طرح مسألة تقريب مذاهب در جهان اسلام، به معناي «نزديک شدن پيروان مذاهب اسلامي با هدف شناخت يکديگر و دستيابي به اخوت ديني بر اساس اصول مسلم و مشترکات اسلامي»، در پي ناهمسازگاري ها و تفرقه‌هاي موجود ميان جوامع مختلف اسلامي آغاز گرديد.
اشتراک گذاری :
مقدمه: مسألة وحدت و تقريب مذاهب اسلامي از ديرباز همواره جزء اهداف و آمال آزاد انديشان، متفکران و شخصيت‌هاي مصلح سياسي و مذهبي بوده و تلاش براي تحقق آن در اعصار گوناگون، با فراز و نشيب فراوان روبه‌رو گرديده است. از ابتداي تشکيل نظام جمهوري اسلامي ايران نيز وصول به اين هدف مقدس که متکي به ريشه‌هاي استوار در کتاب و سنت مي باشد، يکي از بزرگترين اهداف رهبر کبير انقلاب، حضرت امام خميني (ره) بوده است. طرح مسألة تقريب مذاهب در جهان اسلام، به معناي «نزديک شدن پيروان مذاهب اسلامي با هدف شناخت يکديگر و دستيابي به اخوت ديني بر اساس اصول مسلم و مشترکات اسلامي»، در پي ناهمسازگاري ها و تفرقه‌هاي موجود ميان جوامع مختلف اسلامي آغاز گرديد. تبعات ناشي از اين مسئله، در روابط قومي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي مسلمانان هويدا شد؛ و به موازات پيدايش اين اختلافات، تلاش در جهت همبستگي و وحدت ميان مسلمانان از سوي دانشمندان و مصلحان جامعة اسلامي آغاز گرديد. در اثر اين تلاش‌ها، تا قرن ششم هجري، تلاقي گستردة انديشه ميان عالمان و حاملان حديث از مذاهب مختلف اسلامي يافت مي‌شود. در اين دوران، وجود مناظره‌هاي علمي بسيار ميان انديشمندان و در اغلب موارد، واقع‌گرايي و تلاش در جهت پيشبرد مطالعات علمي و پژوهشي بدون ابراز تعصب ناروا نسبت به يک مذهب خاص، نشان از نزديکي و همسازگرايي فرقه‌هاي گوناگون اسلامي دارد. گرچه در دوره‌هاي بعد، تلاش در راستاي وحدت مسلمانان دچار فراز و نشيب‌هاي فراواني گرديد، اما از اواسط قرن بيستم ميلادي و در پي سوء استفاده‌هاي غرب و استعمار کهنة آن و دستاويز قراردادن اختلافات جزيي مذهبي ميان مسلمانان و بزرگ جلوه دادن آن براي جلوگيري از قدرت گيري و اتحاد جهان اسلام، با ظهور مصلحاني چون سيد جمال الدين اسد آبادي، شيخ محمد عبده، شيخ محمد حسين کاشف الغطاء، شيخ عبد المجيد سليم، شيخ محمود شلتوت، شيخ محمد تقي قمي، آيت الله العظمي بروجردي و بسياري ديگر از پرچمداران وحدت، اين امر مهم شتاب بيشتري يافت تا مسلمانان که پايبندي به برخي از آراء نامربوط به عقايد ضروري، آنان را از هم دور مي‌كرد به همگرايي و وحدت فراخوانده شوند. اهميت طرح انديشة تقريب و وحدت ميان مذاهب اسلامي زماني روشن مي‌گردد که در نظر داشته باشيم اين مسأله، يعني اختلاف ميان مسلمانان، روزنه و پاشنة آشيلي است براي بهره برداري مخالفان و دشمنان اسلام. در طول تاريخ، همواره شاهد بوده ايم هر جا استعمار بر آن شده است