کد QR مطلبدریافت صفحه با کد QR

​امام موسی صدر و مسئله وحدت اسلامی

17 تير 1397 ساعت 23:05

امام موسی صدر از از جمله اندیشمندان و فعالان سیاسی مذهبی در جهان اسلام می باشد که اندیشه و افعال وی مورد توجه بسیار بوده چرا که وی نه تنها در عرصه عقیده بلکه در عرصه عمل نیز نسبت به مسایل جهان اسلام پردغدغه بوده است. یکی از مسایل محوری که ایشان چه در اندیشه و در چه در عمل به آن اهتمام می ورزیده، مسئله وحدت اسلامی و همگرایی میان شیعه و اهل سنت بوده و البته در جامعه متکثر قومی و مذهبی لبنان ورای مسئله شیعه و سنی را شامل می شده است. در این پژوهش به بازخوانی دیدگاه امام در مورد وحدت اسلامی و راهکارهای او برای تحقق این مهم پرداخته می شود.


امام موسی صدر از از جمله اندیشمندان و فعالان سیاسی مذهبی در جهان اسلام می باشد که اندیشه و افعال وی مورد توجه بسیار بوده چرا که وی نه تنها در عرصه عقیده بلکه در عرصه عمل نیز نسبت به مسایل جهان اسلام پردغدغه بوده است. یکی از مسایل محوری که ایشان چه در اندیشه و در چه در عمل به آن اهتمام می ورزیده، مسئله وحدت اسلامی و همگرایی میان شیعه و سنی بوده و البته در جامعه متکثر قومی و مذهبی لبنان ورای مسئله شیعه و اهل سنت را شامل می شده است. در این پژوهش به بازخوانی دیدگاه امام در مورد وحدت اسلامی  و راهکارهای او برای تحقق این مهم پرداخته می شود.
 
یکی از مهم ترین اقدامات و فعّالیت های امام موسی صدر در مدت بیست سال حضور سرافرازانه اش در لبنان و جهان اسلام،  دعوت به وحدت و یکپارچگی جهان اسلام بود.  امام صدر در این زمینه فعالیتی چشمگیر و گسترده داشت و به ایراد سخنرانی، دیدار و گفت وگو با اندیشمندان جهان اسلام، شرکت در کنفرانس ها و مجامع اسلامی، ارائه مقاله در موضوعاتِ مرتبط با مسائل امت اسلامی، و مکاتبه با علمای اسلام می پرداخت.  امام صدر ریشه اصلی عقب ماندگی ها و کج روی های جهان اسلام را در جدایی و افتراق امت اسلامی از یکدیگر می دانست و به فراخور هر موضوعی و در هر مجالی ندای همگرایی امت اسلامی را سر می داد. ایشان وعده مهم پیامبرِ اعظم (ص) را برپایی وحدت می دانست و می گفت: «پیامبر برای برپاییِ جهان واحد و اجتماع برتر، همه قیدها را در یک وسعت بی سابقه و بی همتا در هم شکست.» وی هدف واقعی اسلام را برپایی وحدت می دانست.
 
اما از نظر امام موسی صدر دو راه حل «گفتگو» و «وحدت فقهی» می توانند بر اتحاد هرچه بیشتر جهان اسلام بیافزایند.

گفتگو
صرف نظر از مذاهب مسلمانان، امت اسلامی نیاز به انجام گفتگوهای علمی و اجتماعی مستمر دارد، چرا که گفتگو باعث ایجاد تحول در سطح دانایی و معرفت و تفاهم و معارفه ی آن مذاهب خواهد شد و به آنها امکان می دهد تا از تاریکی های سوء ظن به یکدیگر ، بیرون آیند. از آنجا که گفتگو خود عاملی است برای بحث و جستجو، طرفین می توانند به نتایج بهتری دست یابند و اساساً در حین گفتگو گزینه های متنوع تری مطرح می شود که قابل بررسی هستند. «مومن هنگامی که برای او تصویر ثابت و ماندگار نقش می بندد، اجتهاد نمی کند و فروتنانه آن را می پذیرد ولی هنگامی که آرای مختلف در فهم حکم دینی پدید می آید انسان مسلمان می تواند اجتهاد بکند، بیندیشد و برای وضع این حکم بکوشد تا نیازهای روز افزون و نوپیدای زمان های مختلف را برآورد» و البته اینها یکی از معانی فرمایش پیامبر (ص) است که فرمودند «اختلاف امتی رحمه» (اختلاف امت من مایه ی رحمت است). این موضوع زمانی آشکارتر می گردد که آرای فقهی را در یک موضوع واحد با هم بسنجیم.

