آمریکا تحریم ها را از طریق مکانیزم حل و فصل اختلاف در چارچوب برجام لغو نکرد. مسیر لغو تحریم ها در چارچوب برجام با عنوان مکانیزم ماشه، این بود که به بهانه نقض تعهدات ایران ، به کمیسیون مشترک برجام شکایت می کرد، بعد در سه مرحله تعیین شده در برجام اعلام می کرد که قانع نشده است و نهایتا در شورای امنیت قطعنامه استمرار لغو تحریم ها را وتو می کرد و بدین ترتیب منطبق بر قواعد حقوق بین الملل نه تنها تحریم های یکجانبه خود را که تحریم های شش قطعنامه شورای امنیت سابق را هم باز می گرداند.

اما در موعد چهار ماه تمدید تحریم های اولیه و ثانویه مندرج در بند 1245 قانون اختیارات دفاع ملی آمریکا (NDAA 2012) که منطبق بر تعهدات مندرج در بند های 21 و 22 برجام، رییس جمهور آمریکا باید تعلیق این تحریم ها را اعلام می کرد، آقای ترامپ نه تنها این تحریم ها را تعلیق نکرد بلکه صراحتا اعلام کرد از برجام خارج می شود.
 
هرچند این اعلام خروج به خودی خود چنانکه پیشتر گفته شد، بی معناست اما عدم تعلیق تحریم های قانون یاد شده، صراحتا نقض برجام و بطریق اولی نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت است که بیشترین اثر خود را در فروش نفت ایران دارد و شرکت های خریدار نفت ایران را مجبور می کند برای آنکه از سوی وزارت خزانه داری امریکا مشمول تحریم نشوند، خرید خود را هر شش ماه به میزان قابل توجهی (20 درصد) کاهش دهند.
 
همچنین ترامپ برخی فرمان های اجرایی رییس جمهور آمریکا مبنی بر تحریم ایران را که در دوره اوباما لغو شده بود، مجددا برگرداند که بیشترین اثر خود را در حوزه قطعات خودرویی و محصولات پتروشیمی دارد و بدین ترتیب او تحریم های مندرج در قانون( ISA 1996) را که بعد از برجام هر شش ماه موعد تمدیدش فرا می رسید و تعلیق می شد، تعلیق نخواهد کرد. این تحریم ها بیشترین اثر خود را در حوزه مبادلات پولی و بانکی، کشتیرانی، بیمه و ... دارد.
 
بنابراین ترامپ سیاست خود را رد کامل برجام دانسته و بدین معنا بدنبال بازگرداندن تحریم های شورای امنیت نیست و صرفا تحریم های یکجانبه آمریکا را مجددا به جریان انداخته است و در این مسیر او نیازی به همراهی کشورهای اروپایی و روسیه و چین نمی بیند. با این حال جمهور ی اسلامی ایران در مقابل این اقدام ترامپ چند گزینه پیش رو دارد:
 
اول - آنکه در چارجوب مکانیزم حل و فصل اختلاف در برجام عمل کند. یعنی نسبت به این اقدام آمریکا به کمیسیون مشترک پیش بینی شده در برجام شکایت کند و مسیر سه لایه ای را پیش رود که البته باتوجه به حمایت طرف های دیگر از ایران، حق را به ایران خواهند داد و ایران مطابق بند 37 برجام می تواند ادامه اجرای تعهدات خود را کاهش دهد یا حتی متوقف کند. اما قطعا اروپا نمی پذیرد که ایران مسیر سابق خود را در پرونده هسته ای طی کند و این گزینه ایران را در موضع انفعال قرار می دهد.
 
دوم - آنکه مانند ترامپ، خارج از چارجوب مکانیزم حل و فصل اختلاف در برجام عمل کند و ضمن اعلام خروج از برجام، تمامی فعالیت های هسته ای خود را به وضع سابق برگرداند که البته در مواردی مانند راه اندازی رآکتور اراک، زمان زیادی طول خواهد کشید. در این صورت طرف های دیگر برجام مانند اتحادیه اروپا و بویژه فرانسه، انگلیس و آلمان نیز بتدریج از استراتژی ترامپ حمایت خواهند کرد و این مناقشه به دوران قبل از حل و فصل پرونده هسته ای ایران بر می گردد. 
 
 سوم – راه حل بینابین را در پیش گیرد. یعنی همچنانکه ترامپ از روز اول از بازبینی برجام سخن می گفت و ادعاهایی مانند ضرورت افزایش تعهدات ایران در زمینه موشکی و فعالیت نظامی در منطقه را در برجام مطرح می کرد، ایران نیز باید در مذاکره با اروپایی ها از تضمین جدید در مسیر حفظ برجام سخن بگوید. همچنانکه رهبری روز چهارشنبه در سخنرانی خود در واکنش به اقدام ترامپ فرمودند، ما از ضعف تضمین آمریکا ضربه خوردیم که ترامپ به راحتی برجام را زیر پا گذاشت، نباید این اتفاق درباره اروپا رخ بدهد.
 
نکته اصلی آنکه اعمال تحریم های یکجانبه امریکا باعث می شود که بتدریج شرکت های بزرگ دنیا روابط اقتصادی خود را با ایران کاهش دهند، اتحادیه اروپا اگر بخواهد صرفا تضمین بر اساس مندرجات برجام را تکرار کند، یعنی تصریح کند که تحریم های یکجانبه اتحادیه اروپا را اعمال نخواهد کرد، چندان ثمری برای ایران ندارد و نمی تواند ضرر حاصل از اقدام ترامپ را برای ایران جبران کند. در این مذاکرات جدید باید اروپایی ها تضمین بدهند که با تصویب مقررات و قوانین دقیق اجازه نخواهند داد که شرکت های بزرگ اروپایی از تحریم های آمریکا متضرر شوند و ضمنا ضرر ایران را جبران خواهند کرد. در غیر اینصورت ماندن در برجام و استمرار اجرای تعهدات ایران، هیچ توجیه منطقی و عقلانی ندارد و صرفا عزت کشور را زیر سوال می برد.
 
به قلم: دکتر حسین قربانی