تا ضربه‌اي به مسلمين بزند، مهمترين ابزارش دميدن بر خاکستر اختلافات و شعله ور ساختن تعصبات مذهبي ميان اقوام و جوامع اسلامي بوده است. از آنجا که بازيابي اقتدار گذشتة جهان اسلام جز از طريق وحدت ميان مسلمانان و نزديکي به يکديگر امکان پذير نيست، دشمنان پيوسته در تلاش بوده‌اند تا از يکپارچه شدن اين امت جلوگيري کنند و با طرح مسائل اختلافي، مانع دستيابي آنان به اين هدف عالي گردند. اين در حالي است که امت مسلمان، از هر فرقه و مذهبي، پايبند به اصول اساسي دين مبين اسلام هستند که در ميان همة آنان يکسان است و فرقه‌هاي مختلف اسلامي حتي در بسياري از فروع نيز با يکديگر مشترکند و عالمان و انديشمندان مسلمان مي‌توانند- و بايد- با رجوع به اين مباني و تأکيد بر آن، راه را براي وصول به اين هدف متعالي هموار گردانند و دسيسه‌هاي دشمنان در بزرگ ساختن موارد اختلافي را با هوشياري و تلاش نقش بر آب کنند. بر همين اساس بود که از ميان شخصيت هاي ياد شده، استاد شيخ محمد تقي قمي از حوزة علمية شيعه به قاهره، مرکز بزرگ علمي و محل اجتماع دانشمندان اهل سنت مهاجرت کرد و نهال تقريب را در آنجا نشاند. وي براي اهل سنت تبيين کرد که شيعه را با فرقة غلات و مخطئه اشتباه گرفته اند؛ همچنان که شيعه نيز اهل سنت را با فرقة ناصبي اشتباه گرفته است. او در تبادل انديشه با علماي اهل سنت و طرح انديشه‌هاي خود همه را به وحدت کلمه و سعة صدر دعوت نمود. حاصل اين تبادل انديشه، ايجاد مرکزي به نام «دارالتقريب بين المذاهب الاسلاميه» بود. از جمله نخستين فعاليت هاي اين مرکز انتشار مجلة رسالة الاسلام بود که نخستين شمارة آن در ربيع الاول ۱۳۶۸هـ. (ژانويه ۱۹۴۹م.) منتشر شد و تا رمضان ۱۳۹۲هـ. (اکتبر ۱۹۷۲م.) ادامه داشت و مقالات علمي و ارزشمند متعددي در حوزة مطالعات تطبيقي به قلم گروهي از عالمان مذاهب مختلف اسلامي در آن درج مي شد. از ديگر فعاليت هاي برجستة دارالتقريب قاهره، اهتمام به تصحيح و انتشار کتاب «مجمع البيان لعلوم القرآن» اثر امين الاسلام طبرسي از علما و مفسران قرن ششم هجري است. شيخ عبد المجيد سليم، رئيس وقت الأزهر، لب به ستايش اين کتاب گشود و آن را کتابي ارزشمند و پربار و يکي از کتاب‌هاي مرجع در تفسير و علوم قرآن دانست. فتواي شيخ محمود شلتوت، شيخ الأزهر، در ۱۷ ربيع الاول ۱۳۷۸ هجري، در جواز مراجعه به همة مذاهب اسلامي معروف از جمله مذهب جعفري، اوج فعاليت ها و نتايج ايجاد اين مرکز بود. متن فتوا حاوي موارد مهم و قابل تأملي بود که تاآن زمان سابقه نداشت. در اين فتوا آمده است: «اسلام هيچ يک از پيروان خود را به پيروي از مذهب معيني ملزم نکرده است؛ بلکه هر مسلماني حق دارد از هر مذهبي که به طور صحيح نقل شده و احکام آن در کتاب‌هاي مخصوص خودش تدوين گشته پيروي کند. و هرکس از يکي از اين مذاهب