دکتر علی اکبر ولایتی در کتاب « پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» نگاهی علمی و مستند به زمینهها، اهداف و روند شکلگیری فرهنگ و تمدن اسلام و ایران دارد. در جلد نخست این کتاب، دکتر ولایتی پس از مقدمهای مفید، به شرح برخی کلیات، از جمله بنيادهاى مفهومى و زمينه هاى تاريخى (فصل اول) و عصر دعوت و فتوحات (فصل دوم) میپردازد و آنگاه در بخش دوم، زمينه هاى شكل گيرى تمدن اسلامی را شرح میدهد.
دکتر ولایتی در بخش سوم که عنوان آن شكوفايى علوم در تمدن اسلامى است پس از ذکر پیشدرآمدی، به طبقه بندى علوم در تمدن اسلامی میپردازد و آنگاه در موضوع رشتههای مختلف علوم نظیر رياضيات (فصل اول)، نجوم (فصل دوم)، فيزيك و مكانيك (فصل سوم)، طب شامل پزشكى، داروشناسى، دامپزشكى، و تأسيس بيمارستان (فصل چهارم)، كيميا (فصل پنجم)، فلسفه (فصل ششم)، منطق (فصل هفتم)، تاريخ و تاريخ نگارى (فصل هشتم)، جغرافيا (فصل نهم)، ادبيات (فصل دهم)، زبان شناسى (فصل يازدهم) به بحث و بررسی نقش مسلمانان میپردازد. بخش چهارم این کتاب، به علوم اسلامى اختصاص دارد. دکتر ولایتی در بخش پنجم این کتاب سازمانهاى ادارى و اجتماعى در تمدن اسلامی را موضوع بررسی خود قرار میدهد و تحت سه عنوان ديوان و خراج و حسبه این سازمانها را مورد بررسی و مطالعه قرار میدهد.
بخش ششم کتاب نگاهی است به وضعیت هنر در تمدن اسلامى و مشتمل است بر این عناوین: معمارى، نقاشى، خطاطى، صنايع مستظرفه، تعزيه، پردهخوانى، خيمه شب بازى؛ علم موسيقی، پيوند مقامات با صوت و لحن قرآن كريم. دکتر ولایتی در بخش هفتم کتاب به مقولۀ تأثير تمدن اسلامى در تمدن غربی میپردازد.
دکتر ولایتی موضوع جلد دوم کتاب پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران را وضعیت علوم در جهان اسلام از ركود تا بيدارى اسلامى قرار داده و نخست به موضوع عوامل مؤثر در ركود تمدن اسلامى در قرن پنجم تا نيمه قرن نهم هجری پرداخته است.
دکتر ولایتی در بخش نهم این کتاب به شكوفايى دوبارۀ تمدن اسلامى در قرن دهم تا سيزدهم هجرى میپردازد و این عنوان را در موضوعات زیر مورد بررسی قرار میدهد: عثمانيان (فصل اول)، گوركانيان (فصل دوم)،صفويان (فصل سوم)، شرقشناسى (فصل چهارم)، سكولاريسم (فصل پنجم)، حقوق بشر و دموكراسى هدايت شده (فصل ششم)، و جهان اسلام و جهانى شدن (فصل هفتم) است. بخش یازدهم این کتاب به تاريخ دويست سالۀ بيدارى اسلامى اختصاص دارد و به بیداری اسلامی در جهان عرب، ایران، ترکیه، شبه قارّۀ هند، افغانستان، آسیای مرکزی، جنوب شرق آسیا و شرق افریقا میپردازد. پایانبخش کتاب یک نمایۀ مجزای اشخاص؛ كتاب ها و نشريات؛ و حزب ها، گروه ها و نهادها است که خواننده را در مطالعۀ بهتر کتاب یاری میکند.
دکتر ولایتی این کتاب را به سفارش مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امورخارجه تالیف کرده است و مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه در 1386 جلد نخست آن را راهی بازار کرده است. این کتاب به زبان انگلیسی نیز ترجمه شده است.
دکتر ولایتی در بخش سوم که عنوان آن شكوفايى علوم در تمدن اسلامى است پس از ذکر پیشدرآمدی، به طبقه بندى علوم در تمدن اسلامی میپردازد و آنگاه در موضوع رشتههای مختلف علوم نظیر رياضيات (فصل اول)، نجوم (فصل دوم)، فيزيك و مكانيك (فصل سوم)، طب شامل پزشكى، داروشناسى، دامپزشكى، و تأسيس بيمارستان (فصل چهارم)، كيميا (فصل پنجم)، فلسفه (فصل ششم)، منطق (فصل هفتم)، تاريخ و تاريخ نگارى (فصل هشتم)، جغرافيا (فصل نهم)، ادبيات (فصل دهم)، زبان شناسى (فصل يازدهم) به بحث و بررسی نقش مسلمانان میپردازد. بخش چهارم این کتاب، به علوم اسلامى اختصاص دارد. دکتر ولایتی در بخش پنجم این کتاب سازمانهاى ادارى و اجتماعى در تمدن اسلامی را موضوع بررسی خود قرار میدهد و تحت سه عنوان ديوان و خراج و حسبه این سازمانها را مورد بررسی و مطالعه قرار میدهد.
بخش ششم کتاب نگاهی است به وضعیت هنر در تمدن اسلامى و مشتمل است بر این عناوین: معمارى، نقاشى، خطاطى، صنايع مستظرفه، تعزيه، پردهخوانى، خيمه شب بازى؛ علم موسيقی، پيوند مقامات با صوت و لحن قرآن كريم. دکتر ولایتی در بخش هفتم کتاب به مقولۀ تأثير تمدن اسلامى در تمدن غربی میپردازد.
دکتر ولایتی موضوع جلد دوم کتاب پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران را وضعیت علوم در جهان اسلام از ركود تا بيدارى اسلامى قرار داده و نخست به موضوع عوامل مؤثر در ركود تمدن اسلامى در قرن پنجم تا نيمه قرن نهم هجری پرداخته است.
دکتر ولایتی در بخش نهم این کتاب به شكوفايى دوبارۀ تمدن اسلامى در قرن دهم تا سيزدهم هجرى میپردازد و این عنوان را در موضوعات زیر مورد بررسی قرار میدهد: عثمانيان (فصل اول)، گوركانيان (فصل دوم)،صفويان (فصل سوم)، شرقشناسى (فصل چهارم)، سكولاريسم (فصل پنجم)، حقوق بشر و دموكراسى هدايت شده (فصل ششم)، و جهان اسلام و جهانى شدن (فصل هفتم) است. بخش یازدهم این کتاب به تاريخ دويست سالۀ بيدارى اسلامى اختصاص دارد و به بیداری اسلامی در جهان عرب، ایران، ترکیه، شبه قارّۀ هند، افغانستان، آسیای مرکزی، جنوب شرق آسیا و شرق افریقا میپردازد. پایانبخش کتاب یک نمایۀ مجزای اشخاص؛ كتاب ها و نشريات؛ و حزب ها، گروه ها و نهادها است که خواننده را در مطالعۀ بهتر کتاب یاری میکند.
دکتر ولایتی این کتاب را به سفارش مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امورخارجه تالیف کرده است و مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه در 1386 جلد نخست آن را راهی بازار کرده است. این کتاب به زبان انگلیسی نیز ترجمه شده است.