امام موسی صدر، درک و شناخت افکار و آمال انسان ها از طریق گفتگو و سپس اطمینان داشتن به یکدیگر را زمینه ساز ایجاد احترام متقابل و همیاری آحاد یک واحد انسانی می دانست. تلاش بی وقفه امام صدر برای نزدیکی با فرق گوناگون مسیحی و یهودی در عین حفظ تمام اصول و موازین شرعی تا آنجا که او را « رمز لبنان» نامیدند، از پایبندی به اصول ذکر شده نشات می گرفت. جایگاه امام در دل جوانان اهل تسنن و جان فشانی آنها در سازمان «حرکه المحرومین» نیز نمود دیگری از این حقیقت است. موفقیت ایشان در پایان بخشیدن به جدال های سیاسی احزاب و گروه های گوناگون در لبنان و حل اختلافات رهبران سیاسی جهان عرب و اسلام با یکدیگر، نمایانگر وجوه دیگری از اعتقاد ایشان به کرامت انسانی و سلوک ایشان مبتنی بر احترام به طرف مقابل می باشد. البته پایبندی ایشان به گفتگو از خطوط قرمزی نیز برخوردار است. بعنوان مثال ایشان برای جلوگیری از گسترش یک جنگ داخلی، به رایزنی با رهبر حزب کتائب، «پیر جمیل» می پردازد و ایشان را به قبول آتش بس فرا می خواند. ایشان نمی پذیرد و بعد از چند مرحله گفتگو و نپذیرفتن «پیر جمیل» ، امام به او می گوید : « بسیار خوب، در این صورت اگر شما خواهان ادامه جنگ هستید، فردا در همه ی خیابان ها و کوچه های بیروت شیعیان را در مقابل خود خواهید دید و هم اکنون عشایر«هرمل و بعلبک» رهسپار بیروت هستند و فردا بیروت را خواهند خورد! اگر می خواهی بیروت را نابود ببینی، بفرما ...».

صدر به گواهی تاریخ، از بدو ورود به لبنان ارتباط و تعامل گسترده اي با پیروان و رهبران ادیان و فرق لبنان داشته و این ارتباط در تمام مدت حضور وي در لبنان به طور وسیعی استمرار یافته است.  شاید به ندرت بتوان در تاریخ حضور صدر در لبنان، محفل و مراسمی را یافت که رهبري از رهبران ادیان و امام صدر در اقناع افراد و ایجاد محورهایی که همگان بر حول آن اتفاق کنند و انرژي آنها هدایت شود، در محیط فرقه گرا و قومیت گراي لبنان، فردي بی نظیر بوده است. از این رو، برخی او را پیشوایی توانمند می دانند که تمامی گروهها را نه حول محور شخصی خود، بلکه مبتنی بر اصول و مبانی جمعی مدیریت کرده است. هدف استراتژیک امام موسی صدر آن بود تا طایفه شیعه لبنان را همسان دیگر طوایف، و نه مقدم بر آنان، در تمامی عرصه‌های حیات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن کشور مشارکت دهد. وی از اولین روزهای هجرت به لبنان در زمستان ۱۳۳۸، با طرح شعار «گفتگو، تفاهم و همزیستی»، پایه‌های روابط دوستانه و همکاری صمیمانه‌ای را با مطران یوسف الخوری، مطران جرج حداد، شیخ محی الدین حسن و دیگر رهبران دینی مسیحی و اهل سنت آن کشور بنا نهاد.
 