تقليد کرده، حق دارد به مذهب ديگر - هر مذهبي که باشد- منتقل شود و هيچ گونه ايرادي دراين باره بر او نيست. مذهب جعفري معروف به «شيعة امامية اثنا عشريه» مذهبي است که شرعاً تعبد به آن همچون ساير مذاهب اهل سنت جايز مي‌باشد؛ بنابراين شايسته است که مسلمانان اين حقيقت را بشناسند و از تعصب ناروا نسبت به مذاهب معيني دوري کنند. زيرا دين خداوند و شريعت او منحصر به مذهب معيني نيست بلکه همة امامان، مجتهداني بوده‌اند که اجتهادشان نزد خداوند متعال پذيرفته شده و کساني که اهل‌نظر و اجتهاد نيستند مي‌توانند از آنها تقليد کنند و در اين باره بين عبادات و معاملات فرقي نيست.» اين‌گونه بود که رفته رفته انديشة تقريب، در قالب يک مکتب فکري در مجامع علمي اسلامي مورد توجه قرار گرفت؛ مکتبي که پايه و اساس آن مبتني بر بحث و استدلال علمي و کتاب وسنت بود. در همين راستا تبادل انديشه ها ميان دانشمندان مذاهب مختلف، روندي صعودي گرفت. پيروزي انقلاب اسلامي در ايران و ايجاد يک حکومت اسلامي توسط بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران حضرت امام خميني(ره)، زمينه‌ساز گسترش اين تلاش در ميان مسلمانان گرديد. طرح شعار وحدت و اهتمام ويژة امام راحل به اين انديشة راهبردي در قانون اساسي جمهوري اسلامي تبلور يافت؛ آنجا که بيان مي‌گردد پيروان مذاهب اسلامي از آزادي کامل در پايبندي به اعتقادات خويش برخوردارند. حتي اين پيروان حق دارند به دادگاه هايي که بر اساس ديدگاه آنان حکم مي‌كنند مراجعه نمايند. نمونة بارز ديگر از اهتمام اين انقلاب بر وحدت امت اسلامي، تعظيم شعائر ديني نظير حج و نماز جمعه است که از بزرگترين عرصه‌هاي اجتماع مردمي در اسلام مي باشد. جمهوري اسلامي با نامگذاري فاصلة ميان دوازدهم تا هفدهم ربيع الاول به نام هفتة وحدت، بر آن بوده است تا مسلمانان همچنان که جشن‌هاي ميلاد پرشکوه پيامبر اسلام (ص) را برگزار مي‌كنند، از نظر فکري و معنوي نيز با تمام وجود در جوي از وحدت اسلامي قرار گيرند؛ و باعث شده است مسأله‌اي که شايد مي‌توانست عاملي براي تشديد اختلافات ميان مسلمانان شيعه و سني باشد، رهيافتي به سوي وحدت آنان گردد. کنفرانس بين المللي وحدت اسلامي نيز در همين راستا و در ايام هفتة وحدت، با اهتمام فراوان برگزار مي شود اهم موضوعاتی که تا کنون در بیست و هفت کنفرانس وحدت اسلامی مطرح، بررسی و پیگیری شده به شرح زیر است: - وحدت اسلامی، - امام و وحدت اسلامی، - دستاوردهای وحدت اسلامی، - تقریب بین مذاهب اسلامی، - طلایه داران وحدت، - نقش تفاهم فکری در تقریب مذاهب اسلامی، - مبانی تقریب، - قرآن و سنت، سیره و وحدت اسلامی، - حکومت از دیدگاه مذاهب اسلامی، - ویژگی های اساسی اسلام، - اسلام و امت اسلامی در قرن آینده، - امت اسلامی، رنج ها و آرزوها، - جایگاه اهل بیت (ع) در