بدترین تحول در جهان عرب؛ رابطه عربستان و اسرائیل

اوائل نیمه دوم آذر بود که دونالد ترامپ رئیس جمهور کهن سال و غیر قابل پیش بینی ایالات متحده آمریکا مصوبه ای که کنگره این کشور در بیست و سه سال پیش فراهم آورد، مبنی بر انتقال سفارت خانه آمریکا از تل آویو به جروزلم القدس را اجرایی کرد و اعلام نمود از 2019 رسما سفارت کشورش به بیت المقدس که سومین شهر مقدس برای مسلمانان است منتقل می شود؛ در اثر این بیان، دولت ها و ملت ها و نهضت ها و گروه ها از شرق تا غرب عالم به انتقاد و مخالفت با این طرح پرداختند، از بولیوی تا چین، اما در این میان آن چه که جلب توجه می کرد، سکوت مدعی ترین دولت مسلمان در منطقه بود که لااقل تا آن جا که اطلاع رسانی شده، تا روزها و آن هم در سطوح بالا و دولتی، نه تنها مخالفتی بیان نشد، بلکه راه سکوت از جانب آنان پیشه گردید.
 
سید حسن نصر الله دبیر کل حزب الله لبنان در تابستان سال گذشته در سخنرانی ای عمومی اظهار داشت که بدترین تحول در اوضاع جهان عرب در حال حاضر تبدیل شدن رابطه سری عربستان و اسرائیل از یک رابطه مخفیانه به رابطه علنی است. سفر یک ژنرال سعودی به اسرائیل آغاز یک رابطه و هماهنگی نیست بلکه این رابطه از قبل وجود داشته است، بلکه به‌معنای تبدیل شدن روابط دو رژیم از رابطه مخفی به رابطه علنی است.
سوالی که هم اکنون مطرح است بدین ترتیب می باشد که آیا چنان که نصرالله دبیر کل حزب الله لبنان می گوید، بدترین تحول در جهان عرب در حال وقوع است؟
 
متن
طبق گزارش هاآرتس، جلسات منظمی میان افسران اسرائیلی و عربستانی در حضور فرستاده هایی از اردن، عربستان و ایالات متحده در اتاق های برنامه ریزی برای جنگ و صلح برپا می شود؛ آن ها می کوشند به این ترتیب برای مدیریت منطقه خاورمیانه برنامه ریزی های عملیاتی کنند.
 
در آگست 2016 چند روزنامه نگار در عربستان گزارش کردند که دولت کشورشان تغییر جهتی به سوی اسرائیل آغاز کرده است و روی به انتقاد از رفتارها و جنبش های ضد یهودی در کشورهای عربی برده است. برخی از بخش های رسانه های اسرائیلی آن حرکت را به عنوان کارزار رسانه ای توسط آن کشور برای شکل دادن مثبت به اندیشه عمومی به منظور توسعه روابط میان دو ملت تعبیر کرده اند.
 
عربستان سعودی که مدعی است از اسلام حفاظت می کند و خانه دو مقدس شهرهای اسلامی است، جای درخوری برای قضاوت درباره سوی دیگر اثر تصمیم دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده مبنی بر شناسایی جروزلم القدس به عنوان پایتخت اسرائیل بر منطقه خاورمیانه است. دولت ریاض چیز دیگری نسبت به دیگر دولت ها و گروه های منطقه در واکنش به موضوع بیت المقدس از خود نمایش داد؛ او مسیر خود را از همگی از جمله حماس، حزب الله، پادشاهی اردن هاشمی، دولت تهران، دولت در حال تجدید حیات دمشق، گروه های مردمی خشمگین فلسطینی، و ترکیه که از پیشروهای مخالفت با اقدام ترامپ بود از خود نمایش داد. سوالی که مطرح می شود این است که چه شد عربستان که گمان می رفت واکنشی خشمگینانه به بیانیه ترامپ مبنی بر به رسمیت شناسی جروزلم القدس داشته باشد، این چنین رو به سکوت گذاشته است؟!
 