 
وحدت فقهی
یکی دیگر از اقدامات امام موسی صدر در زمینه وحدت امت اسلامی که بسیار مغفول مانده و حکایت از دید هم گرایانه امام موسی صدر دارد، ارائه نظریه وحدت فقهی است.  ایشان عرض اندام مذاهب اسلامی مختلف را در قلمرو فقه، ممدوح می دانست و از کشیده شدن اختلافات مذاهب به بستر فقه استقبال می کرد. این امر مهم اوّلین بار در نامه امام موسی صدر به مُفتی حسن خالد جلوه یافت و بعد ها در مجامع بیرون از لبنان پیگیری شد. نامه ایشان به شیخ حسن خالد از دو بخش تشکیل شده است. امام در بخش نخست به ضرورت « یکی کردن فقه» با توجه به وجود خطرات مختلف برای جهان اسلام می پردازد و از وابسته بودن موجودیت نسل آینده جهان اسلام به وحدت سخن می راند. اما در بخش دوم،ایشان به بیان راه کارهای خود، جهت ایجاد وحدت می پردازد. از نظر ایشان دو راهکار اساسی « یکی کردن فقه» و «کوشش های مشترک» می تواند در شکوفایی هر چه بیشتر تمدن اسلامی، موثر واقع گردد.
 
یکی کردن فقه
روشن است که منظور امام موسی صدر از وحدت فقهی، این نیست که اصلا اختلاف فتوا در میان فقها و اندیشمندان اسلامی وجود نداشته باشد. اختلاف در فضای نظری به سیر تکاملی فقه می افزاید، به پویایی آن کمک می کند و مایه ی حرکت مجتهد و شکوفایی اجتهاد می گردد. بنابراین اختلاف بینش ها تا زمانی که در مرحله ی نظریه ای علمی قرار دارد، مایه ی خیر و برکت است، اما وقتی این نظریه ها می خواهد به فتوا و حکم قابل عمل در جامعه تبدیل شود و در صورت شعائر دینی بروز کند، اگر به طور واحد، هماهنگ و یکپارچه نباشد، نا خواسته منشاء چند دستگی، تفرقه و بد بینی خواهد شد که لازم است از آن پرهیز شود. در نظر امام موسی صدر، شرط اساسی عینیت یافتن  وحدت فقهی در مرحله نخست به همت همه جانبه اندیشمندان و رهبران جهان اسلام نیاز دارد. اگر رهبران مذاهب اسلامی به ضرورت این مسئله ایمان داشته باشند و در این راه تلاش کنند، امت اسلام به زودی از ثمرات سرنوشت ساز آن بهره مند خواهد شد.
 
کوشش های مشترک
این راه همان بسیج نیروهای مشترک در جهت تحقق هدف های گوناگون است. راهی است که خود به خود یک دست آورد وحدت جویانه به حساب می آید. کوشش های مشترک به تلاقی دو عامل و دو همرزم در یک میدان که در نتیجه، حس اعتماد، گسترش می یابد و دل ها به آرامش می رسد و یکی از مظاهر وحدت عقیده و عواطف، خود می نماید. امام موسی صدر، سپس به بیان چند مثال در ذیل «کوشش های مشترک» می پردازد که می تواند به عنوان راه کارهای علمی و عینی در خصوص وحدت در میان امت اسلام مطرح گردد. یکی از مهم  ترین این مثال ها «هدف های شرعی»  است، مانند یکی کردن اعیاد و شعائر دینی و شکل پاره ای عبادات چون «اذان،نماز جماعت و ... ». مثلا می توان این پیشنهاد را بررسی کرد که در رویت هلال به طریق نوین علمی و تعیین زاویه ی دید هلال در افق تکیه کنیم و روز عید را با دقت علمی مشخص کنیم تا همه ی مسلمانان در یک روز عید داشته باشند و در بسیاری دشواری ها صرفه جویی شود ... و نیز می توان شکلی از اذان را که برای همگان مورد قبول باشد بررسی نمود.
 
 
منابع
1- اباذری،عبدالرحیم. (1381) امام صدر؛ امید محرومان، تهران : جوانه رشد.
2- بطحایی، سیدعلی. (1393) امام موسی صدر و دغدغه هم گرایی جهان اسلام، هفت آسمان، شماره 15.
3- عبدلی، معصومه؛ همکاران. (1394) مبناي نظري و روشهاي عملی امام موسی صدر در ایجاد وحدت ملی، فرهنگ در دانشگاه اسلامی، شماره 4.
4- لک زایی، شریف. (1384) فکر سیاسی امام موسی صدر، علوم سیاسی، شماره 29.
 


کد مطلب: 341793

آدرس مطلب :
https://www.taghribnews.com/fa/article/341793/امام-موسی-صدر-مسئله-وحدت-اسلامی

خبرگزاری تقریب (TNA)
  https://www.taghribnews.com