اسلام و امت اسلامی - پایبندی به اصول و پاسخگویی به نیازهای زمان در فقه مذاهب اسلامی، ع - جهان شمولی اسلام و جهانی سازی، - بیداری اسلامی، - چشم اندازهای آینده و هدایت آن، - استراتژی تقریب مذاهب اسلامی، - مسلمانان در کشورهای غیر اسلامی، - ویژگی های سیره پیامبر اعظم (ص)، - منشور وحدت اسلامی، نقد و بازنگری، - امت اسلامی و برنامه های راهبردی برای رویارویی با چالش های فراروی وحدت، - امت اسلامی ، از تنوع مذهبی تا فرقه گرایی - راهکارهای اندیشه ای و کاربردی تحقق تقریب مذاهب اسلامی مهم ترین دستاورد های کنفرانس های قبلی را هم می توان اینگونه برشمرد: - گردهم آوردن اندیشمندان کشورهای مختلف - گردهمایی اندیشمندانی از میان جوامع مسلمان برای یافتن راه هایی برای وحدت یکپارچگی و تشکیل امت واحده اسلامی - گسترش روحیه تقریب بین علما و استادان دانشگاه ها و متفکرین جهان اسلام، - بررسی مسایل مهم امت اسلامی و چالش های فراروی آن و پیشنهاد راه حل ها (جهانی شدن، بیداری اسلامی، گام های وحدت توازن بین اصالت و معاصرت)، - ارایه رهنمود به اجلاس ها و کنفرانس های اسلامی دیگر - عرضه دستاوردهای فکری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران - حل برخی از اشکالات بین مذاهب اسلامی - گسترش روحیه تفاهم بین توده های مسلمان و کوشش در یکسان کردن مواضع آنها، - بزرگداشت سالانه هفته وحدت در داخل و خارج از کشور، - تقویت ارتباط با تشکل های تقریبی در سراسر جهان، - پشتیبانی از اقلیت های اسلامی در جهان که تعداد آنها به یک سوم مسلمانان می رسد و مطرح کردن مشکلات آنها، همچنین در عرصه چاپ و نشر کتاب : مجمع تاکنون ۵۰۰ عنوان کتاب به چاپ رسانده که از میان آنها ۶۴ عنوان کتاب به زبان های فارسی و عربی شامل گزیده مقالات ارایه شده به کنفرانس ها بوده است مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي بيست و هشتمين كنفرانس بين‌المللي وحدت اسلامي را با موضوع" امت واحده اسلامی: چالشها و راهكارها " از ۱۷ الی ۱۹ دی‌ماه (۱۵تا۱۷ربيع‌الاول۱۴۳۶ ) باحضور حدود ۱۲۰۰ نفر از متفکران و انديشمندان جهان اسلام و با حضور رياست محترم جمهور بعنوان سخنران مراسم افتتاحيه كنفرانس در سالن اجلاس سران كشورهاي غير متعهدها و با حضور رياست محترم مجلس شوراي اسلامي به عنوان سخنران مراسم اختتاميه در سالن درياي نور هتل استقلال برگزار مي‌نمايد.
اهداف: هدف از برگزاري كنفرانس وحدت، ايجاد زمينه‌هاي اتحاد و همبستگي جهان اسلام و همفكري علما و دانشمندان جهت نزديك سازي ديدگاه‌هاي علمي و فرهنگي آنان در زمينه‌هاي فقهي، اصولي، كلامي، تفسيري و… ونيز بررسي مسائل و مشكلات مسلمانان بخصوص بررسي جريان تكفيري و فرقه‌گرايي و موضوع مهم فلسطين و ارائه راه حل‌هاي مناسب و موضع‌گيري مشترك در برابر آن است.
