ارتباط حوزه و رسانه باید تنگاتنگ باشد | دینمداری لازمه فعالیت رسانه‌ای
سخنگوی حوزه علمیه قم تبیین و تدوین اخلاق حرفه‌ای در رسانه را ضروری دانست و گفت: فعال رسانه‌ای باید به احکام اسلام آگاهی لازم داشته باشد.
اشتراک گذاری :
خبرگزای تقریب، حوزه فرهنگ و هنر: اشاره: «اخلاق» در حوزه رسانه‌ها، از جمله موضوعاتی است كه در محیط‌های علمی چندان مورد بحث عالمانه و دستمایه تحقیق روشمند قرار نگرفته است. این نكته در انتشار مقالات و كتاب‌های فارسی زبان به روشنی مشاهده می‌شود. درحالی كه، اخلاق رسانه می‌تواند در ابعاد وسیعی گسترش پیدا كند، به گونه‌ای‌كه همه رفتارهای فردی و جمعی و همه رسانه‌های سمعی، بصری و مكتوب را پوشش دهد. این پوشش وسیع، به خوبی اهمیت و ضرورت پرداختن بیشتر به موضوع را نشان می‌دهد.
مراد از معیارهای اخلاقی، اصول اخلاقی و ضرورت اجرای آن، رعایت موازین اخلاقی، اعتمادسازی بین حكومت، شهروندان و مخاطبان رسانه‌ها و انجام بهتر فعالیت‌های حرفه‌ای، و پایبندی شهروندان به اخلاق عمومی و اجتماعی از یك سو، و پایبندی اصحاب رسانه‌ها به اخلاق و نهادینه شدن اخلاق در رسانه‌ها از سوی دیگر است. تبیین اخلاقِ رسانه و جایگاه بایسته اخلاق در رسانه، گامی اساسی است كه از یك سو، وظیفه اصحاب رسانه‌ها و از سوی دیگر، وظیفه نظام سیاسی را در اشاعه اخلاق در رسانه‌ها و پایبندی آنان به اخلاق اجتماعی را نشان می‌دهد. این مهم می‌تواند مبنای درست تعامل و اخلاق و رسانه باشد.
امروز تبیین و تدوین اخلاق حرفه‌ای و جایگاه بایسته اخلاق در رسانه یك ضرورت بی‌تردید جامعه ماست. این كار، در محدوده اخلاق كاربردی، جامعه‌شناسی ارتباط جمعی، تا حدی به فقه، اخلاق و تا اندازه‌ای به فلسفة اخلاق، دانش ارتباطات وعلوم وابسته باز می‌گردد.
همایش اخلاق و رسانه فرصتی را مهیا کرده است که نظرات اندیشمندان این حوزه را جویا شویم. در این راستا خبرنگار سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا با حجت‌الاسلام والمسلمین عباس رفعتی نائینی سخنگوی حوزه علمیه قم و مدیر شبکه ماهواره‌ای ولایت به گفت‌وگو نشسته است که متن آن پیش روست.
مکارم فرهنگ در رسانه اخلاق‌مدار
رساـ در ابتدای بحث مطلوب است ارتباط میان اخلاق و رسانه از نظر شما تببین گردد. به نظر شما یک رسانه خلاق مدار چه ویژگی هایی دارد؟
رسانه ابزاری است که می‌تواند کارکرد دینی داشته باشد، همانطور که می‌تواند کارکرد ضد دین داشته باشد؛ لذا دین و حوزه‌های دینی باید از رسانه‌های نوین و جدید بیشترین استفاده را ببرد.
در صدر اسلام که رسانه‌های نوین نبود، معجزه جاویدان پیامبر اسلام رسانه مکتوب بود؛ دین اسلام رسانه‌ای است و مسجد پایگاه رسانه‌ای بود که پیامبر گرامی اسلام تأسیس کردند تا پیام‌رسانان بتوانند از این پایگاه دینی و رسانه‌ای استفاده کنند.
ازاین‌رو یک ارتباط وثیق و تنگاتنگ بین دین و رسانه وجود دارد، بویژه در رسانه‌های جدید و نوینی که جای رسانه‌های سابق را گرفته‌اند.
