کد QR مطلبدریافت صفحه با کد QR

معرفی و نقد کتاب «فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای»

17 ارديبهشت 1397 ساعت 12:43

کتاب «فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای» بر اساس روش پرسش گری سیاسی در پاسخ به بیست پرسش اساسی در شش محور کلی: روش فهم و مبانی فلسفه سیاسی، مناسبات زندگی فردی و اجتماعی، حقیقت حیات شهروندی، جایگاه حکومت و شهریاری و جهت گیری های غایی و آرمانی در فلسفه سیاسی سامان یافته است.


نویسندۀ کتاب «فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای» معتقد است فلسفه سیاسی در هیئت وصفی و اضافی خود سه معنا دارد؛ یکی معنای عام که هر گونه تأمل و اندیشه ورزی عقلی در زمینه زندگی سیاسی و نظم عمومی و حیات جمعی را شامل می شود و به دانش فلسفه و فیسلوف مصطلح اختصاص ندارد و معادل لاتین «political philosophy» و «الفلسفه السیاسیه» در زبان عربی است.

دوم معنای خاص که شاخه ای از فلسفه است که علم سیاست را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد که معادل فلسفه سیاست به مثابه دانش مضاف درجه دوم است و معادل اصلاح غربی «philosophy of politics» است.

معنای سوم، فلسفه سیاسی اصطلاح ترکیبی است از اضافه فلسفه به مقوله سیاست که به مثابه دانش درجه اول است.

در این کتاب، فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای در معنای اول مدنظر است؛ بنابراین فلسفه سیاسی دانشی است که با رویکرد و روش عقلانی درباره مطلوبیت های زندگی سیاسی انسان ها بحث می کند و به دنبال این است که «بهترین غایات زندگی سیاسی» را تبیین کند.

محسن مهاجرنیا، مؤلف کتاب فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای، درباره اهمیت این اثر می نویسد: «اهمیت این تحقیق علاوه بر تدوین اصل اندیشه سیاسی آیت الله خامنه ای که تاکنون مورد غفلت واقع شده، به شخصیت و جایگاه اندیشمند هم ارتباط دارد، زیرا به اعتقاد نگارنده، آیت الله خامنه ای از جمله متفکران نواندیش دینی است که قبل از انقلاب اسلامی تاکنون در عرصه اندیشه سیاسی دینی و عمل سیاسی حضور فعال دارند. وجود آثار مکتوب فراوان از ایشان، گستره وسیعی از اندیشه سیاسی را در دسترس قرار داده است». این تحقیق با هدف توصیفی جامع از فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای، با این ادعا نگاشته است که آیت الله خامنه ای، دارای فلسفه سیاسی منسجم، منطقی و نظام مند در حوزه زندگی اجتماعی، شهروندی و شهریاری بر مبانی فکری و اعتقادی مبتنی است. از این روی، کتاب حاضر تلاش می کند تا به سوالات زیر پاسخ دهد:

1. روش فهم فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای چیست؟
2. مبانی فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای کدام اند؟
3. مناسبات زندگی فرد و جامعه در فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای چیست؟
4. زندگی شهروندی در فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای چیست؟
5. جایگاه زمامداری در فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای چیست؟
6. جهت گیری های غایی و آرمانی در فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای چیست؟

آیین اندیشه
تلاش نویسنده در فصل نخست (آیین اندیشه) این است که چارچوب نظری، مفاهیم اساسی و مبانی فلسفه سیاسی را تعریف و شرح دهد؛ وی در گفتار چارچوب نظری پرسش «روش فهم فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای» را مطرح و به آن پاسخ می دهد. وی در گفتار دوم این فصل که از مفاهیم سیاسی تشکیل شده، سعی کرده تعریف مناسبی درباره مفهوم و جایگاه سیاست، موضوع سیاست، فلسفه سیاسی، فلسفه سیاسی اسلام، نسبت فلسفه سیاسی با کلام سیاسی و مشکلات فلسفه سیاسی ارائه دهد. پاسخ به مبانی هستی شناسی، مبانی انسان شناسی، مبانی فرجام شناسی از جمله تلاش های مؤلف در گفتار سوم این فصل (مبانی فلسفه سیاسی) می باشد.

آیین اجتماع
حجت الاسلام مهاجرنیا فصل دوم (آیین اجتماع) را به پنج گفتار «فرد و جامعه»، «دین و سیاست»، «قانون در جامعه»، «عدالت» و «امنیت در جامعه» تقسیم می کند. مؤلف در این فصل ضمن بیان نظرات فیلسوفان اسلامی همانند فارابی، بوعلی سینا، بوعلی مسکویه، خواجه نصیر و ملاصدرا، تلاش می کند در تبیین فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای از اصطلاح مشترک در فلسفه سیاسی همه فیلسوفان اسلامی بهره گیرد؛ البته شالوده و مقومات مباحث اجتماع را قراین محکم بر مفهوم مورد نظر رهبری از دانش واژه «اجتماع» قرار می دهد و افزون بر مباحث پایه ای فرد و جامعه، به مقوله اساسی دین، سیاست، قانون، عدالت و امنیت در جامعه می پردازد. وی با اشاره به گفتار «فرد و جامعه» تأکید می کند که مسئله فرد و جامعه دو عنصر مهم آیین اجتماع و از مسائل اساسی فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای است، تا آنجا که ایشان (رهبری) انسان سازی و جامعه سازی را از بزرگترین اهداف اسلام و رسالت انبیای الهی می داند.