میهمانان کنفرانس: میهمانان کنفرانس از میان شخصیت‌های فرهیخته، وزرای کشورهای اسلامی, علماء و مفتیان اساتید دانشگاه‌ها و سایر مجامع علمی و فرهنگی داخل و خارج از کشور انتخاب می‌شوند. تا کنون صدها متفکر، عالم و مصلح از سراسر جهان و هزاران تن از علما و متفکران شیعه و اهل تسنن‌‌از مناطق گوناگون ایران در این کنفرانس شرکت‌کرده و به‌ارائه مقاله،سخنرانی و‌بیان دیدگاه‌های خود پرداخته‌اند. همچنین تعداد ۴۳۶ نفر از كشورهاي مختلفي همچون : روسیه، فرانسه، عربستان، سوریه، تونس، لبنان، استرالیا، مصر، مالزی، سودان، آمریکا، پاکستان، هند، تایلند، سوئد، آذربایجان، انگلستان، اردن، عراق، اندونزی، گامبیا، چین، تاتارستان، افغانستان، سنگال، لیبی، فیلیپین، برزیل، بحرین، الجزایر، نیجریه، یمن، یونان، ساحل عاج، اتیوپی، اوگاندا، کویت، قطر،هلند،سريلانكا، كلمبيا، زنگبار و ... در بيست و هشتمين كنفرانس بين‌المللي وحدت اسلامي شرکت خواهند كرد. در ضمن ليست اسامي مدعوين خارجي و مراجع عاليقدر دعوت شده به پيوست مي‌باشد. همچنين تعداد ۷۰۰ نفر از عالمان ديني، اساتيد دانشگاه و حوزه، ائمه جمعه و جماعات، نمايندگان ولي فقيه، استانداران و فرهيختگان شيعه و سني از آقايان و بانوان استانهاي آذربايجان غربي، كردستان، كرمانشاه، هرمزگان، بوشهر، فارس، كرمان، سيستان و بلوچستان، خراسان جنوبي، خراسان رضوي، خراسان شمالي، گلستان و گيلان ، قم و تهران براي شركت در كنفرانس وحدت دعوت شده‌اند.
مقالات واصله به دبيرخانه هيأت علمي كنفرانس: تعداد مقالات واصله تا تاريخ ۱/۱۰/۱۳۹۳، ۲۶ مقاله مي‌باشد. مقالات فارسي: ۱۱ مقاله از ايران و افغانستان مقالات عربي: ۱۵ مقاله از كشورهاي: عربستان، مصر، عراق، اردن، گامبيا، سوريه، ايران و...
محورهای تخصصی کنفرانس‌های برگزار شده: اين موضوعات شامل مسائل مورد اهتمام كل امت اسلامي و اثرگذار در تحقق وحدت اسلامي مي‌باشدکه تا به حال در ۲۷ كنفرانس برگزار شده، عناوين ذيل موضوع اصلي بوده و مورد بحث و بررسي قرارگرفته‌است: ۱. وحدت اسلامی ۲.امام و وحدت اسلامی ۳. دستاوردهای وحدت اسلامی ۴. تقريب بين مذاهب اسلامی ۵. طلايه‌داران وحدت ۶.نقش تفاهم فكری در تقريب مذاهب اسلامی ۷.مبانی تقريب ۸. قرآن و سنت ۹. سيره و وحدت اسلامي ۱۰. حكومت از ديدگاه‌مذاهب اسلامی ۱۱. ويژگی‌های‌اساسی‌اسلام ۱۲. اسلام و امت اسلامی در قرن آينده ۱۳.امت اسلامی، رنج ها وآرزوها ۱۴.جايگاه‌اهل بيت(ع) دراسلام وامت اسلامی ۱۵. پايبندی به‌اصول و پاسخگويی به نيازهای زمان در فقه مذاهب اسلامی ۱۶ . جهان شمولی‌اسلام و جهانی سازی ۱۷. بيداری‌اسلامی،چشم‌اندازهای‌آينده و هدايت آن ۱۸. استراتژی تقريب مذاهب اسلامي ۱۹. مسلمانان در كشورهای‌غيراسلامی ۲۰.ويژگی‌های سيره پيامبر اعظم(ص) ۲۱. منشور وحدت اسلامی ،نقد و بازنگری ۲۲. امت اسلامی و برنامه‌های‌راهبردی برای رويارويی با چالش‌های فراروی وحدت ۲۳. امت‌اسلامی،از تنوع مذهبی تا فرقه‌گرايی ۲۴. راهكارهای‌انديشه‌ای و كاربردی تحقق تقريب مذاهب‌اسلامی ۲۵. ارزیابی عملکرد ۲۰ ساله مجمع تقریب و نشست بیداری اسلامی ۲۶. پیامبر اعظم(ص) :نماد هویت امت واحده اسلامی ۲۷. قرآن کریم و نقش آن در وحدت امت اسلامی
