوم آن در طی سالیان متمادی داشتند و حتی برخی از آن‌ها متن نمایشی را هم که انتخاب کردند «خورشید کاروان» بود. اما همان‌طورکه به درستی اشاره شد دیری نپایید که از هم پاشیده شدند.
در مجتمع فدک در برابر بروز چنین مشکلات و دشواری‌هایی تدبیر کرده و به سازماندهی و مقابله با بحران‌های پیش‌آمده پرداختیم. در این ۲۸ سال از اجرای متناوب نمایش «خورشید کاروان»، بخش زیادی از وقت، فکر و امور جاری متوجه حفظ این مجموعه شد. به این فکر بودیم که اجرای نمایش دچار انقطاع نشود و یا به واسطه افرادی که از گروه منفک می‌شوند به دنبال پُر کردن جای خالی آن‌ها باشیم و البته ناگفته نماند که برخی از عوامل و بازیگران این گروه در طول این چند سال درگذشتند و به دیار باقی شتافتند. سروسامان دادن به چنین اموری با وجود آنکه گفته شد اغلب افراد گروه بدون چشم‌داشت و با خلوص در آن به فعالیت مشغول بوده و هستند، نیازمند مدیریتی پیگیر و هدفمند بود که خوشبختانه تا به امروز نیز در پیمودن این راه ثابت قدم بوده و توفیق داشته‌ایم.
ـ وقتی صحبت از تولید نمایش دینی و مذهبی می‌شود نگرشی وجود دارد مبنی بر اینکه تداوم و گسترش کمی چنین تولیداتی منوط به حمایت نهادهای دولتی و متولیان فرهنگی است که بودجه فرهنگی را جذب کرده و در اختیار دارند. البته گاه همچون شرایط کنونی با توجه به کسر بودجه فرهنگی، این روند سیر نزولی پیدا می‌کند. در بررسی تاریخی مشاهده می‌شود احیا و تداوم نهادهای فرهنگی همچون تعزیه و شبیه‌خوانی در عرصه هنر دینی رابطه مستقیمی با حمایت‌های خودجوش توده مردم داشته است. اخیراً این مبحث با عنوان نذر فرهنگی، به این معنی که مردم نذورات خود را در قالب وجوه نقدی برای تولید محصول فرهنگی همچون نمایش دینی اختصاص دهند، مطرح است. چنین رویکردی را تا چه حد در افزایش تولیدات نمایشی دینی و عاشورایی مؤثر می‌دانید؟
شخصاً با نفس چنین کاری موافقم. البته باید دید که این مسئله از نظر کارشناسی در افزایش کمی و حتی کیفی آثار نمایشی دینی و یا مثلاً عاشورایی تا چه اندازه مؤثر است که تصور می‌کنم حداقل این باشد که به تقویت زیرساخت‌ها و احداث و تجهیز سالن‌های اجرا بینجامد. با وجود این نباید این نکته را فراموش کرد که وقتی صحبت از نذر و ادای آن می‌شود، مصرف آن ابتدا به نیت و قصد نذرکننده بستگی دارد و در وهله دوم کاملاً اختیاری است و نمی‌توان کسی را مجبور کرد که صرفاً آن وجه مورد نظر را به کاری غیر از امور عرفی، که تاکنون رایج بوده است، مصروف سازد. با این حال می‌توان فرهنگسازی کرد که فرد نذرکننده مجاب شود. همان‌طور که ساخت مسجد و مدرسه و تأمین جهیزیه برای نوعروسان و مواردی از این دست لازم و ضروری است، تولید محصول فاخر فرهنگی برای تأمین خوراک فکری و اندیشه‌ای جامعه نیز از الزامات محسوب می‌شود و چه بهتر که بخشی و یا کل مبلغ و یا نیت مورد نظر را اختصاص به این حوزه دهد.