روبرت ساتلوف که از مدیران موسسه واشنگتن برای سیاست در خاور نزدیک است، در یادداشتی که در تارنمای این موسسه منتشر کرد، خبر از آن داد که در روزهای قبل از بیانیه ترامپ، او (ساتلوف) و همکارانش که بالغ بر پنجاه نفر بودند به ریاض رفتند و در آن جا با وزرا و هر آن کسی که در آن بلد صاحب نفوذ و اثر است درباره هر آن چه موضوع مهم به شمار رود از مسائل منطقه ای یمن و قطر و لبنان و سوریه تا مسائل داخلی و همچون افق 2030 برای رهایی عربستان از تکیه اقتصاد این کشور بر فروش نفت و مواد خام گفتگوهای موثری داشتند که از آن میان، تشریح سیاست های جدید ایالات متحده در منطقه خاورمیانه هم بوده! این یعنی به نوعی آماده سازی و برنامه ریزی برای عربستان برای مواجهه با وضعیت هایی چون مورد بیت المقدس.
 
ساتلوف در ادامه گفت: در آخرین روز حضورم در دیداری که با دبیر کل سازمان جهانی مسلمانان (مشهور به ام دبلیو ال که پنجاه و شش سال پیش در مکه تاسیس شد) داشتم تصور کردم سعودی ها می خواهند خود را از فشارهایی که سال ها بر خود داشتند، تهی کنند. آن ها می دانستند که دهه ها است که این سازمان به خاطر ارائه نسخه ای افراطی از اسلام و تاکید بر ایجاد مدارس، مساجد و دیگر موسسات دینی، به پرورشگاه و درواقع کارخانه ای برای تربیت سنی های جهادی شده است و آن ها حالا می خواهند روش خود را تغییر دهند. مثلا برایم جالب بود که محمد بن عبدالکریم عیسی دبیر کل جدید سازمان جهانی مسلمانان پیامی متفاوت نسبت به آن چه انتظار می رفت داشت، او اشاره کرد که بیت المقدس (فلسطین) هیچ گاه برایش جذاب نبوده و در عوض، دوستی ای که با خاخام های یهودی در اروپا و آمریکا داشته، برای ارزشمند تربوده است.
 
از سوی دیگر محمد بن سلمان که حالا همه کاره در کشورش شده، سه سال است که دست به تغییراتی سریع و انقلابی برده، در کشوری که به طور سنتی همه چیز کند پیش می رود. او اکنون نشان داده است که یک کنشگر است نه کسی که تنها به حرف بسنده کند. او بر قدرت سیاسی، نظامی و اقتصادی در پادشاهی سعودی تمرکز کرده است و در این راستا است که قطعا با نظر و رای و بلکه فرمان او روابط نظامی و امنیتی میان عربستان و اسرائیل هر چند به طور پنهان برقرار شده است.
 
او با ثوب و صندل در مجامع سیاسی و رسمی حاضر می شود اما تعیین کننده است؛ در این رابطه گفتنی است که او اگرچه با دینامیزم و حرکت زوج است، اما تصمیمات خود را با رفتار مستبدانه و سرکوب پیش می برد. در دیدارهایی که محمد بن سلمان در دو ماه اخیر با مقامات خارجی داشت، تنها هنگامی درباره مساله بیت المقدس اظهار نظر کرد که مورد پرسش قرار گرفت و ترجیح او این بوده که کوتاه سخن بگوید؛ گویی که این موضوع اصلا برای او موضوعیت نداشته است. او چنان که اطرافیانش می گویند در روزهایی که بالقوه می بایست تاریک ترین روزهای آمریکا با جهان عرب بوده باشد، چهره ای مصمم دارد و به موضوع فلسطین نمی نگریست.
 
وقتی از محمد بن سلمان انتقاد می شود که چرا به موضوع قدس بی توجه است، او این گونه پاسخ می دهد که می خواهد به شیوه ای از اسلام که او میانه رویانه می خواند عمل کند! او همچنین از سویی روابط با آمریکا را آن قدر ارزشمند می داند که مایل نیست با خواسته های آن مخالفت کند، حتی اگر آن خواسته، موضوع مهم فلسطین و قدس بوده باشد.
 