آیین شهروندی
فصل سوم شامل «آیین شهروندی» است که از چهار گفتار: «ماهیت حقوق شهروندی»، «کرامت شهروندی»، «آزادی» و «حق مشارکت» تشکیل شده است. در این فصل تأکید می شود: بعد از بیان آیین اجتماع، اولین پدیده در حوزه فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای، حوزه زندگی شهروندی است. در منظومه فکری و نظام مردم سالاری دینی آیت الله خامنه ای مسیر قدرت از پایین به بالا می رود. از منظر آیت الله خامنه ای نوع اعتقاد مذهبی و دینی در احراز شهروندی تفاوتی ایجاد نمی کند.

نویسنده در گفتار «کرامت شهروندی» معتقد است آیت الله خامنه ای درباره این نوع از کرامت، تحصیل آن را در زندگی شهروندی منوط به اجرای عدالت می داند و معتقد است مهم ترین حرف نظام اسلامی عدالت است و همه تلاش ها و مجاهدت ها برای این است که در جامعه عدالت تأمین شود، که اگر عدالت تأمین شود حقوق انسان و کرامت بشری هم تأمین می شود. در فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای، کرامت برآیند مجموعه ای از اوصاف و ویژگی های انسانی است که جزو حقوق انسانی و به مثابه یک حق در زندگی شهروندی است.

در گفتار «آزادی» نیز تأکید می شود که در فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای، آزادی به معنای رها شدن از قید و بند طاغوت ها و امکان حرکت و پرواز به سوی سر منزل انسانیت و تعالی معنوی و الهی، تعریف شده است. بخش مستوفایی از فلسفه سیاسی معظم له به نقد آزادی در تفکر لیبرالیستی غرب اختصاص یافته است.

گفتار «حق مشارکت» نیز بیان می کند: در فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای، دو نوع مشارکت مطرح است؛ یکی مشارکت مطلوب دینی، متناسب با نظام مردم سالاری دینی و دیگری مشارکت غربی متناسب با نظامات غیر دینی غرب که امروزه در بسیاری از کشورها جریان دارد.

آیین شهریاری
فصل چهارم کتاب (آیین شهریاری) به مهم ترین مباحث مربوط به مدیریت سیاسی جامعه یعنی «قدرت سیاسی»، «مشروعیت»، «نظم ولایی» و «مردم سالاری دینی» به مثابه آخرین نظریه فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای اشاره دارد. در منظومه فکری معظم له جایگاه واقعی شهریاری بعد از شهروندی است و شهریاری ابزاری در خدمت شهروندی است و شهروندان در هر جامعه ای، شهریاران خود را به منظور تأمین حقوق شهروندی و دستیابی به اهداف مورد نظر خویش بر می گزینند.

در گفتار «قدرت سیاسی» این فصل گفته می شود: در فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای قدرت پدیده ای خنثی است که به واسطه جهت گیری و کاربرد آن به خیر یا شر، متصف می شود؛ و به همین لحاظ است که ماهیت قدرت از دیدگاه دین و مکاتب بشری بسیار متفاوت می شود و در اسلام برای مصونیت صاحبان قدرت شرایط دشواری چون عصمت، عدالت، تقوا و فضیلت قائل شده اند.

آیین سعادت
فصل پنجم (آیین سعادت) نیز شامل شش گفتار «غایت گرایی در فلسفه سیاسی»، «حیات طیبه»، «سعادت در فلسفه سیاسی»، «کمال در فلسفه سیاسی»، «فضیلت در فلسفه سیاسی» و «خیر در فلسفه سیاسی» است.

بحث از مفاهیم اساسی ای چون غایت، کمال، سعادت، حیات، طیبه، فضیلت، خیر و اهمیت آنها در سپهر سیاست و زندگی سیاسی، بخش جدایی ناپذیر فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای است و فلسفه سیاسی ایشان بدون آن ابتر می نماید.

با اشاره به گفتار «غایت گرایی در فلسفه سیاسی» باید گفت در فلسفه سیاسی غایت مدار آیت الله خامنه ای، مجموعه حیات انسانی به کاروانی تشبیه شده است که دارای یک مبدأ حرکت و یک مقصد عالی است و همه آفرینش به سمت آن غایت حرکت می کنند و از فاصله بین مبدأ و معاد به «اردوگاه» تعبیر شده است که به سوی مقصد الهی حرکت می کند.

ارزیابی نقاط قوت كتاب
 1. از نوآوری های مؤلف، منظومه پنج ضلعی و پنج آئین که پنج فصل کتاب را تشکیل می دهد است.پرسش های بیست گانه که در ابتدای کتاب طرح شده است نیز از نوآوری های وی است و در واقع به نوعی از انسجام کلی متن حکایت می کند. 