با وجود این معتقدم که چنین رویه‌ای ابتدا به ساکن نمی‌تواند مستمر بوده و به‌عنوان یک امری جاری و بلافصل به آن نگاه کرد و در مقاطعی به دلیل قطع چنین جریانی، پیش‌بینی‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در جهت تولید و اجرای برنامه‌های فرهنگی و هنری نیز از اساس بر هم می‌ریزد. همچنان بر این باورم که تأمین‌کننده مخارج و هزینه‌های مربوط به امور فرهنگی و محصولات هنری به ویژه در حوزه موضوعات دینی و عاشورایی باید دستگاه اجرایی کشور در امور فرهنگی و هنری باشد و احیاناً کمک‌های مردمی هم به فرض موجود بودن، مقوم چنین جریانی قرار گیرد.
حتماً نباید کمک‌های دولتی شکل ریالی و نقدی داشته باشد. به هر حال دولت و بسیاری از نهادهای فرهنگی و هنری امکاناتی در اختیار دارند که آن‌ها را بدون کوچک‌ترین چشم‌داشتی می‌توانند در اختیار گروه‌های نمایشی مذهبی قرار دهند. چگونه است که مثلاً یک گروه تئاتری که اقدام به تولید نمایشی مذهبی و یا عاشورایی می‌کند وقتی در پی تأمین جا و سالن مناسب برای اجراست، فلان نهاد دولتی سالن مورد نظر را با قرار شبی ۶ میلیون تومان در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد و در چنین شرایطی باید انتظار آن را داشته باشیم که مخارج سالن نمایش از محل دریافت نذورات مردمی تأمین شود؟! به نظرم اینجا باید دولت و نهادهای فرهنگی خود را در جهت ترویج و گسترش فرهنگ ناب دینی با استفاده از زبان هنر مسئول بدانند، مثلاً در مورد تئاتر سالن نمایشی را بدون چشم‌داشتی در اختیار گروه‌ها قرار دهند که در غیر این صورت تولیدات نمایشی دینی و عاشورایی به حداقل خود می‌رسد. مضاف بر اینکه نوعی حس بی‌اعتمادی بین مردم و مسئولان در امور فرهنگی ایجاد می‌شود و مردم با این فرض که هر نهاد و ارگانی به فکر مطامع و مقاصد و درآمدزایی خود است و نشر فرهنگ و معارف دینی در اولویت بعدی قرار دارد و با این توجیه که چرا وقتی مسئول به فکر نیست ما باید به فکر باشیم علی‌رغم علاقه‌مندی به منظور سرمایه‌گذاری در امور فرهنگی و هنری، از این امر سر باز می‌زند.
با این تفاصیل همچنان اصرار دارم که بگویم تأمین‌کننده همه ملزومات و مقدمات در زمینه تولیدات آثار فرهنگی و هنری و به ویژه آثار عاشورایی، دستگاه اجرایی امور فرهنگی و هنری کشور است که تجربه نشان داده است وقتی صحبتی در زمینه این قبیل تولیدات به میان می‌آید خوشبختانه بودجه‌های خوب و چشمگیری نیز جذب می‌شود.
لذا باید به این امر واقف بود که رسمیت یافتن این موضوع یعنی تأمین بودجه به منظور تولید آثار نمایشی با استفاده از توان اقتصادی توده مردم تبعات منفی به دنبال دارد که البته در مجتمع فدک مکرر با چنین مسئله بغرنجی مواجه بودیم و مثلاً به محض اینکه برخی از مسئولان متوجه شوند که غالب بودجه تولیدات فرهنگی و هنری از جای دیگر تأمین می‌شود، لذا مبالغ مورد نظر را با این توجیه که شما از نقاط مختلف با رایزنی در حال دریافت پول هستید، صرف مقاصد دیگری می‌کنند و نتیجه اینکه اگر زمانی ترزیق بودجه از منابعی غیردولتی و مثلاً همین نذر فرهنگی مردمی قطع شود و یا به قدر لازم کفاف ندهد، شاهد خواهیم بود که بسیاری از پروژه‌های فرهنگی و هنری مسکوت باقی خواهد ماند، همچنان که شاهد توقف بسیاری از رویدادهای تئاتری دینی و عاشورایی هستیم که دیگر نه دولت پولی برای پرداخت به آن‌ها به منظور استمرارشان دارد و نه مردم دیگر دغدغه‌شان کمک مالی برای احیا و استمرار آن‌هاست.