امروزه بیش از رسانه مکتوب از رسانه دیداری و شنیداری بهره گرفته می‌شود و بجای اینکه مردم خودشان در پایگاه رسانه مسجد حضور پیدا کنند، از این رسانه‌ها حتی در خانه و اتومبیل در تمام ابعاد مختلف زندگی استفاده می‌کنند؛ ازاین‌رو مسائل و اخلاق دینی در رسانه باید عینیت پیدا کند؛ ارتباط وثیقی بین دین و رسانه برقرار شود و احکامی که دین درباره پیام‌رسانی دارد در رسانه‌های نوین و جدید پایبند به این احکام شرعی و فقهی باشند که این‌ها در حوزه‌های علمیه تبیین و از منابع اصلی کتاب و سنت استخراج می‌شود.
بنابراین نسبت رسانه‌های نوین با دین یک نسبت وثیق است، یعنی اگر رسانه بخواهد دینی و حتی مجاز غیر دینی باشد، باید از دین بهره بگیرد و هم برای دین باشد. به این دلیل ارتباط حوزه و رسانه باید تنگاتنگ باشد.
رسانه‌هایی که امروز داریم فرهنگ جامعه را می‌سازند، صدا و سیما، رسانه ملی، تلویزیون‌ها، ماهواره‌ها و حتی رسانه‌های اجتماعی، فضای مجازی، وظیفه تولید فرهنگ جامعه، گسترش و تبیین فرهنگ در جامعه را بر عهده دارند و بخش مهمی از فرهنگ را اخلاق تشکیل می‌دهد.
ازاین‌رو کارکرد رسانه در بعد اخلاقی کارکرد بسیار بالایی است که مورد غفلت واقع شده است؛ ما در این چهل سال خیلی از فرهنگ‌های اجتماعی را به وسیله رسانه در جامعه تزریق کرده‌ایم؛ چاشنی اخلاقی این فرهنگ خیلی کم بوده است؛ رسانه که فرهنگ‌ساز جامعه است باید فرهنگ اخلاقی را در جامعه تبیین کند، گسترش دهد، تأسیس کند و تولید فرهنگ داشته باشد.
مکارم فرهنگ در رسانه اخلاق‌مدار
تبیینی از رسانه اخلاق مدار
ما در بحث‌های فقه رسانه در فصل اول درباره اصل رسانه و تأسیس رسانه، آن را به پنج دسته تقسیم کردیم؛ یکی از اقسام رسانه دینی است که اخلاق‌مدار و دین‌مدار است؛ اخلاق‌مداری در واقع ویژگی و وظیفه همه رسانه‌ها نیست؛ باید تعریف خودمان را از رسانه داشته باشیم.
اگر رسانه دینی را نگاه کنیم، در بحث‌های فقه رسانه ده ویژگی با عنوان بایدهای اخلاقی یک رسانه دینی تشریح کردیم؛ برای مثال امر به معروف و نهی از منکر از آن‌ها است؛ این‌ها ابعاد و ویژگی‌های اساسی اخلاق است، یعنی اخلاق این نیست که من فقط خودم متخلق شوم.
زمانی محاسن اخلاقی را در نظر می‌گیرم؛ یعنی من صفات خوب را داشته باشم، زمانی هم مکارم اخلاق را در نظر می‌گیرم؛ مکارم اخلاق این است که دیگران را نیز متخلق کنم و کار رسانه گسترش مکارم اخلاقی است؛ یعنی دیگران را متخلق به اخلاق دینی و الهی کند که این ویژگی‌ها را در مباحث خیلی مفصل گفته‌ایم.
بخش دیگر نبایدهای اخلاقی رسانه است که حدود بیست جلسه درس خارج فقه بر این مباحث بحث کردیم تا از منابع دینی، قرآن و روایات بایدها و نبایدهای رسانه دینی استخراج شد.
اخلاق از نوع محسنات یا مکارم فرهنگ‌سازی متناسب است، وظیفه یا ویژگی یک رسانه اخلاق‌مدار این است که مکارم اخلاقی را در جامعه توسعه دهد، تبیین و پیاده‌سازی کند و جزئی از فرهنگ مردم و مخاطبان قرار دهد.
رساـ فعالان رسانه‌ای در یک رسانه اخلاق‌مدار باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند؟
نیروی انسانی پیام‌رسان رسانه است؛ ما در بحث‌های فقهی به ویژگی‌ها و شرایط نیروی انسانی که اصحاب رسانه دینی و پیام‌رسان دینی است متعرض شده‌ایم؛ یکی از ویژگی‌های آن شناخت کامل نسبت به احکام دینی مربوط به فعالیت رسانه‌ای است.
