شخصیتهای اسلامی معاصر| بنت الشّاطی، عایشه عبدالرحمان؛ قرآن پژوهِ مبرِّز در مکتب ادبی
اشتراک گذاری :
به گزارش حوزه اندیشه خبرگزاری تقریب، دکتر عایشه عبد الرحمن معروف به بنت الشّاطی در ۱۳۳۱/۱۹۱۳ در دمیاط مصر متولد شد و در همانجا رشد یافت.
بنت الشّاطی در ۱۳۲۴ ش/۱۹۴۵ با امین خولی ازدواج کرد و همواره از او متأثر ماند، به گونه ای که غالب تألیفات خود را به وی اهدا کرد. پیروی از روش امین خولی، بنت الشّاطی را یکی از چهار یا پنج قرآن پژوهِ مبرِّز در مکتب ادبی در تفسیر گردانده است، اما او با دیگر شاگردان امین خولی چون شُکری محمد عَیّاد و محمد احمد خَلَف اللّه که همین روش را در مباحث مختلف تفسیر قرآن به کار گرفته اند تفاوتهایی دارد.
بنت الشّاطی در نوشتههای تفسیری خود محتوای هر آیه را به گونه موضوعی و با دقت در همه آیات مشابه آن و نیز با توجه به سبکهای ادبی، در قرآن بررسی میکند، ترتیب نزول آیات مشابه را در نظر میگیرد، به جستجوی قرائن و شواهد همراه آیات میپردازد، به تأویلهای خلاف ظاهر و اسرائیلیات توجه نمیکند، اکتشافات علمی و اقوال نحویان، بلاغیان و مفسران را بر الفاظ و آیات قرآن تحمیل نمیکند و میکوشد که معنای اصلی هر واژه را با نظرداشت دیگر کاربردهای قرآنی بیابد و تنها یک معنا، و نه وجوه و احتمالات متعدد، در تفسیر آیات عرضه کند. وی با تکیه بر این روش، چند سوره از جزء آخر قرآن را در التفسیر البیانی للقرآن الکریم، که در دو مجلد در سالهای ۱۳۴۱ـ۱۳۴۷ ش/ ۱۹۶۲ـ ۱۹۶۸ به چاپ رسیده است، تفسیر میکند، اما در برخی از دیگر کتابهایش از این روش کمتر بهره میگیرد.
با رواج گرایشهای فمینیستی در میان زنان تحصیل کرده جهان عرب، بنت الشّاطی کتاب و مقالاتی در این باره تألیف کرد.
او در کتاب "المفهوم الاسلامی لتحریر المرأة" تساوی زن و مرد به مفهوم جدید آن را نمیپذیرد، اما بر اینکه زن و مرد یکدیگر را کامل کرده و برای تحقق بخشیدن به کمال وجودی خود به همدیگر نیاز دارند، تاکید میکند. به اعتقاد وی، هر چند مطابق آیات قرآن، مردان بر زنان حق سرپرستی دارند، اما هیچ یک از این دو، مسئول اعمال دیگری نیست و تفاوت نسل جدید زنان با گذشتگان در این است که زنان امروز از حقوق خدادادی خود باخبرند و میدانند که باید این حقوق را بگیرند و بطلبند، نه آنکه با لطائف الحیل آنها را به عنوان هدیه از چنگ مردان به درآورند.
بخشی از شهرت بنت الشّاطی در جهان اسلام به سبب نوشتههای او درباره زندگی پیامبر اسلام و زنان خاندان اوست. این نوشتهها، گرچه بر استنادهای تاریخی مبتنی است، پردازش هنری و داستانی بسیار دارد و همین موضوع، آنها را از غالبِ دیگر تألیفات سیرهنویسی معاصر چون آثار طه حسین و محمد حسین هیکل متمایز میکند.
