این روزها که به مناسبت از وحدت اسلامی هم سخن به میان می‌آید، باید یادی از کتاب الوحدة الاسلامیه آیت الله شیخ عبدالکریم زنجانی داشته باشیم، عالمی برجسته در نجف که روشن‌بینی خاصی داشت و بخشی از تلاشهایش در جهان اسلامی، جدای از ایران، انعکاس یافت.
شاید این مقدمه لازم باشد که در طول صد سال گذشته، شماری از چهره‌های نجف، جدای از تأثیرشان در میان شیعیان، یا به عبارتی در ایران و عراق، شخصیت بین المللی اسلامی هم داشته‌اند. نگاه بین المللی در میان عالمان شیعه آن روزگار نجف هرچند چندان قوی نیست اما قابل تامل است.

شیخ عبدالکریم زنجانی و همین طور ابوعبدالله زنجانی از این دسته‌ هستند. علت این امر، جدای از رویکرد آنان در امر وحدت اسلامی، باز بودن درهای مصر به لحاظ فکری، اهمیت یافتن مسأله فسلطین در جهان اسلام، مسافرت خود این افراد به بلاد اهل سنت و همین طور تسلط آنان بر زبان عربی بوده است. در این زمینه، همچنین می‌توان از مرحوم آیت الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء هم یاد کرد. اعتدالی بودن آنان در نگرش‌های مذهبی‌شان هم در این زمینه اهمیت داشت.

مع الاسف از علمای خاص ایرانی، بیشتر به دلیل عدم تسلط آنان بر زبان عربی، چنین زمینه‌ای را سراغ نداریم و این به رغم آن است که برخی از آنان، از متفکران برجسته‌ای به شمار می‌آمدند. به علاوه باید توجه به حوزه نجف هم داشت که در دل خود، عناصر متفاوت زیادی را پرورش می‌داد. این حوزه، به عنوان یک دانشگاه بزرگ، همیشه این امکان را در خود داشت که دانشمندانی متفاوت هم پرورش دهد.

عبدالکریم زنجانی با داشتن رویکرد جهان اسلامی و وحدت طلب میان شیعه وسنی، سفرهای فراوانی به بلاد عربی داشت و در دانشگاه ها و مساجد مختلفی سخنرانی کرد. گزارش کامل این سفرها در کتابی قطور در نجف به چاپ رسید که عنوان آن «رحلة الامام الزنجانی و خطبه فی الاقطار العربیه» (چاپ 1947م در نجف) بود. این کتاب به طور مبسوط ما با دیدگاه‌های وی آشنا می‌کند و به علاوه فضای آن روز جهان اسلام را به تصویر می‌کشد.
 

یکی از آثار وی در باره وحدت اسلامی، کتابی است با عنوان «الوحدة الاسلامیة او التقریب بین المذاهب الاسلامی» که در سال 1381 ق / 1341ش در نجف منتشر شد. همان سال یک ایرانی با عنوان عطاء محمد سردارنیا که به نجف رفته بود، در منزل یکی از علما آن کتاب را دید و به فارسی درآورد و در همان نجف (چاپخانه قضا) چاپ رساند.

عنوان فارسی آن چنین بود: «یگانگی اسلام یا هم آهنگی مذاهب مسلمین» در زیر آن این توضیح آمده بود: قسمتی از سخنرانیها و مدارک تاریخی نتیجه مجاهدات یک ربع قرن مرجع تقلید اعلی، حجت الاسلام آیت الله العظمی حضرت آقای شیخ عبدالکریم زنجانی دام ظله العالی». علت نگارش این کتاب در 143 صفحه، پاسخ گویی به اتهاماتی است که یک عالم کویتی با نام الجبهان، در باره شیعه نوشته و تشیع را به کفر و زندقه متهم کرده است. این نامه، علیه فتوای شیخ الازهر، شلتوت، در باره جواز عمل بر فتوای مذهب جعفری نوشته شده و سراسر دشنام و اتهام علیه شیعه است.

چنان که در مقدمه آمده است، مرحوم عبدالکریم زنجانی، به پاسخ گویی پرداخته و شرحی مفصل از دیدگاه خود در باره امر وحدت اسلامی ارائه داده است. در مقدمه کتاب ضمن اشاره به فتوای شلتوت، در باره آغاز تدریس فقه جعفری در دانشگاه الازهر سخن به میان آمده است. آنگاه تحلیلی از علل اختلاف میان شیعه و سنی در دوره اموی و عباسی ارائه شده و در ادامه از عناوین زیر سخن به میان آمده است:

جنبش تاریخی ازهر به افتخار علمای شیعه، سخنرانی رئیس دانشگاه ازهر، سخنرانی آقای زنجانی، ندای اتحاد اسلام در مقر جمعیت شبان المسلمین، اعتراض آیت الله زنجانی به مؤلف فجر الاسلام، سخنرانی آیت الله زنجانی در جامع اموی و بوسیدن دست وی توسط کردعلی، انذار تاریخی بر صهیونیان، مؤتمر علمای اسلام در دمشق، تصویب نامه تاریخی، ملاقات محمدعلی جناح با شیخ زنجانی، نامه شیخ مصطفی عبدالرزاق، نامه زنجانی به امیر کویت، ترجمه نام آیت الله زنجانی به پادشاه سعودی، شروع مبارزه با جبهان، شیعه دشمن یهود صهیونی است، مراتب توحید در مذهب اثنا عشری و...

در این کتاب، اطلاعات قابل توجهی در باره مسائلی که در پی فتوای تاریخی شلتوت مطرح شده، صورت گرفته و سخنرانی شماری از رهبران مذهبی مصر از جمله خود شلتوت و نیز شیخ عبدالمجید سلیم آمده است.

دوره ای که این مسائل در مصر مطرح شد، دوره‌ای بود که به لحاظ فکری، مصر، عصری باز را پشت سر می‌گذاشت. از یک طرف هنوز افکار چپ تند حاکم نشده بود و از سوی دیگر، گرایش های سلفی چندان نیرومند نبودند. مصر آن روزگار با ایران نیز مراوده‌ای مستمر داشت، اما اندکی بعد، شدت گرفتن منازعات با اسرائیل، جدا شدن راه شاه و نزدیکیش به اسرائیل از یک سو، و بعد از آن، انقلاب اسلامی، گرایش مصر به غرب و برآمدن گرایش های تند علیه ایران و شیعه از سوی سلفیان، از تبادل فکری میان شیعیان و سنیان در مصر کاست و آن رویدادهای فکری، بیشتر به صورت یک رؤیا باقی ماند.

گفتنی است که عطا محمد سردارنیا، از علاقه مندان مرحوم علامه عسکری و مترجم آثار اوست و بعد از انقلاب نیز آثاری از وی به عنوان ترجمه نوشته علامه عسکری منتشر شد. هرچه هست، کتاب یگانگی اسلام یا هم آهنگی مذاهب مسلمین، از آثار فارسی منتشره در نجف، از نوشته‌های خوبی است که در این زمینه منتشر شده و متن عربی کتاب نیز اخیرا از سوی مجمع التقریب منتشر شده است.

منبع: خبر آنلاین