همانطور که کسی در بازار تجارت کند باید احکام تجارت را بداند و با آگاهی از اینکه شرایط خرید، فروش، عوضین چیست، وارد بازار و معامله شود، کسی که می‌خواهد در یک رسانه باشد، باید به عنوان تهیه‌کننده، کارگردان، بازیگر، نویسنده، کارشناس، مجری و پیام‌رسانان دیگر باید نسبت به احکام اسلام آگاهی لازم را داشته باشد و شناخت عالمانه پیدا کند؛ ازاین‌رو نیروی انسانی رسانه دینی باید نسبت به مسائل شرعی خود کاملاً واقف، آشنا و با آگاهی وارد عمل شود؛ این یکی از شرایط است.
شرط دوم تقوا است؛ حتی ما در بحث‌های فقهی گفته‌ایم که ممکن است عدالتی که در امام جماعت شرط است، در کسی که پیام‌رسان رسانه است شرط باشد؛ مگر یک امام جماعت چکار می‌کند؟ دو رکعت نماز مأموم را به عهده می‌گیرد و به جای او حمد و سوره را می‌خواند، چنین کسی باید عادل باشد، یعنی مرتکب گناهان کبیره نشود، اصرار بر گناهان صغیره نداشته باشد، آیا مسئولیت پیام‌رسانی در رسانه دینی کمتر از یک امامت جماعت است؟
مکارم فرهنگ در رسانه اخلاق‌مدار
علاوه بر این بعضی از ویژگی‌ها را اصحاب رسانه باید داشته باشند؛ از قرآن کریم استفاده می‌کنیم و به حداقل ویژگی‌هایی که باید آموزش داده و تبیین شود می‌رسیم.
رسانه برای کسی که پیام را منتقل می‌کند مانند مسجد است، مسجدهای ما در قدیم رسانه بودند؛ چه شرایطی را قرآن کریم برای اصحاب رسانه قرار داده است؟ کسانی که می‌خواهند این رسانه اسلامی را آباد کنند باید چه شرایطی داشته باشند؟ «انّما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الآخر و اقام الصلاة و آتوا الزکات» اول ایمان به خدا، ایمان به قیامت، این‌ها از ویژگی‌ها و شرایط است؛ یعنی فرد باید مومن باشد، از هر کسی یا هر نیروی انسانی نمی‌توانیم در رسانه دینی استفاده کنیم. خودش باید از کسانی باشد که اهل نماز و انفاقات واجب مالی خود باشد؛ دوم «و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر»، باید کسی باشد که امر به معروف و نهی از منکر کند؛ این‌ها از شرایط و ویژگی‌های اصحاب رسانه است.
در آیه کریمه دیگر آمده است«الذین ان مکناهم فی الارض اقام الصلاة و آتو الزکات و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر»؛ امروز یکی از مکنت‌های مهم، قدرت رسانه‌ای است، خداوند مکنت را در اختیار کسانی که در رسانه کار می‌کنند قرار داده است.
ما باید نیروی انسانی را در راستای تحقق این ویژگی‌ها و شرایط برای رسانه دینی تربیت کنیم، از هر نیرویی به عنوان پیام‌رسان نمی‌توان استفاده کرد؛ وگرنه این رسانه دینی نخواهد بود؛ کسی که اهل نماز و زکات و امر به معروف و نهی از منکر نیست، وقتی در رسانه در هر مقوله تهیه کنندگی، کارگردانی، نویسندگی و مانند این‌ها پیام‌رسانی کند نمی‌تواند پیام دین و اخلاقی را برساند، چون خودش تخلق ندارد.
نیروها و اصحاب رسانه دینی باید این ویژگی‌های اخلاقی را داشته باشند، تا به فرمایش امام صادق(ع) «کونوا دعات الناس بقدر السنتکم» تحقق پیدا کند؛ تا ما مشمول این آیه نباشیم که «کبر مقتاً ان تقولو ما لا تفعلون»؛ خیلی نزد خداوند سنگین است که ما پیام اخلاقی از رسانه دینی بدهیم در حالی که خودمان متخلق به آن اخلاق نباشیم؛ پس باید رسانه دینی توسط انسان‌هایی باشد که پرورش یافته و تربیت یافته مکتب دین باشند