محورهای بیست وهشتمين كنفرانس بين‌المللی وحدت‌اسلامی:
محور اول: فلسطین و غزه • فلسطین .. چالش تمدنی • دشمن صهیونیستی .. عامل اصلی تفرقه مسلمانان • فلسطین فرصتی برای بازیابی کیان امت واحده • اشغال فلسطین فرصت تجلی روحیه جهادی و رهایی بخش مسلمانان • غزه روشن ترین صحنه پیروزی روحيه مقاومت اسلامی • غزه بارزترين نماد چهره وحشیانه صهیونیست ها عليه مسلمانان • غزه آزمون بزرگ سیاسی و مردمی مسلمانان محور دوم : وحدت اسلامی ؛ ضرورت، مؤلفه‌ها و ارکان آن • وحدت اسلامی و وجوب شرعی آن • وحدت اسلامی و ضرورت حیاتی آن برای مسلمانان • فرصت های وحدت عاطفی، تمدنی و تاریخی مسلمانان • شالوده های وحدت مسلمانان و راه های تحکیم و تقویت آنها محور سوم: فتنه فرقه گرایی • عوامل داخلی فرقه گرایی • عوامل خارجی فرقه گرایی • نقش فرقه گرایی در رویارویی با بیداری اسلامی • نقش فرقه گرایی در عقب ماندگی تمدنی مسلمانان • نحوة رويارويي با پديدة فرقه‌گرايي در جهان اسلام
محور چهارم: تکفیری ها • موضع اسلام در قبال پديدة تكفير • عامل روانی و اجتماعی پدیده "تکفیر" • عامل سیاسی پدیده "تکفیر" • صهیونیسم و پدیده "تکفیر" • پدیده "داعش" و رژیم سرنگون شده عراق • پدیده "داعش" و رژیم های عربی • تکفیری ها و قدرت های استکبار جهانی
كميسيون‌هاي فرعي: قابل ذكر است مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي با برگزاري كميسيون‌هاي فرعي در اين اجلاس زمينه تشكيل اتحاديه‌هاي جهاني مربوط به كميسيون‌هاي مذكور را فراهم خواهد نمود. • كميسيون دانشگاهيان • كميسيون دانشجويان • كميسيون احزاب • كميسيون بانوان • كميسيون رسانه • كميته مساعي حميده • كميته تجار و اقتصاددانان
برنامه‌هاي جانبي اجلاس: ۱- رونمايي از مجموعه عظيم ۶۲ جلدي احاديث مشترك بين شيعه و سني ۲- برگزاري جشن بزرگ ميلاد پيامبر اعظم(ص) در تهران ۳- تكريم و تجليل از شخصيت‌هاي مطرح تقريبي (مرحوم فتحي يكن از لبنان – آيت الله امام موسي صدر) ۴- برگزاري جشنواره شعر رسول مهرباني (با توجه به فعاليت‌هاي گسترده مجمع در ايام برگزاري كنفرانس برگزاري اين جشنواره در تاريخ ۲۵/۱۰/۹۳ انجام خواهد شد) ۵- رونمايي از فيلم محمدرسول الله(ص) ساختة آقاي مجيد مجيدي ۶- سفر برخي ميهمانان به شهرهاي مقدس مشهد و قم. ۷- شركت برخي ميهمانان در مراسم عبادي و سياسي نماز جمعه تهران