2. دسته بندی های خرد و کلان و عناوین اصلی و فرعی و فرعی فرعی که در جای جای کتاب به چشم می خورد حکایت از دقت و رعایت ظرائف در تدوین کتاب است. 

3. استفاده از خلاصه ها و جمع بندی ها در انتهای هر گفتار و هر فصل و نیز نتیجه گیری پایانی 25 صفحه ای کتاب که در واقع عصاره ای از مطالب کل کتاب است، از نقاط قوت کار است.

4. استفاده از تکنینک های مصورسازی مطالب که در چندین جای کتاب ارائه شده است از دیگر نقاط قوت کار در پردازش و قالب ریزی مطالب است. 

5. اغلاط تایپی و ویرایشی در حداقل ممکن است. فقط در موارد نادری این گونه اغلاط به چشم می خورد.
 
6. فصل آئین شهروندی از دیگر نقاط قوت کتاب است و مخصوصا نوآوری دارد و آن را از آرای فیلسوفان قدیم اسلامی متمایز می کند و تقدم دادن آن بر آئین شهریاری که خود اقدام معناداری است، به هر حال نکته جدید و در عین حال تأمل برانگیزی است.

ارزیابی نقاط ضعف یا پیشنهادهای اصلاحی و محتوایی
1. مخاطب کتاب تعریف نشده است. معلوم نیست مؤلف کتاب را برای چه کسی نوشته است. مخاطبان عامه مردم اند؟دانشجویان مقطع کارشناسی همه رشته ها می باشند؟ یا دانشجویان رشته علوم سیاسی مقطع کارشناسی؟ مقطع کارشناسی ارشد و یا دکتری علوم سیاسی در حوزه اندیشه سیاسی؟ کدام یک از گروه ها مخاطب اصلی نویسنده اند؟ هریک از این مخاطبان انتظاراتی خاص از کتاب را طلب می کند.

2. پیوند ناگسستنی اندیشه آیت الله خامنه ای با اندیشه امام خمینی؛ رابطه اندیشه سیاسی آیت الله خامنه ای و امام خمینی هم در نظر و هم در عمل و هم به اعترافات مکرر خود ایشان یک رابطه پذیرفته شده ای است. راه آیت الله خامنه ای همان راه امام خمینی است. برای شرح اندیشه آیت الله خامنه ای بی تردید باید جابه جا رگه ها و پیوندهای آن را نشان داد. موضوعی که به شدت در کتاب مورد غفلت قرار گرفته است.

3. عدم ملحوظ داشتن ناسخ و منسوخ و مطلق و مقید؛ از دیگر کاستی های روش شناسانه عدم توجه از نوع  «منطق بازسازی» به ناسخ و منسوخ در دیدگاه های ایشان است. در نوع اثر حاضر که «منطق بازسازی» از نوع اسپریگنزی مدنظر است، همواره باید دیدگاه های متأخر و جدیدتر ایشان ارائه شود و دست کم دیدگاه های کامل تر شده و آشکارتر ایشان مثلاً در بحث «مشروعیت» مدنظر قرار گیرد. نظیر بیانات ایشان در خرداد 1393 در حرم امام خمینی. در اثر حاضر فقط دیدگاه های رهبری در فاصله زمانی 1381 تا 1385 مورد استناد قرار گرفته است (ص 25).

4. دسته بندی پرسش ها بر مبنای فصول پنجگانه؛ همچنین مناسب بود پرسش های بیست گانه خود را بر مبنای فصول پنجگانه دسته بندی می کرد و متن را بر مبنای آن تنظیم و تدوین می کرد؛ یعنی همه پرسش های بیست گانه معلوم نیست در کدام فصول دقیق مورد بحث قرار گرفته است.

5. روش تحلیل محتوا که در صفحه  از آن سخن به میان آمده و به عنوان روش اصلی در پژوهش از آن یاد شده نیز، به اجمال بیان شده و فقط در دو سطر و آن هم در پاورقی (ص 45) شرح داده شده است.

6. روش پرسشگری که مکرر در کتاب بدان استناد می شود، (ص 26) ابعاد آن شرح داده نشده است.

7. مفاهیم مفقوده: جای خالی برحی از مفاهیم مهم نظیر «حق» که بازتاب آن در سایر مفاهیم هم خود را نشان می دهد و یا مفهوم امانت (مسئولیت به مثابه امانت) به چشم می خورد.


منابع
مهاجرنیا، محسن (1394)، فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
برزگر، ابراهیم (1394)، معرفی و نقد کتاب فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای، پژوهش های راهبردی سیاست، شماره 15.
شعبانی، حجت (1393)، نگاهی به فسفه سیاسی آیت الله خامنه ای، مجله معارف، شماره 106.

 


کد مطلب: 324328

آدرس مطلب :
https://www.taghribnews.com/fa/news/324328/معرفی-نقد-کتاب-فلسفه-سیاسی-آیت-الله-خامنه

خبرگزاری تقریب (TNA)
  https://www.taghribnews.com