سوابق تحصیلی
او نزد پدرش که از تربیت یافتگان الازهر بود ادبیات عربی و قرآن آموخت. با وجودِ مخالفت پدر، تحصیلات غیر دینی خود را در مدارس مصر گذراند و در جوانی در مجله النهضة آغاز به نشر شعر و مقاله کرد و مدتی بعد منتقد ادبی روزنامه الاهرام شد. در ۱۳۱۵ش/۱۹۳۶ به دانشکده ادبیاتِ دانشگاه فؤاد اول (دانشگاه قاهره کنونی) وارد شد. در ۱۳۲۹ ش/۱۹۵۰ دکتری خود را با گذراندن پایان نامهای درباره ابوالعلاء معرّی (متوفی ۴۴۹) از همان دانشگاه دریافت کرد.
پیشینهها و علایق ادبی بنت الشّاطی سبب شد که وی در دوران تحصیل در دانشکده ادبیات دانشگاه قاهره علاقهمند و تا حدّی شیفته درسهای امین خولی (متوفی ۱۳۴۵ش/۱۹۶۶) شود و در مطالعات قرآنی بعدی خود روش و مکتب ادبی را در تفسیر برگزیند که بنیانگذار آن امین خولی بود.
سوابق شغلی
بنت الشّاطی سال ۱۳۲۹ ش/۱۹۵۱، مدرّس زبان و ادبیات عرب در دانشگاه عین شمس قاهره شد. پس از بازنشستگی در اواخر دهه چهل شمسی/پایان دهه شصت میلادی، استاد مطالعاتِ عالیِ قرآنی در دانشگاه قرویین در شهر فاس مراکش گردید و این مقام را تا زمان مرگ در آذر ۱۳۷۷/دسامبر ۱۹۹۸ حفظ کرد.
بنت الشّاطی از معدود زنان مسلمان مصری عصر خویش است که در سطوح دانشگاهی شهرت و مقبولیت نسبی یافت. وی در محافل علمی و کنفرانسهای جهانی بسیاری شرکت جست، استاد میهمان چند دانشگاه در کشورهای عربی بود و آثارش بارها در مصر و دیگر کشورهای عربی مورد تقدیر قرار گرفت.
آثار
از بنت الشّاطی، جز مقالات پراکندهای که در برخی مجلات و روزنامهها نوشته، بیش از شصت عنوان کتاب و رساله کوچک و بزرگ درباره اعجاز قرآن، تفسیر، ادبیات عرب، مسائل اجتماعی روز و زندگینامه پیامبر و زنان خاندان او به جا مانده است که مهمترین آنها، علاوه بر التفسیر البیانی للقرآن الکریم، عبارت است از: الاعجاز البیانی للقران الکریم و مسائل ابن ازرق.
•کتاب الاعجاز البیانی للقران الکریم
•کتاب مقال فی الانسان و الشخصیة الانسانیة
•کتاب القرآن و التفسیر العصری
•کتاب تراجم سیّدات بیت النبوة
•کتاب مع المصطفی (علیه الصلاة والسلام)
•کتاب القرآن و قضایاالانسان؛
•الاسرائیلیات فی الغزو الفکری؛
•القرآن و حریة الارادة؛
•القرآن و حقوق الانسان؛
•کتابنا الاکبر؛
•من اسرار العربیة فی البیان القرآنی؛
•مع ابی العلاء فی رحلة حیاته؛
•الحیاة الانسانیة عند ابی العلاء؛
•ابوالعلاء معرّی از مجموعه کتابهای «اعلام العرب»؛
•الخنساء:
•الشاعرة العربیة الاولی؛
•تراثنا بین ماض و حاضر؛
•لغتنا و الحیاة؛
•قیم جدیدة للادب العربی، القدیم و الحاضر؛
•علی الجسر: اسطورة الزمان
•رجعة فرعون: روایة مصریة؛
•سیدالعزبة: روایة مصریة واقعیة؛
•ارض المعجزات: رحلة فی جزیرة العرب؛
•جدید فی رسالة الغفران