اسرائیل و عربستان سعودی هیچ گونه روابط رسمی و آشکار دیپلماتیک ندارند اما در سال های اخیر هر گاه مقامات دیپلمات دو کشور در وضعیت های ثالث و اتفاقی که با هم مواجه شدند، رغبت خود را حتی در فضاهای عمومی به روابط گسترده تر نشان دادند و پنهان نکردند. ژنرال یاکو آمیردور مشاور ارشد سابق نتانیاهو نخست وزیر دولت صهیونیستی و ترکی بن فیصل رئیس سابق دستگاه اطلاعات عمومی (سرویس امنیت و اطلاعات خارجی عربستان) در 2016 چند بار با هم در واشنگتن دی سی مواجه شدند و با هم عکس هم گرفتند؛ چنان که آمیدرور گفت، فیصل در یکی از دیدارها اظهار داشت اسرائیل به توافقی با فلسطینی ها خواهد رسید و این ما هستیم که در این رابطه نقش ایفا می کنیم و ما هستیم که خاورمیانه را تغییر می دهیم و هیچ چیز نیست که ترکیب پول اسرائیلی و هوش عربستانی را از هم گسسته کند.
 
عربستانی ها به توسعه فن آوری های انرژی، آب و کشاورزی با کمک اسرائیل می اندیشند و به این منظور اسرائیل نخستین دفتر نمایندگی خود در نزدیکی عربستان را در امارات عربی متحده گشود و به این واسطه با عربستان و البته خود امارات قراردادهایی به مبالغ صدها میلیون دلار بست.
 
یکی از مواردی که عربستان را به اسرائیل نزدیک کرد، دشمنی مشترک شان با قدرت مسلم منطقه، جمهوری اسلامی ایران است. هر دو آن ها از ایران مسلح به فن شناسی هسته ای و البته جدیدترین علوم و توان تولید کنندگی علم ناخشنود اند. در این خصوص دن دایکر رئیس پروژه جنگ افزار برای مقابله سیاسی در اورشلیم می گوید که جمهوری اسلامی ایران در تضاد با منافع دولت صهیونیستی و دولت عرب سنی یعنی عربستان است که می تواند تهدیدی برای کشورهای دیگر عرب سنی حاشیه خلیج فارس هم باشد.
 
هم اکنون مصر و اردن توافق دراز مدتی به منظور روابط صلح آمیز با اسرائیل دارند و نتیانیاهو هم تلاش های گسترده ای را آغاز کرده تا بنمایاند که مختصات مشترکی با کشورهای عربی دارد و به این واسطه با آن ها پیوندهای صلح آمیز بیشتری برقرار کند. چنان که دیوید هورویتز سردبیر تایمز آو اسرائیل می گوید، نتانیاهو می خواهد که روابطش را دولت های منطقه بیشتر کند تا خطرها را پیشگیری کند و به عبارتی او امید دارد که دوستان جدید عرب او کمک کنند تا فلسظینی ها بیش از همیشه تن به مذاکرات دهند. او به یکی از کشورهایی که خیلی امید بسته، عربستان است.
 
پیوندها امنیتی میان اسرائیل و مصر در زمان ریاست عبدالفتاح السیسی بسیار رشد کرده به گونه ای که آن ها دستگاه اطلاعات مشترکی را ایجاد کرده اند تا در شبه جزیره سینا برای مقابله با داعش دست به اقدام هماهنگ ببرند و این می تواند نقطه ای باشد برای همکاری های آینده. علاوه بر این حازم خیرات سفیر مصر در اسرائیل دو سال پیش در یک نشست در تل آویو گفت که هیچ گزینه ای نمانده برای دو طرف که به این نتیجه برسند که دو دولت در کنار یک دیگر برپا شود.
 
او افزود که هنگامی که امر به اسرائیلی ها و فلسطینی ها واگذار می شود تا از طریق مذاکرات مستقیم به توافق نهایی برسند، ما بایست بدانیم که نقش جامعه بین المللی به ویژه ایالات متحده، کمک کننده به دو طرف است که به نتیجه برسند و ما می بایست از هر دو طرف حمایت کنیم و این فرصتی برای ما است تا به دو طرف نزدیک شویم.
 
