آیت‌الله اراکی در درس خارج فرهنگ خود در موسسه امام خمینی(ره) به ارائه تعارف مختلف از فرهنگ و نقد و بررسی آن‌ها پرداخت.

 آیت‌الله محسن اراکی، رئیس مجمع جهانی تقریب مذاهب، در درس خارج فقه فرهنگ، در موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، با اشاره به تعاریف فرهنگ، اظهار کرد: تعاریف رفتارمحور، دسته نخست تعاریف فرهنگ است؛ در این دسته یعنی فرهنگ، بر اساس رفتار و راه‎های زندگی جامعه تعریف می‌‎شود. 

وی افزود: در این تعریف، دانشمندان در رشته‎های مختلف جامعه‌شناسی و رفتار‌شناسی و... به ارائه نظریات پرداخته‎اند که از جمله آن تعاریف می‌‎توان به تعریف «فرهنگ شامل کلیه رفتارهایی است که در زندگی اجتماعی مردم آمیخته شده و به نسل بعدی منتقل می‌‎شود»، اشاره کرد. 

این استاد حوزه تصریح کرد: تعریف بعدی در حوزه فرهنگ، مربوط به باورگرایان است که از آن جمله، رونالد اینگل هارت تعریفی با این مضمون که فرهنگ، نظامی است از نگرش‎‌ها، ارزش‎‌ها و دانشی است که به طور گسترده در میان مردم مشترک است و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌‎شود، ارائه داده است. 

وی گفت: تعریف سوم از حوزه فرهنگ، به خصلت‌محوری و ملکات نفسانی برمی‌‎گردد. این دیدگاه فرهنگ را در قالب ملکات نفسانی و مردم و جامعه تعریف می‌‎کند؛ تعریفی که تایلور ارایه می‌‎دهد، ناظر به این معنی است که فرهنگ یعنی، توانایی‎‌ها و مهارت‎هایی که فرد به عنوان عضوی از جامعه کسب کرده است؛ فرهنگ در این تعریف یعنی پذیرش‎های هنجار یافته در جامعه به این معنی که آحاد جامعه نسبت به اموری، شناخت پیدا کرده و آن را بپذیرند. 

اراکی در رابطه با تعریف ترجیحی خود نیز اظهار کرد: عقلا، زمانی که می‌‎خواهند واژه‏‌ای را برای معانی کلی وضع کنند، به خصوص در مواقعی که آن واژه در معانی متعددی به کار رفته است و معانی، جامع مشترک دارد، به اصل‌‌ همان معنی جامع مشترک نگاه می‌کنند و مفهوم را برداشت می‌کنند. 

رئیس مجمع جهانی تقریب مذاهب افزود: در قالب کلی و پس از این تعاریف، می‌‎توانیم به یک تعریف واحد برسیم که همان نظام پذیرفته و مقبول ناشایسته‎‌ها و شایسته‎‌ها (منکر‌ها و معروف‎‌ها) در رفتارهای اختیاری فردی و اجتماعی و فردی درون اجتماعی است. 

اراکی گفت: در این تعریف، انسان‎‌ها، یک نظام پذیرفته شده شایسته‎‌ها و ناشایسته‎‌ها را بر رفتارهای خود مفروض می‌‎کنند. هر انسانی که رفتار ارادی دارد، حتماً به‌وسیله یک نظام معروف و منکر، هدایت و کنترل و نظم و انسجام پیدا می‌‎کند. 

وی عنوان کرد: انسان دوگونه رفتار دارد که به رفتارهای طبیعی و انسانی تقسیم می‌‎شوند؛ رفتار انسانی،‌‌ همان رفتاری است که بر مبنای اراده و سنجش و گزینش انجام می‌‎گیرد. 

این استاد حوزه با ذکر این مطلب که علوم انسانی به رفتارهای انسانی نظر دارد، اظهار کرد: رفتار انسانی ناشی از اراده انسان است که منتج از گزینش و سنجش آدمی در موقعیت‎های مختلف است؛ تمام رفتارهای ارادی موضوع شکل‌گیری نظام ارزشی است که در این بین حتی خوراک نیز جزو این رفتارهاست که موضوع بسیار مهمی نیز در شناخت فرهنگی است. 

 آیت‌الله اراکی در پایان تصریح کرد: رفتارهای ارادی ناشی از سنجش و انتخاب در بین انسان‎‌ها رواج دارد، ولی آن‌گونه هم نیست که هیچ حیوانی رفتاری ناشی از انتخاب نداشته باشد. همانگونه که در قرآن کریم نیز حضرت سلیمان خطاب به هدهد می‌‎فرماید: باید از سخن تو راستی‎آزمایی شود که نشان می‌‏دهد حیوانات نیز سطحی از این انتخاب را دارا هستند.