به گزارش
خبرگزاری تقریب؛ حمید ملکیان، مدیر بخش آسیبشناسی و مرمت کتابخانه مجلس و یکی از پیشکسوتان عرصه مرمت است، برای اطلاع از جایگاه علمی مرمت نسخههای خطی در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر گفتوگو کرده که از نظرتان میگذرد؛
-آسیبهایی که به نسخههای خطی وارد میشود، در گذر زمان رخ میدهد یا به دلیل بیتوجهی و شرایط نگهداری است؟
گذر زمان، همه چیز از آدم تا اشیاء را پیر میکند، و این روند طبیعی است، اما مواردی هم است که رعایت آنها میتواند تأثیر این گذر زمان را کمتر کند. یکی از آنها عوامل انسانی است که وقتی فرد ناشیانه دست به مرمت نسخهها میزند، به جای مرمت، به آن آسیب بیشتری میزند. با توجه به اینکه مجموعهای از هنرها در این نسخ جمع است؛ از این رو باید مرمت کار با تخصصهای مختلف بتواند دست به مرمت بزند. جنس موادی که در نسخ خطی به کار رفته، ساخته دست بشر است و از مواد طبیعی در آنها استفاده شده که در مرمت باید سعی شود از کاغذی استفاده شود که دارای موارد سلولزی بالایی است. در ماندگاری آثار نصف مسئله مربوط به مواد سازنده اثر و نصف دیگر مربوط به محیط نگهداری آن است.
-شرایط محیط چگونه میتواند نسخه را تحت تأثیر قرار دهد؟
تغییر ناگهانی رطوبت محیط میتواند باعث تغییر شکل کاغذ و همچنین کپکزدگی آن شود و اگر جای نمور باشد، حشرات به آنها حمله کرده و آسیب میزنند؛ چرا که این حشرات مانند موریانه از سلولز تغذیه میکنند که چنین آسیبهایی را بیشتر در بخشهای انتهایی کتاب میبینیم.
-با توجه سرآمد بودن هنرمندان ایرانی در جهان، آیا در حوزه مرمت هم همینطور است؟
اکثر متخصصینی که در خارج از کشور هستند، مقالات آنها را رصد میکنم، ما روشهای شناسایی را از آنها یاد گرفتهایم و آنها در شناسایی و نحوه نگهداری پیشرفتهای خوبی داشتهاند ،به ویژه آثار ایرانی که در موزههای اروپا نگهداری میشود، مانند نوزادی که در بیمارستان تحت مراقبت است، نسخهها نیز به همین صورت در موزهها نگهداری و مراقبت میشوند، اما در عرصه هنری نه تنها از آنها کم نداریم، بلکه پیشتر نیز هستیم. در واقع آنها در بخش بازسازی هنر در نسخهها، از این کار باز میمانند.
-فاصله مرمت ایران از نظر علمی با استانداردهای جهانی چه اندازه است و ما چه جایگاهی در جهان داریم؟
تاریخچه مرمت از زمانی است که اثر هنری شکل گرفته، به عنوان مثال سفالگری که اثری را میسازد، او اولین کسی است که این اثر را ترمیم هم میکند؛ از این رو سازنده اثر اولین مرمت کار بوده است. حدود پنج دهه است که این کار به صورت آکادمیک در جهان انجام میشود و علاقهمندان مراحل مختلفی را از نظر علمی طی میکنند و در کشورمان نیز سه دهه است که دانشکدههای مربوط به این رشته ایجاد شده است.
-علمی شدن این موضوع در کشورمان چه کمکی به حوزه مرمت کرده است؟
به تدریج این کار از شکل سنتی در کشورمان خارج شده و علمیتر میشود، هر چند من سنت را رد نمیکنم و فقط باید با شناخت کامل از هنر بتوانید در این کار موفق شوید. در آثار هنری اگر شناخت داشته باشید که کاغذ از چه جنسی است و ماندگاری آن چقدر است، یا آهارهایی که به آن زده شده، چه اندازه ماندگاری دارد، در مرمت تأثیرگذار است و شاید یک سنتیکار شناخت اندکی در این زمینه داشته باشد و یا در مرمت یک اثر، ترکیبات شیمیایی موادی که روی آنها به کار برده میشود، اثرگذار است، از این رو باید شناخت علمی نسبت به آنها وجود داشته باشد. همچنین از زمانی که دانشکدهای برای این موضوع راهاندازی شده، کسانی که سنتی دنبال این کار بودند، به صورت آکادمیک نیز این دورهها را طی کردند و این موضوع سطح علمی کارهای مرمت در کشورمان را ارتقا داده است.