آشکار یا نهان، روابط اسرائیل با دولت های عرب سنی حاشیه خلیج فارس به نظر می رسد که رو به توسعه باشد.
نوامبر 2017 بود که بخش خبری کانال 10 اسرائیل نامه نگاری ای دیپلماتیک که درز کرده بود را منتشر کرد، نامه هایی که پس از استعفای سعد حریری نخست وزیر لبنان به همه سفرای اسرائیلی از جانب وزارت خارجه اسرائیل ارسال شده بود. آن ها نامه هایی به زبان عبری بودند که همکاری میان عربستان سعودی و اسرائیل به منظور تشدید تنش ها در منطقه خاورمیانه را تایید می کرد. محتوای نامه مبنی بر فراخوانی بود به سفرا برای انجام دادن هر چه که ممکن است به منظور افزایش فشار علیه حزب الله و ایران و همچنین همراه بود با اصرار برای حمایت از جنگ عربستان علیه حوثی های مورد حمایت ایران در یمن؛ در قسمت دیگر نامه خواسته شده بود بیشترین نوع از تخریب علیه ایران در مسائل منطقه ای اش صورت پذیرد به ویژه درباره حزب الله و اخراج کردن نیروهای آن از لبنان. این نامه نگاری توسط باراک راوید که یک خبرنگار ارشد حوزه دیپلماسی برای خبر کانال ده است افشا شد.
 
19 نوامبر 2017 یووال اشتاینتز وزیر انرژی اسرائیل گفت که دولت متبوعش باعربستان سعودی تماس هایی درباره نگرانی های شدیدشان از جمهوری اسلامی ایران داشته است. این نخستین اعلام رسمی از جانب یک عضو ارشد از کابینه اسرائیل از وجود پیوندهای همکاری میان عربستان و اسرائیل است.
 
در همان ماه ژنرال گادی آیزنکات فرمانده ستاد مشترک نیروهای دفاعی اسرائیلی در یک مصاحبه ویژه با یک رسانه عربستانی از تمایل اسرائیل مبنی بر تبادل تجربه ها با کشورهای میانه رو عربی و تبادل اطلاعاتی برای مقابله با ایران سخن گفت و اشاره کرد که توافق کاملی میان آن ها و عربستان سعودی برقرار است.
 
نتیجه
بیش از سه سال است که هفتمین پادشاه عربستان سعودی پس از درگذشت برادر بزرگ ترش بر سر کار آمد؛ او که یکی از 365 فرزند پدر خود است اما زمام مدیریت امور را به دست فرزند 32 ساله خود سپرد که همین برابر با تولد دوره ای نو در مدیریت سیاسی و اجتماعی و حتی تغییر در شئون فرهنگی و سبک زندگی مردمان کشور صد ساله عربستان بوده است. از جمله تحولات بی سابقه که در این دوره حادث شد، روابط عیان و بی پوشش دیپلماتیک با اسرائیل است؛ بنا بر آن چه وصف آن رفت، توصیه متحد آن ها ایالات متحده آمریکا یکی از مهم ترین دلایل پیوند عربستان با اسرائیل بوده و عامل دیگر، دشمن مشترک دو دولت با جمهوری اسلامی ایران.
 
موضوع به رسمیت شناخته شدن بیت المقدس به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی از جانب دولت چهل و پنجم ایالات متحده در چهار گوشه عالم واکنش هایی را بر انگیخت مگر در عربستان که مدعی تر از سایر کشورهای عربی و اسلامی خود را معرفی می کند.
 
اما اینکه این اتحاد اسرائیل - سعودی تا کجا ادامه خواهد داشت، به عوامل زیادی بستگی دارد. آیا تلاش‌های ملک سلمان برای اصلاحات در عربستان سعودی موفقیت آمیز خواهد بود؟ آیا او در تلاش برای محدود کردن نفوذ ایران در منطقه زیاده روی خواهد کرد؟ اصولا اگر قرار باشد روابط اسرائیل و عربستان آشکار شود، باید در وضعیت امنیتی و سیاسی منطقه ای مشخص شود.
 
عربستان و اسرائیل که خود را در تنگنا و محدودیت های فراوانی می بینند، راه نجات خود را پیوندهای علمی و تکنولوژیک و امنیتی با یکدگر می بینند و بدین جهت است که حاضر شده اند بر عمیق ترین ارزش های خود که دشمنی خونین با یکدگر است پای گذارند.
 
 
منابع